هر چند در بین دولت مردان و خدمت گزاران به نظام انقلاب اسلامی، افراد فراوانی روی کار آمده و تلاش های مهمی داشته‌اند، ولی در بین این افراد شخصیت والا مقامی وجود دارد که در دوره کوتاه مدت خدمتگزاری خود، جایگاهی ممتاز و ماندگار پیدا کرد؛ به گونه‌ای که می‌توان ادعا کرد از جمله برجسته‌ترین شخصیت‌های محبوب مردم ایران اسلامی به شمار می‌آید. او کسی نیست جز شهید والا مقام محمد علی رجایی.
رئیس جمهوری که در 28 روز محبوب قلب ها شد
محمدعلی رجایی معروف به شهید رجایی (زاده ۲۵ خرداد ۱۳۱۲ در قزوین - درگذشته ۸ شهریور ۱۳۶۰ در تهران) دومین رئیس جمهور ایران بود. او از ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ تا ۸ شهریور همان سال، یعنی به مدت ۲۸ روز، رئیس‌جمهور منتخب مردم ایران اسلامی شد، روحیه و شخصیت جهادی، انقلابی و خستگی ناپذیری از او شخصیتی نخبه، و دارای شایستگی‌های فراوان ساخته بود، شایستگی‌هایی که جز برای رضای خدا و خدمت به مردم هدفی را دنبال نمی‌کرد، همین عملکرد مثبت و عمل صالح او موجب شده بود، وعده راستین خدای متعال در خصوص او عینیت پیدا کند، از این رو علاوه بر جایگاه رفیع الهی شهادت، محبوب قلب‌های ایرانیان نیز قرار گرفت به طوری که سال ها بعد از شهادتش هنوز از او به عنوان محبوب قلبها یاد می‌شود. چه زیبا فرموده خدای متعال: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا؛[1] مسلّماً کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادهاند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دل‌ها قرار مىدهد!»
شهید رجایی چه قبل از رسیدن به مقامات عالی اجرایی کشور و چه زمانی که سمت نخست وزیری و همچنین ریاست جمهوری را به دست گرفت همچون انسان عادی و طبقه پایین زندگی می‌کرد.
راز محبوبیت و ماندگاری شهید رجایی
به راستی راز این همه عشق و دوستی مردم به این شهید والا مقام چه بود، چه شاخص‌های طلایی در کارنامه ریاست جمهوری و دوره خدمتگزاری او وجود داشت که مردم همواره از ایشان به نیکی یاد می‌کنند، شاید دست‌یابی به این شاخص‌ها حجت خوبی برای کسانی که در مسند قدرت، ریاست و خدمتگزاری می‌نشینند باشد تا با بازشناسی ویژگی های ماندگار او راه وی را ادامه دهند، البته بازشناسی خصوصیات شهید رجایی حجتی برای مردم نیز به شمار می‌آید، چرا که با شناخت بهتر رئیس جمهور محبوب ایران می‌توانند در انتخابات های پیش رو افرادی با شایستگی های رجایی را انتخاب نمایند.
1-عبودیت و زندگی موحدانه
هر چند سبک و سیاق مدیریت سکولار دوست ندارد که شاخص عبودیت و بندگی حق تعالی را به عنوان یک موضوع راهبردی مطرح کنیم، ولی حقیقیت امر این است که رجاعی دست پرورده مکتب امام خمینی(ره) بود، از این رو سیاست منهای عبودیت هیچ جایگاهی نزد شهید رجایی نداشت او پیش از هر کاری خود را بنده حق تعالی می‌دانست، توجه و دقت او به نماز اول وقت، به خوبی گواه بر اهمیت عبادت و بندگی در سیره شهید رجایی دارد، همین نگاه توحیدی و موحدانه است که می‌تواند از رجایی انسانی مسئولیت پذیر و دغدغه‌مند بسازد، در احوالات او نقل شده است: «که او با خدای خود عهد بسته بود، هیچ گاه پیش از نماز غذا نخورد، و اگر خلاف آن را عمل کرد، فردای آن روز را به تلافی و مجازات خود، روزه بگیرد».[2] توجه به نماز موجب شده بود که او در جلسات هئیت دولت، هر وقت مصادف با وقت نماز می‌شد جلسه رسمی را برای نماز ترک کند.[3] توجه و انس با قرآن را نیز می توان از شاخص‌های بندگی او برشمرد، همین روحیه موحدانه موجب شد تا او به یک انسان مکتبی تبدیل شود.
