بررسی تأثیر شهرسازی بر رفتارهای اجتماعی شهروندان

شهری که هر یک از ما در آن زندگی می کنیم بستری برای فعالیت‌های روزمره ما محسوب می‌شود. ما در بسترِ شهرها، روزانه تردد می کنیم، به محل کار می رویم، پیاده روی و خرید می کنیم، در پارک‌ها زمان می گذرانیم، از میادین، پل ها، کوچه‌ها و ... گذر می کنیم و همه این‌ها در داخل بافت شهری اتفاق می افتد. ⁽¹⁾

از این رو در این نوشتار قصد داریم که به تاثیر شهر سازی‌ها بر رفتار و کنش‌های اجتماعی شهروندان بپردازیم.

بافت شهری و نحوه معماری شهر ها چه تاثیراتی بر جامعه دارند؟

هرکسی باید حق داشته باشد که به راحتی به فضاهای آزاد و عمومی دسترسی داشته باشد. بتواند از پنجره اتاق خود درختی را ببیند، یا در یک فضای بازی مخصوص کودکان و در نزدیکی خانه خود روی یک نیمکت بنشیند و یا بتواند به راحتی چند دقیقه‌ای را در طول روز پیاده روی کند. شهرهایی که به خوبی طراحی شده اند به نوعی برای شهروندان خود الهام بخش هستند.

فضاهای سبز مناسب، هماهنگی ساختمان‌ها و سازه‌های شهری، تعبیه میان برها و خروجی‌های مناسب در خیابان‌ها و اتوبان ها، قرار گیری میادین در مناسب‌ترین مکان ها، آراستگی چهره شهری و توجه به جذابیت‌های بصری، همگی عواملی هستند که باعث آرامش خاطر شهروندان و رضایت آن‌ها از ساختار شهری و سازه‌های مرتبط با آن می شوند.

این در حالی است که عدم توجه به این اصول مهم باعث تحمیل استرس و فشار بر شهروندان در نتیجه شهرسازی‌های نامناسب، عدم بهره مندی شهروندان از زیبایی‌های بصری، عدم امکان بهره مندی آن‌ها از فضاهای عمومی مناسب و .... و در نتیجه باعث خمودگی، عدم شادی و رضایت در آن‌ها خواهد شد. به طور حتم این که چه فضای روانی‌ای بر شهروندان یک شهر حاکم باشد بر نوع کنش و رفتارهای آن‌ها موثر خواهد بود. ⁽¹⁾

از این رو مدیران شهری بایستی برای کمیت و کیفیت فضاهای عمومی و نیز زیبایی آن‌ها به خوبی برنامه ریزی نموده و فرآیند شهر سازی را در ابعاد انسانی، پایدار، سالم، ایمن و سرزنده به پیش ببرند.

چشم انداز شهری چیست و منعکس کننده چه خصوصیاتی است؟

تا اینجا متوجه شدیم که یکی از مباحث مهم مطالعات شهری تأثیر منظر یا همان چشم انداز شهری بر جنبه های روحی ، ادراکی و رفتاری شهروندان است. ⁽²⁾

اما چشم انداز شهری دقیقا به چه معنا است؟ چشم انداز شهری در نتیجه تعامل علل و عوامل شکل گیری یک شهر با جامعه شهریِ آن شهر شکل می گیرد و منعکس کننده خصوصیاتی همچون توسعه جامعه مدنی، میزان بلوغ اجتماعی شهروندان، ارزش ها و هنجارها، شرایط اقتصادی، سلیقه ها و معیارهای زیبایی شناختی است. ⁽²⁾

در همین رابطه یک تئوری تحت عنوان «تئوری محیط و مناظر» وجود دارد. براساس این تئوری، مناظر نقش مهمی در شکل گیری رفتارهای انسانی دارند.

به عبارت دیگر رفتار انسان ها تحت تأثیر قدرت‌های اکولوژیکی در سرتاسر جهان قرار دارد. ⁽²⁾ بنابراین با گشت و گذار در هر شهر و نگاهی به چشم انداز شهریِ آن، می توانیم تا حد زیادی اطلاعات جامعی را از موارد ذکر شده در بالا کسب کنیم.

