اعتراضات مدنی
اعتراضهای مدنی وقتی در چارچوب گروهها و احزاب یا حتی اشخاصی باشد که مجوز برگزاری تظاهرات می‌گیرند، می‌تواند شکل مدنی پیدا کند. این یک چیز متعارف در همه جای دنیاست که برای برگزاری تظاهرات باید مجوز بگیرند. البته در کشورهای دموکراتیک دنیا مجوز جنبه اطلاعی دارد و نیاز به تأیید و توافق ندارد. یعنی پیشاپیش پذیرفته شده است که شهروندان حق اعتراض دارند، اما این اعتراضها نمیتواند سرخود باشد و همین‌طوری در خیابانها بریزند. آنها باید از دستگاههای مربوطه و نهادهایی که مدیریت انتظامات را برعهده دارند، مجوز بگیرند تا نیروهای امنیتی مطلع باشند و معمولا هم آنها متعهد می‌شوند از این اعتراضات حفاظت کنند. مردم باید اعتراضات خود را از طریق احزاب شناخته شده یا انجیاوها و تشکلهای صنفی و مدنی شناخته‌شده دنبال کنند تا تبدیل به خشونت نشود؛ زیرا وقتی اعتراضی تبدیل به خشونت شد، مردم به حقوق خود نمیرسند و مطالبات آنها به یک امر فرعی تبدیل می‌شود.(2)
ویژگی‌های اعتراضات مدنی
1- نخستین ویژگی اعتراضات مدنی به خصوص اعتراض در قالب جنبش‌های اجتماعی، فراگیری و همگانی بودن آنها است. هر اندازه که تعلقات قومی، سیاسی و حزبی معترضان برجسته شود، از میزان کارایی اعتراضات و تجمعات مدنی کاسته خواهد شد. همه باید بر اساس منفعت عمومی‌شان مطالبه داشته باشند.
2- دومین ویژگی اعتراضات مدنی، پرهیز از خشونت و در پیش گرفتن رفتارهای مدنی از سوی معترضان است. نمونه‌های بسیاری در جهان وجود دارد که اعتراضات مدنی نرم و به دور از خشونت بسیار زودتر ترتیب‌دهندگان آنها را به هدف رسانده است. حتی بسیاری از جنبش های اجتماعی و سیاسی استراتژی عدم خشونت را در برابر خودکامه‌ترین حکومت در پیش گرفته‌اند و موفق شده‌اند. گاندی رهبر جنبش استقلال طلبی هندوستان یکی از این نمونه‌ها است.
3- تعیین خواست معقول، اصلاح‌گرایانه و مشخص از دیگر ویژگی‌های یک حرکت مدنی و اعتراضی است. در حرکت‌های مدنی سال‌های اخیر بارها شنیده‌ایم و حتی رفتارهایی از سوی معترضان سر زده است که آنان خواهان سرنگونی نظام بوده‌اند.
4- تکیه بر منافع عمومی از مهم‌ترین ویژگی اعتراضات مدنی و بهترین راه برای رسیدن به هدف است. اعتراضات مدنی در کشور ما گاهی متاسفانه در مقابل منافع عمومی قرار می‌گیرند و بیش از آن که حکومت را در تنگنا قرار دهند، باعث آزار و اذیت دیگر شهروندان می‌شوند. بستن راه‌های عمومی بر مردم و ایجاد مزاحمت‌های زجرآور برای مردم عادی نه تنها وضعیت را بهتر نمی‌کند، بلکه شکاف‌های اجتماعی را زیاد و اکثریت بی‌طرف جامعه را نسبت به حرکت اعتراضی بدبین و مشکوک می‌سازد.(3)
قوانین مربوط به اعتراضات مدنی در ایران
در اصل 27 قانون اساسی به صراحت پیش‌بینی شده است که تشکیل اجتماعات بدون حمل سلاح به شرط آن‌که مُخل مبانی اسلام نباشد آزاد است. یعنی اگر مردم در رابطه با مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بخواهند به عنوان اعتراض، تجمعی برپا کنند هیچ اشکالی ندارد.
