آشنایی با رجعت
خداوند گروهی از مردگان را به همان صورتی که در گذشته بودند، به دنیا باز میگرداند و گروهی را عزیز و گروهی را خوار میکند و اهل حق را بر اهل باطل و ستمدیدگان از اهل حق را بر ستمگران چیره میگرداند. این رویداد در هنگام قیام مهدی آل محمد ـ بر ایشان درود باد ـ رخ خواهد داد.به اعتقاد شیعیان، پیش از برپایی قیامت کبرا و همزمان با ظهور امام مهدی(علیه السلام)، گروهی از مؤمنان و پرهیزکاران پاک سرشت و جمعی از کافران و منافقان زشت طینت، پس از مرگ، زنده میشوند و بار دیگر به دنیا باز میگردند تا سرانجام اعمال نیک و بد خود را دریابند و حاکمیت نهایی دولت حق را مشاهده کنند. در آموزههای شیعی از این رویداد با عنوان «رَجْعَت» یاد میشود.
1. معنای لغوی و اصطلاحی رجعت
«رجعت» از نظر لغوی، مصدر «مرّه»1 از ماده «رجوع» و به معنای «یک بار بازگشت» است.2 این واژه در علوم مختلفی همچون فقه، کلام، عرفان، نجوم، جامعهشناسی به کار میرود و در هر علمی، معنای خاص خود را دارد.3 در اصطلاح اهل کلام، رجعت به معنای بازگشت به دنیا پس از مرگ و پیش از رستاخیز است که این همان معنای مورد نظر ماست. شیخ مفید(ره) در تعریف این اصطلاح کلامی مینویسد:خداوند گروهی از مردگان را به همان صورتی که در گذشته بودند، به دنیا باز میگرداند و گروهی را عزیز و گروهی را خوار میکند و اهل حق را بر اهل باطل و ستمدیدگان از اهل حق را بر ستمگران چیره میگرداند. این رویداد در هنگام قیام مهدی آل محمد ـ بر ایشان درود باد ـ رخ خواهد داد.4
دیگر دانشمندان شیعه نیز در کتابهای خود تعاریفی مشابه، از این واژه ارائه دادهاند. 5 از تعریف یادشده چند نکته به دست می آید:
1. رجعت کنندگان با همان بدن مادی و به همان صورتی که پیش از آن داشتند، به دنیا برمیگردند؛
2. رجعت، عمومی نیست و تنها گروهی از مردگان چه اهل حق و چه از اهل باطل، رجعت خواهند کرد؛
3. رجعت در عصر ظهور امام مهدی(علیه السلام) رخ می‌دهد؛
4. فلسفه رجعت، عزیز گردانیدن اهل حق و خوار کردن اهل باطل و چیرهساختن ستمدیدگان بر ستمگران است.
باید دانست که در متون روایات و ادعیه و زیارت، از رجعت با تعابیری چون «کرّه» و «ایاب» ـ به معنای بازگشت ـ نیز یاد شده است.
2. جایگاه رجعت در آموزه های شیعی
همه دانشوران بزرگ شیعه، اعتقاد به رجعت را از ویژگیهای پیروان امامان معصوم(علیه السلام) بر شمرده و پیروی از مذهب تشیع و اعتقاد به رجعت را ملازم یکدیگر دانستهاند. علامه مجلسی(ره) بیش از پنجاه تن از عالمان شیعه را نام میبرد که اصل رجعت را پذیرفته و روایات مربوط به آن را در کتابهای خود آورده اند.6ایشان در این باره مینویسد: [اعتقاد به] رجعت در تمام دورهها مورد اجماع شیعه و مانند خورشیدی که در میانه روز میدرخشد، در میان آنها مشهور بوده است.
تا آنجا که این موضوع را در اشعار خود می آوردند و به این موضوع در برابر مخالفان خود در همة مناطق استدلال میکردند. مخالفان شیعه نیز همواره به خاطر این موضوع بر آنها خرده میگرفتند.7در اینجا برای روشنتر شدن موضوع به عبارتهای چند تن از بزرگان علمای شیعه به عنوان نمونه اشاره میکنیم. شیخ صدوق در کتاب اعتقادات در این زمینه مینویسد: «عقیده ما دربارة رجعت این است که آن حق است [و قطعاً به وقوع میپیوندد]…»
ایشان پس از بیان شواهد قرآنی متعددی دربارة رجعت، مینویسد:
رجعت در امتهای پیشین هم وجود داشته است. پیامبر اسلام ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ فرمود: «همه آنچه در امتهای پیشین رخداده است بی هیچ کم و کاست و با کمترین تفاوت در این امت هم رخ می‌دهد…» بنا بر این اصل، در این امت هم رجعت رخ خواهد داد. 8
شیخ مفید(ره) نیز در پاسخ پرسشی درباره رجعت مینویسد:
این موضوع [اعتقادی] از ویژگیهای خاندان محمد(صلی الله علیه و آله) است و قرآن نیز بر آن گواهی می‌دهد.
