لبنان به خاطر موقعیت جغرافیایی و نقاط قوت و وضعیت خاص و استثنائی آن در طول تاریخ خود همواره مورد تهاجم ابر قدرتها و چپاولگران بوده است. این کشور همچنین به دلیل قرار داشتن در نقطه ای حساس از خاورمیانه، دارا بودن حداقل فاصله از دو قاره دیگر یعنی اروپا و آمریکا، نقش مهمی در صحنه های عربی، خاورمیانه‌ای و بین المللی و از کلیه جهات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، نظامی و اطلاعاتی ایفا نموده است.
لبنان کنونی بخشی از باقیمانده امپراطوری عثمانی یعنی سیستم ولایت‌های عثمانی است که ساختار اجتماعی آن طی حوادث و درگیری هایی که بر این سرزمین گذشته است در هم ریخته شد. کشور لبنان با همه کوچکی خود از حیث تعدد و تنوع مذاهب موجود در آن، یکی از متنوع ترین کشورهای دنیا بوده و از این نظر وضعیت پیچیده ای دارد، به طوری که بیش از ۱۸ طایفه مذهبی رسمی در لبنان وجود دارد که این مذاهب با مسائل طایفه ای نیز پیوند تنگاتنگی داشته و تفکیک طوایف مختلف از یکدیگر نیز به واسطه نوع وابستگی دینی و مذهبی آنهاست.
تاریخ این کشور همواره شاهد چالش میان طوایف و حتی درون هر یک از آنها بر سر منافع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بوده است. به گونه‌ای که می توان گفت هسته اصلی بی ثباتی لبنان ناشی از طایفه گرائی است که بر این کشور حاکم شده است. در این سیستم، پست های دولتی در حکومت، خدمات عمومی، ارتش و قوه دولتی در حکومت، خدمات عمومی، ارتش و مناصب قضائیه بر اساس وابستگی های مذهبی و نه بر اساس مزیت و شایستگی تقسیم شده است.
این سرزمین تا سال ۱۹۲۰ که تاریخ اعلان دولت "لبنان بزرگ" توسط استعمار گران فرانسوی در محدوده فعلی لبنان می باشد به عنوان جزئی از شام، در تاریخ آن شریک است. از تمدنهای کهن موجود در سواحل دریای مدیترانه چون فنیقی‌ها و دوران سلطه ایران و یونان و نهایتا حل شدن در حکومت بیزانس و پس از ظهور اسلام، مرکزیت یافتن شام در دوره امویان و وضعیت بعدی آن در دوره عباسیان و وقوع دوره های مختلف جنگهای صلیبی و سپس استمرار سلطه ها و سلسله های متعصب اهل سنت همچون ایوبیان و ممالیک و نهایتا تا حکومت عثمانی، تاریخ سیاسی شام جریان می یابد و لبنان امروز نیز به عنوان جزء کوچک اما حساس و موثری در سیر حوادث نقش عمده ای بازی کرده است.
رمز این که کشور لبنان در طول تاریخ خود همواره مورد تهاجم ابرقدرتها و چپاولگران بوده موقعیت جغرافیایی آن می باشد. اهمیت این سرزمین به خاطر موقعیت جغرافیایی و نقاط قوت و وضعیت خاص و استثنائی آن می باشد. نقاط قوت موجود در آن عبارتند از:
1- نزدیکترین راه دریایی به اروپا.
۲- مرکز اتصال قاره آفریقا به آسیا و آسیا به اروپا.
3- امکان دسترسی آسان به تنگه جبل الطارق یعنی اتصال دریای مدیترانه به اقیانوس اطلس.
4- از نظر باستانی دارای مراکز مهمی از قبیل آثار چند صد ساله و چندین هزار ساله و از نظر مذهبی دارای مقبره عده کثیری از انبیاء الهی است. به عنوان نمونه کاخ سنگی بزرگ بعلبک و صور و مقبره نبی شیث و ... را می توان نام برد.
5- مناسب ترین راه هوایی از این منطقه می گذرد.
۶- برخورداری از منابع و ذخایر زمینی به خصوص زمینهای مناسب کشاورزی و برخورداری از بهترین وضعیت طبیعی آب و هوائی.
۷- این کشور از جاذبه های گردشگری خوبی برخوردار است به گونه ای که قبل از جنگ داخلی به عروس خاورمیانه معروف بود. استعمارگران به این لحاظ چشم طمع بر این منطقه دوخته و عمده هدفی را که در لبنان تعقیب کرده اند این است که این نقاط قوت، به دست مسلمانان نیفتد. از این رو همواره در جهت تثبیت حاکمیت خودو استضعاف مسلمین می کوشیده اند.
۸- از لحاظ موقعیت استراتژیک کنونی، در کنار مرزهای سوریه و اسرائیل قرار دارد که می تواند به عنوان پایگاهی بر ضد هر کدام از دو دولت به کار رود. این موقعیت به ویژه پس بیرون راندن ارتش اشغالگر اسرائیل از جنوب لبنان افزایش یافته است.
جغرافیای طبیعی کشور کوچک و متعدد الطوایف لبنان ، در میانه شرقی مدیترانه و در عرض جغرافیایی ۳۴ درجه از خط استوا و ۳۶ درجه شرقی دریای مدیترانه و در نیمکره نصف النهار گرینویچ در غرب قاره آسیا و ساحل شرقی دریای مدیترانه و در بین آبهای این دریا و سوریه (در سمت شمال و شرق) و فلسطین اشغالی (در سمت جنوب) واقع است. طول آن حدود ۲۴۰ کیلومتر و عرض آن حدود ۸۰ کیلومتر می باشد. (1) غربی ترین کشور آسیایی خاور میانه و از کوچکترین کشورهای خاورمیانه محسوب می شود. حدود 10.452 کیلومتر وسعت دارد و بعد از بحرین دومین کشور کوچک منطقه است.
لبنان در حد فاصل سه قاره آسیا و اروپا و آفریقا قرار دارد و به خاطر قرار داشتن در نقطه ای حساس از خاورمیانه، دارا بودن حداقل فاصله از دو قاره دیگر یعنی اروپا و آمریکا، نقش مهمی را در صحنه های عربی، خاورمیانه ای و بین المللی به عهده گرفته و از کلیه جهات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، نظامی و اطلاعاتی خاصی دارا می باشد. مرزهای طبیعی و سیاسی لبنان ۳۵۰ کیلومتر است. این کشور از شمال و شرق با سوریه مرز مشترک دارد که طول آن ۲۸۰ کیلومتر است. خط ساحلی آن از ۲۷۰ کیلومتر تجاوز نمی کند و از جنوب با فلسطین اشغالی هم مرز است. (2) .
در شمال لبنان رود بزرگ" النهر الکبیر" قرار دارد (که مرز طبیعی و سیاسی این کشور با سوریه است و در شرق نیز کوههای شرق لبنان "الجبال الشرقیه" (مرز طبیعی در کشور سوریه و لبنان) قرار دارد. آب و هوایش مدیترانه ای است و البته مناطق ساحلی آن معتدل و مرطوب و کوهستان هایش سرد. لبنان از جنوب با فلسطین هم مرز است.
ادامه دارد..
پی‌نوشت‌ها:
1. علی حجتی کرمانی، ۱۳۶۴، ص ۲۴
2. مرکز الاستشارات و البحوث، لبنان، ۱۳۸۸، ص ۷
منبع: تاریخچه‌ی سیاسی لبنان، مجید صفاتاج، صص17-11، ناشر: آفاق رمشن بیداری، تهران، چاپ اول، 1396