در قالب دیگری هم قانون اساسی این موضوع را در اصل هشتم پذیرفته است که در جمهوری اسلامی دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر وظیفه‌ای همگانی است. این‌که دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت چه وظیفه‌ای دارند که این قسمت آخر مورد نظر است. یعنی اگر مردم احساس کنند که دولت در اموری اشتباه می‌کند و تصمیمات نادرستی می‌گیرد در قالب امر به معروف و نهی از منکر می‌توانند اعتراضات خودشان را نسبت به حاکمیت اعلام کنند.
به غیر از این موارد راهکارهای دیگری هم در رابطه با اعتراض به حاکمیت وجود دارد. درکمیسیون اصل 90 قانون اساسی پیش‌بینی شده است که می‌توانیم به صورت قانونی به تصمیماتی که توسط دولت و حاکمیت گرفته می‌شود، شکایت کنیم. اصل 90 به صراحت بیان می‌کند که هر کس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه داشته باشد می‌تواند شکایتش را به صورت کتبی به مجلس شورای اسلامی تسلیم کند و مجلس هم طبق قانون موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و شکایاتی که به قوه مجریه و قضائیه مربوط است از آن دو قوه پاسخ بخواهد و نتیجه را به عموم مردم اعلام کند.
پس این حق برای مردم وجود دارد که اعتراض کنند. وقتی مردم نسبت به تصمیمات حاکمیت اعتراض دارند قطعا باید راهکارهایی برای اعلام این اعتراض و مخالفت وجود داشته باشد. نمی‌توانیم بگوییم هر تصمیمی که دولت و حاکمیت می‌گیرد مردم به اجبار باید آن تصمیم را بپذیرند و هیچ اعتراضی نکنند.(4)
تفاوت اعتراض با اغتشاش
اقدام همراه با خشونت دسته‌ای از افراد که در مقابله با نظام حاکم بر هر مجموعه‌ای اتفاق می‌افتد و همواره بی‌نظمی و ناامنی با خود به همراه دارد را اغتشاش می‌گویند.(5)
چگونه می‌توان باور کرد افراد نقاب‌داری که در اندیمشک با اسلحه به سمت جمعیت، تیراندازی می‌کردند هدفشان اعتراض به قیمت بنزین باشد؟ آیا منهدم کردن آزمایشگاه در تهران با تمام تجهیزات، نمونه‌ها و اسناد مربوط به بیماران می‌تواند مصداقی از اعتراض باشد؟ حمله‌ی همه جانبه با سلاح گرم و کوکتل مولوتوف به حوزه‌ی علمیه در کازرون و آتش‌زدن قرآن و کتاب‌های دیگر چه ارتباطی با اعتراض به قیمت بنزین دارد و یا با انهدام یک کتاب‌خانه‌ی عمومی در شهریار و سوزاندن سیزده هزار جلد کتاب، قرار بود به چه چیز اعتراض کنند؟ در این میان، عوامل امنیت کشور هم آسیب فراوانی دیدند. از سرگرد شهید ایرج جواهری در کرمانشاه تا پاسدار شهید مرتضی ابراهیمی در شهریارکه تا پای جان برای حفظ آرامش و امنیت جامعه ایستادگی کردند. این در حالی است که در برخی کشورهای غربی، کوچک‌ترین حرکت با شدیدترین برخورد پلیس مواجه می‌شود که برخورد خشن پلیس فرانسه با دانش‌آموزان یک مدرسه، فقط یکی از هزاران نمونه است.(6)
اعتراضی که با اغتشاش همراه باشد باعث سلب امنیت از مردم می‌شود و هیچ انسانی خواهان ناامنی برای خود و خانواده‌اش نیست. فرمانده معظم کل قوا در رابطه با امنیت در جامعه می‌فرمایند: « امنیّت از مهم‌ترین و مؤثّرترین عوامل مورد نیاز یک جامعه است و اگر امنیّت در یک جامعه‌ای نباشد، در آن جامعه هیچ کار درست و مثبتی نمی‌شود انجام داد».(7)
منابع
(1) پرتال جامع علوم انسانی
(2) سازندگی
(3) افغانستان ما
(4) خبرگذاری ایسنا
(5) ویکی پدیا
(6) سایت رهروان ولایت
(7) سایت بصیرت