محوطه سازی بر ویژگیهای ادراکی - رفتاری شهروندان چه تاثیری می گذارد و چه مفاهیمی را منتقل می کند؟

ادراک هر مفهومی، اولین و اساسی ترین لایه برای شناخت آن مفهوم است. از این رو برای آشنایی با هر مفهومی بایستی ابتدا به سراغ ادراک آن برویم. اما سوال اینجا است که محوطه سازی و نمای ساختمان‌ها چه نقشی می توانند در ادراک مفاهیم و انتقال آن به شهروندان داشته باشند؟ ⁽³⁾

محوطه سازی و دیوارهای شهر می توانند منجر به ظهور ادراکاتی از قبیل ادراک جذابیت، ادراک فضا، ادراک هویت و حس تعلق خاطر، درک اطلاعات مفید، درک نظم پنهان و معرفی جریان زندگی شود. ⁽³⁾

مصداق بارز این موضوع دیوار نگاشته‌ها و نقاشی‌های دیواری در خیابان‌های شهری است که هریک به نوبه خود منتقل کننده مفاهیمی خاص و در نتیجه اداراکات متفاوت به شهروندان هستند.

معماری شهری چه نقشی در تغییر الگوهای رفتاری شهروندان دارد؟

نگاهی به رابطه الگوهای رفتاری افراد با محیط نشان می دهد که این رابطه یک رابطه غیر قابل انکار است. بدون تردید در محیطی که هیچ ساختار مناسب شهری‌ای وجود ندارد، شهروندان تمایل بیشتری به رفتارهای ناهنجار و نیز الگوهای نامناسب رفتاری دارند. اما زمانی که ساختارهای مناسب در بافت شهری رعایت شود این موضوع به خودی خود جلوی بسیاری از رفتارهای ناهنجار و الگوهای نامناسب رفتاری را می گیرد. ⁽⁴⁾

بافت شهری چه تاثیری بر بهبود شرایط اقتصادی شهروندان دارد؟

یکی دیگر از ویژگی هایی که معماری و بافت شهری به صورت بالقوه در خود دارد، این است که می تواند امکان توسعه فعالیت‌های اقتصادی و به طبع آن بهبود شرایط اقتصادی شهروندان را ایجاد کند. زمانی که معماری شهری بر اساس زیر ساخت‌های اصولی، نظیر اتوبان ها، بزرگراه ها، خیابان ها، دسترسی‌های مناسب، تراکم منطقی جمعیت، مناطق مسکونی، مناطق صنعتی و ... باشد، می تواند زمینه جذب بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی را فراهم ساخته و حتی به یک قطب مهم اقتصادی تبدیل شود، که نتیجه این امر چیزی جز بهبود شرایط اقتصادی و رونق زندگی شهروندان نیست.

البته حالت عکس این موضوع هم صادق است، به این معنا که در معماری‌های نامطلوب شهری، شهروندان برای زندگی عادی و روزمره خود هم دچار مشکلاتی هستند و اگر هر اتفاق صنعتی و اقتصادی در این نوع بافت‌ها رخ دهد، تنها شرایط را برای شهروندان نا مطلوب‌تر کرده و نارضایتی آن‌ها را افزایش می دهد. کما این که امکان رشد فعالیت‌های اقتصادی در این نوع مناطق به لحاظ حاکم بودن شرایط نامساعد، بسیار اندک و دور از ذهن است. ⁽⁵⁾

جمع بندی

در مجموع بایستی بگوییم که معماری شهری پدیده‌ای است که تاثیر غیر قابل انکاری بر زندگی شهروندان دارد. شهرها صحنه فعالیت‌های هر روزه ما هستند. ما هر روز در بستر شهرها تردد می کنیم. زندگی، کار، خرید، آموزش و تفریحمان در آن انجام می‌شود. توجه به این نکته ضروری است که معماری شهری چیزی نیست که به سادگی و با هزینه ای اندکی قابل تغییر باشد.

بنابراین و با توجه به تاثیر بسزایی که سبک معماری شهری بر زندگی مردم دارد، لازم می نماید که مدیران شهری در این خصوص برنامه ریزی‌ های کلان و صد البته کارشناسی شده‌ای را داشته باشند. بدون شک برای داشتن شهروندانی راضی و خشنود که از الگوهای شایسته رفتاری پیروی می کنند، بایستی به معماری شهرها توجه شود. در غیر این صورت باید آمادگی پذیرش تبعات نا مطلوبِ بی توجهی به این امر را داشته باشیم.

پینوشتها

www.researchgate.net
www.papers.ssrn.com
www.researchgate.net
www.books.google.com
www.journals.sagepub.com