شیخ طوسی(ره) پس از بیان موضوع رجعت مینویسد:
روایات متواتر و آیات [قرآن] بر این موضوع دلالت دارند و خداوند تعالی میفرماید: «و آن روزی که از هر امتی گروهی را محشور میگردانیم» 10 پس اعتقاد به رجعت واجب است. 11
سید مرتضی(ره) در پاسخ کسانی که درباره حقیقت رجعت از ایشان پرسیده بودند، پس از بیان مفهوم رجعت دربارة دلایل و مستندات آن میگوید:راه اثبات آن، اجماع امامیه بر وقوع این رویداد است. آنها در این زمینه هیچ اختلافی ندارند. 12
سرانجام شیخ حر عاملی در کتاب خود، اجماع طائفه امامیه را یکی از دوازده دلیل درستی رجعت دانسته است و در بیان یکی از مؤیدات این اجماع مینویسد:یکی دیگر از اموری که دلالت بر این اجماع میکند فزونی نویسندگانی است که روایات مربوط به رجعت را در کتابهای مستقل یا غیرمستقل گرد آوردهاند… که تعداد آنها از هفتاد کتاب تجاوز میکند، کتابهایی که علمای بزرگ امامیه؛ همچون ثقةالاسلام کلینی، رئیس محدثان ابن بابویه، رئیس طائفه [امامیه] ابوجعفر طوسی، سیّد مرتضی، نجاشی، کشی، عیاشی، علی بن ابراهیم، سلیم هلالی، شیخ مفید، کراجکی، نعمانی و… آنها را تألیف کردهاند. 13
با توجه به عبارتهای یادشده قاطعانه میتوان گفت موضوع رجعت از دیدگاه عالمان بزرگ شیعه، امری مسلّم و قطعی بوده و در همة ادوار تاریخ شیعه، بر اعتقاد به رجعت به عنوان یکی آموزههای تردیدناپذیر مکتب اهل بیت(علیهم السلام) تأکید شده است. 14
پی‌نوشت‌ها
1. در علم صرف مصدر انواع مختلفی دارد که یکی از آنها مصدر «مرّه» است که برای بیان وقوع یک بار فعل به کار میرود. در زبان عربی وقتی گفته میشود «جلست جلسةً» یعنی یکبار نشستم.
2. ر.ک: ابن منظور، لسانالعرب، ج 8، ص 114؛ سعید خوری شرتونی، أقرب الموارد، ج 1، صص 391 و 392.
3. ر.ک: محمد رضا ضمیری، رجعت، ص12
4. محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، چاپ اول، قم، المؤتر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413 ه . ق، ج 4، صص 78 و 79.
5. ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، جوابات المسائل الرازیه، مندرج در مجموعه رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، ج 1، ص 125؛ بحارالانوار،ج 53، ص 138؛ محمد بن حسن حر عاملی، الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، ترجمه: احمد جنتی، قم، مطبعة العلمیة، بیتا، صص 29 و 235 30 و 236؛ محمدرضا مظفر، عقاید الإمامیه، ترجمه: علیرضا مسجد جامعی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380، ص 294.
6. ر.ک: بحارالأنوار، ج 53، صص 144 ـ 122.
7. همان، ص 122.
8. محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الإعتقادات، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، ج 5، صص 62 ـ 60.
9. محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، المسائل السرویة، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، ج 7، ص 32.
10. سوره نمل (27) آیه 83.
11. محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی)، رسالة العقاید الجعفریة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ص 250.
12. سید مرتضی علم الهدی، جوابات المسائل الرازیة، مندرج در مجموعه رسائل الشریف المرتضی، ج 1، ص 125.
13. الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، ص 45.
14. برای مطالعه بیشتر در زمینه سیر اعتقاد به رجعت از دوران پیدایش تا عصر غیبت کبرا. ر.ک: محمدرضا ضمیری، رجعت، صص 42 ـ 31.
منبع: سایت عصر انتظار