دستاوردهای زیبای خویشتن بانی و خودداری از دیدگاه قرآن: خودداری از گناه (تقوا) تأثیرهای مادی و معنوی فراوانی در زندگی دارد. تقوا زیبایی ای است که زیبایی‌های دیگری پدید می آورد. در این گفتار، تنها به برخی دستاوردهای مهم آن از دیدگاه قرآن می پردازیم که جلوه ای زیبا دارند.
یک؛ توانایی تشخیص حق از باطل (درست از نادرست): انسان خوددار، با تمسک به تقوای الهی، به سلاح روشن بینی مسلح می شود، و عقل او، در پرتو آرامش حاصل از سلامت روحی و روانی، می تواند در هریک از ساحتهای فکری و عملی، متناسب با آنچه سعادت او را تضمین می کند، گزینش کند و بدون اضطراب و خوف و شک و تردید، دست به انتخاب بزند. تقوا زمینه ای فراهم می کند که به راحتی می توان به فکر و اندیشه پرداخت و راه صحیح را از ناصحیح تشخیص داد: یا أیها الذین آمنوا إن تتقوا الله یجعل لکم فرقان؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر تقوای الهی داشته باشید، خداوند برایتان فرقان (قوه شناخت حق از باطل) قرار میدهد».
تقوا عامل شناخت صحیح (فرقان) و آبرو و حیثیت اجتماعی (یکفر عنکم) و مغفرت اخروی است (یغفر لکم). کسانی که تمایلات نفسانی را کنار بگذارند، حق را تشخیص میدهند، و تقوا سبب پیدایش بینش صحیح است: «تقوای الهی داشته باشید، خدا یادتان میدهد». گویا روح همچون آینه ای است که تقوا غبار از آن می زداید و نور خورشید حق در آن بازتاب می یابد، و برعکس، حرصها و طمعها سبب لغزش خردها میشود.
بنابراین، نخستین اثر زیبای تربیتی تقوا، تشخیص حق از باطل است که در سه زمینه قابل توجه است:
١. اعتقادات: تقوا، جداکننده ایمان و کفر، یا هدایت و ضلالت است؛
۲. رأی و نظر: تقوا، تمایز دهنده رأى صواب از رأی خطاست؛
٣. عمل: تقواء بین طاعت و معصیت جدایی می اندازد.
انسان با تقوا در روند حرکت زندگی، در پرتو نور الهی و با تشخیص راه درست از نادرست، به کمال مطلوب، یعنی سعادت و قرب الهی میرسد. سنایی گوید:
هرکه پرهیزکار و خرسند است ... تا دو گیتی است او خداوند است
دو؛ پیروزی بر سختی‌ها: تقوا تا اعماق وجود شخص باتقوا نفوذ می کند و شخصیت او را تحت سیطره قرار میدهد و با وصل کران او به قدرت بی پایان الهی، موجبات تأمین نیازها و رفع مشکلاتش را فراهم می آورد. از آثار وضعی تقوا برای فرد، آسان سازی کارها و توانایی چیرگی بر مشکلات است: ومن یتق الله یجعل له من أمره یسرا کسی که تقوای الهی پیشه کند، خداوند کار را بر او آسان می سازد». از این رو، خداوند می فرماید: وأنجینا الذین آمنوا وکانوا یتقون؛ «ما کسانی را که ایمان آورده و تقوا پیشه کرده بودند، نجات دادیم».
از نظر قرآن کریم، انسان متقی، از سوی خدا به نیروی دفاعی خاصی مجهز می شود که چه از نظر روانی و درونی، و چه از نظر خارجی، قدرت چیره شدن بر مشکلات را به او می دهد: ومن یتق الله یجعل له مخرجا؛ «کسی که از خدا بترسد، خدا برایش راه نجاتی از گرفتاریها قرار میدهد».
از آنجا که ممکن است بنده در ساحت شناختی به گمان اینکه ممکن است با تقوا پیشه کردن، مشکلات مادی برایش پیش بیاید و نگران روزی اش شود، خداوند بلافاصله پس از این سخن می فرماید: ویرزقه من حیث لا یحتسب ومن یتوکل على الله فهو حسبه؛ «از مسیری که خود او هم احتمالش را ندهد، رزقش می دهد، و کسی که بر خدا توکل کند، خدا همه کاره اش می شود». آیات پیشین، از امیدبخش ترین آیات قرآن مجید است. هر کس اندک توجهی به درون خویش کند و ساحتهای معرفتی و عاطفی اش را بنگرد، گوهر تقوا، و به عبارتی، راز موفقیت را که در خودش نهفته است، می یابد؛ تنها کافی است آنچه را خداوند وعده داده است، از خود بخواهد.
شیلر، نویسنده و شاعر آلمانی، می گوید: «در جهان، فقط کسانی موفق می شوند که به انتظار دیگران ننشینند و همه چیز را از خود بخواهند».
ابوذر غفاری از قول پیامبر می گوید: «من آیه‌ای را می شناسم که اگر تمام انسان‌ها دست به دامن آن زنند، برای حل مشکلات آنها کافی است». آن گاه آیة ومن یتق الله را خواند و بارها آن را تکرار کرد.
بدیهی است این سخنان، به معنای ترک تلاش و کوشش و همت برای چیره شدن بر گرفتاری ها نیست. چیرگی بر گرفتاریها، نیازمند صبر و تحمل است. بسیاری از افراد، با اینکه میدانند برای رسیدن به هدف خود باید به صبر گرایش و در برابر مشکلات و ناملایمات، تحمل داشته باشند، چون از نظر درونی این آمادگی را ندارند و خود زمینه پایداری را در خود به وجود نیاورده اند، نمی توانند در برابر ناملایمات و مشکلات پایداری کنند. داشتن روحیه زیبای صبر و استقامت، صرفا در پرتو دوراندیشی و روشن بینی حاصل از تقوا و گرایش های عالی انسانی قابل دسترسی است.
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص 298-293، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391