2-زندگی توحیدی و اخلاص در عمل
یکی دیگر از مهمترین و برجسته‌ترین خصوصیات زندگی شهید والا مقام محمد علی رجایی، بهره‌مندی از شاخص‌های زندگی موحدانه و خالص کردن فعالیت‌های زندگی در جهت رضای پروردگار بود. او رئیس جمهوری بود که به اذعان تاریخ پژوهان انقلاب اسلامی، توحید، خدا باوری و تکیه بر باورهای توحیدی اساسی‌ترین محور زندگی‌اش به شمار می‌آمد، او اعتقاد داشت که یک انسان موحد باید برای تمام اعمال و رفتارش تبیین اعتقادی داشته باشد، او از همه فرصت‌های زندگی اعم از فراغت و راحتی و یا زندان و گرفتاری، برای تزکیه نفس و تقرب به خدای متعال استفاده می‌کرد، چه در عرصه فعالیت‌های فردی و چه در عرصه فعالیت های سیاسی و اجتماعی سعی داشت افق نگاهش را سوی خدای متعال تنظیم کند.[4] «قُلْ إِنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیایَ وَ مَماتی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ؛[5] بگو: نماز و تمام عبادات من، و زندگى و مرگ من، همه براى خداوند پروردگار جهانیان است».
حکایت اخلاص در عمل و فرار از رسانه های تصویری
حسن عسکری راد، در باره او این چنین نقل می‌کند: «یکی از شیوه های آقای رجایی این بود که گاهی بدون این که به دفتر یا روابط عمومی خبر بدهد دنبال یک کار و برنامه‌ای می‌رفت که دفتر پیش بینی و تدارک قبلی برای آن نکرده بود، وقتی بعد به ایشان گلایه می‌شد که لااقل یک خبری قبلی می‌دادید که دوربین و ضبط و خبرنگاری همراهتان بیاد پاسخ می‌داد: در یک جاهایی شما راست می‌گویید حق دارید نسبت به وظیفه تان حساس باشید، اما گاهی آدم فکر می‌کند اگر خیلی در آن وادی حرکت کند یک دفعه ارتباط او با خدا قطع و انگیزه اش غیر خدایی می‌شود لذا شما به من اجازه بدهید برای این که در این مسیر خطرناک نیفتم گاهی این گونه رفتار بکنم و شما این گاهی را به من ببخشید».[6]
3-ساده زیستی و فارق از سبک زندگی لاکچری
شهید رجایی چه قبل از رسیدن به مقامات عالی اجرایی کشور و چه زمانی که سمت نخست وزیری و همچنین ریاست جمهوری را به دست گرفت همچون انسان عادی و طبقه پایین زندگی می‌کرد به گونه‌ای سبک زندگی او گواه بر این بود که هیچ گاه به دنبال زخارف و مال و مکنت دنیوی نیست،خانه محقر و زندگی ساده و بدون رنگ و لعاب دنیوی که در زمان کنونی به موزه شهید رجایی تبدیل شده به خوبی گواه بر ساده زیستی او دارد. خانه او در قسمت‌های متوسط شهر، قرار داشت مکان که نه خانه بلکه محله زندگی او با امکاناتی همچون سُنا، جکوزی و استخر بیگانه بود، در زندگی او اثری از زرق و برق دنیا و مقام و منصب ریاست جمهوری مشاهده نمی‌شد، این شیوه زندگی شهید رجایی به خوبی گواه بر این است که او فریفته مال و مقام دنیوی نشده بود: «و لا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاهُ الدُّنْیا؛[7] زندگی دنیا شما را فریب ندهد». کنار گیری این مرد الهی از زرق و برق زندگی مادی این آیات زیبا را در ذهن تداعی می کند که گویا او اصلاً چشمی به مال دنیا ندوخته بود: «لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنینَ؛ [8] (بنا بر این،) هرگز چشم خود را به نعمت‌هاى (مادّى)، که به گروههایى از آنها [کفّار] دادیم، میفکن! و بخاطر آنچه آنها دارند، غمگین مباش! و بال (عطوفت) خود را براى مؤمنین فرود آر!»
4-پیشتاز در عرصه خدمتگزاری و محرومیت زدایی
از اقدامات مهم شهید والا مقام محمد علی رجایی تشکیل دفتری برای پیگیری درد و رنج های مردم بود، این دفتر از ناحیه ایشان مأموریت داشت، تمام نامه ها و مراجعات مردم را ثبت کند و برای اقدامات مناسب به وزارتخانه ها ارجاع داده شود، و تا جایی که نامه به دست مسئول مربوطه می رسید پیگر نامه بودند، این امر به خوبی گویای دغدغه مندی ایشان برای حل مشکلات مردم داشت. سبک زندگی او حاکی از این بود که به خوبی این روایت نبوی را درک کرده و در مقام ایفای نقش و مسئولیت خطیر خود اقدام می‌کرد: پیامبر اعظم(ص)، در روایتی می فرماید:«مَن اَصبَحَ لاَیهتَمُّ بِاُمُورِ المُسلِمینَ فَلَیسَ مِنهُم و مَن سَمِعَ رَجُلاً ینادِی یالَلمُسلِمینَ! فَلَم یجِبهُ فَلَیسَ بَمُسلِمٍ»[9]؛ کسی که شب را به روز آورد و به امور مسلمانان رسیدگی نکند، از مسلمانان نیست و نیز هر که بشنود مردی از مسلمین فریادرسی می خواهد، به او پاسخ ندهد، از مسلمین نیست».
5- به جای اظهار درد بیشتر بفکر درمان بود
رجایی در طول دوران پر افتخار نخست وزیریش یکبار دیده نشد که از مشکلات، فقط بخاطر یادآوری آن صحبت کند، بلکه ذکر و بزبان آوردن مشکلات مختلف موجود در کشور از آن جهت برایش اهمیت داشت که باید بفکر چاره اندیشی و در مورد آن اقدام کرد. همه مسئولان اصلی که به نحوی درگیر این نوع مسائل بودند و گاه و بیگاه بخاطر فزونی بی حد و حصر تنگناها برخی از خود اظهار عجز می‌کردند با یک دیدار حضوری و مذاکره تلفنی چنان توان و نیروی لازم را در خود احساس می‌کردند که که پیدا بود می‌توانند با حرکت و خیز مناسب بر رفع مشکلات فائق آیند. بارها که او را در میان انبوهی از مشکلات و تنگناهای ناشی از روند انقلاب می‌دیدم، وحشت می‌کردم که چگونه او قادر خواهد بود همه آنها را از پیش پا بردار و تمام گره‌های کور و راه های بسته را باز کند اما ملاحظه می‌شد که با ظرافتی عجیب و استقامتی باور نکردنی به نبرد با حوادث می‌رود و کارهای سخت را با تدبیر و کیاست و پشتکار آسان می‌نماید.
پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه مریم، آیه96.
[2]. ر.ک: حبیب الله شفیق، شهید رجایی حامی راستین محرومان، 1379، ص121.
[3]. سجاد راعی گلوجه، زندگی سیاسی شهید رجایی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص37.
[4]. همان، ص35.
[5]. سوره انعام، آیه 162.
[6]. غلامعلی رجایی سیره شهید رجایی، ص81 .
[7]. سوره مبارکه انعام آیه 130.
[8]. سوره مبارکه حجرآیه 88.
[9].کلینی، 1382، ج 2، ص 164.
مطالعه بیشتر:
فرزند ملت در آینه انقلاب اسلامی، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1361.
غلامعلی رجایی سیره شهید رجایی، نشر شاهد، تهران، 1377.
سجاد راعی گلوجه، زندگی سیاسی شهید رجایی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382.
شهید رجایی اسوه صبر و استقامت، واحد فرهنگی بنیاد شهید، 1362.