مال، مایه‌ی قوام زندگی است
در روایات «مصیبت» به عنوان یک قاعده، مطرح شده است که هر آنچه به مؤمن برسد و او از آن ناخرسند باشد، «مصیبت» است. از این رو، اموری همچون ترس و ناامنی، فقر و گرسنگی، کاستی مال، جان و محصولات، وحتی اموری همچون خاموش شدن چراغ در شب و پاره شدن بند کفش، مصیبت شمرده شده‌اند. از سوی دیگر، فقدان امور غیرمادی نیز مصیبت شمرده شده‌اند. برخی از این امور عبارت‌اند از: از دست دادن دین، نافرمانی خدا، کوچک شماری گناه، انفاق مال در معصیت، نادانی، حرص به دنیا و نیازمندی در آخرت. بنابراین، فقدان امور غیر مادی نیز جزء مصیبت‌های زندگی است. لذا نمی‌توان تنها فقدان امور مادی را مصیبت دانست. در روایات «شر» نیز تصریح شده که هر چه موجب نابودی اینده گردد، شر است، حتی اگر ظاهری خوشایند و لذت‌بخش داشته باشد. بنابراین، باید این امور را از مصادیق محرومیت واقعی دانست.
 
از مسائل مهم در رضامندی، نوع نگاه ما به مال و جایگاه آن در زندگی است. اگر انسان، تصور درستی از مال نداشته باشد، آن را مهم نمی‌داند و در نتیجه رضامندی نیز به دست نمی‌آید. برخی به مال دنیا و امکانات مختلف آن با دیدی بدبینانه مینگرند و آن را مانع تکامل می شمرند. این نوع نگاه در ادبیات دین به عنوان «رهبانیت» شناخته می‌شود. اما واقعیت این است که مال، هدیه‌ای از جانب خداوند متعال به انسان است تا از آن در راه رشد و تکامل خود استفاده نماید. آنچه خداوند متعال به انسان ارزانی می‌دارد، هم عاملی برای گذران زندگی است و هم عاملی برای رشد و تعالی معنوی و بروز فضایل انسانی. در حقیقت، مال نیز یک ابتلا و آزمونی است که انسان به وسیله آن می‌تواند خیر دنیا و آخرت را به دست آورد. همه تقدیرهای خداوند متعال، مبتنی بر خیر است و این خیر، در رشد توحیدی انسان است. در این بحث، وجه خیر بودن مال در رشد مادی و معنوی انسان، بررسی خواهد شد. در متون دینی، به اموری در این باره پرداخته شده. در قرآن کریم، تصریح شده که مال، مایه قوام زندگی است و در روایات، از آن به عنوان بهترین یاور برای آخرت، عاملی برای خودداری از ستمکاری، گوارایی زندگی، حفظ آبرو، و پرداخت قرض و کمک به خویشاوندان یاد شده است. همچنین در روایات اسلامی، مال را به عنوان عاملی برای شرافت دنیا معرفی نموده‌اند. از سوی دیگر، در روایات اسلامی، از مال، به عنوان بهترین یاور در تقواپیشگی یاد شده است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم ) برخورداری از مال و تأمین روزی را مایه تقویت دینداری و انجام تکالیف دینی، مانند اقامه نماز و گرفتن روزه و پرداخت زکات دانسته است. بنابراین، به وسیله مال می‌توان  هم زندگی مادی را تأمین نمود و هم دینداری را تقویت کرد. ترکیب این دو می‌تواند سعادت دنیا و آخرت را تضمین کند. از این رو، مال، نقش مهمی در شادکامی ‌خواهد داشت.
 
برخورداری از مال، امکان و زمینه کسب پاداش را افزایش می‌دهد. فرد دارا، علاوه بر آنچه فقرا می‌توانند انجام دهند، امکان کسب اجر از راه مال را نیز دارند. این اثر، موجب تضمین سعادت اخروی می‌گردد که جزء اساسی حیات جاویدان انسان است. از این رو، مال، نقش مهمی در شادکامی حقیقی خواهد داشت. بخشی از این نقش، مربوط به آخرت است و بخشی از آن، احساس خوشایندی است که در این دنیا به خاطر آخرت به وجود می‌آید. برخورداری از مال، موجب استفاده بیشتر از امکانات می‌شود و عیوب انسان را می‌پوشاند. این مسئله، زندگی اجتماعی انسان را هدف قرار می‌دهد و مانع کاهش اعتبار و آبروی فرد می‌گردد. لذا از طریق تضمین رابطه‌ای صحیح، احساس خوشبختی به وجود می‌آید. ظهور برخی فضایل انسانی، وابسته به مال است. اموری همچون: انفاق، صدقه، سخاوت، مروت، کمک به همنوع و ... از فضایل انسانی وابسته به مال اند. جالب این که بخشی از شادکامی نیز با برخورداری از فضایل انسانی در کنار برخورداری های مالی به تأمین می‌شود. از این رو، مال از این جهت نیز در شادکامی تاثیر دارد. از دیگر آثار و برکات مال، آسایش روانی است. برخورداری از مال، موجب تهیه امکانات بیشتر برای زندگی می‌گردد. به همین جهت، نگرانی از فقدان و محرومیت از بین می‌رود و همچنین تنگناهای زندگی نیز تا حدود زیادی مرتفع می‌شود. پیامبر خدا تأمین بودن روزی را مایه آرامش نفس به شمار می‌آورد. بنابراین، یکی دیگر از برکات مال، آرامش روانی فرد است.
 
نکته مهم این که مال، تنها مسئله بعد خوشایند زندگی نیست. اگر نعمت‌ها یا به تعبیری، امکانات لازم برای زندگی توحیدی، فهرست شود، مشخص می‌گردد که این بعد زندگی، امور متعدد دیگری نیز دارد که هر کدام، نقشی در خیر بودن زندگی خواهند داشت. تهیه فهرست نعمت‌ها کار مستقلی است که باید مورد پژوهش قرار گیرد. ما انسان‌ها، از سویی هم اکنون در دنیا زندگی می‌کنیم و از سوی دیگر، موجودی انتظارمند هستیم. به همین جهت، از دنیا نیز انتظاراتی خواهیم داشت. این انتظارات، می‌توانند به اشکال مختلفی صورت پذیرند و چگونگی آن، نقش مؤثری در رضامندی یا نارضایتی دارند. از این رو، الگوی انتظار از دنیا نقش مهمی در کاهش یا افزایش فشار روانی دارد.ما انتظار جهان بدون درد و رنج را داریم. از آن جا که راحتی و فقدان رنج، وضعیتی مطلوب است، و انسان نیز موجودی راحت طلب است، زندگی دنیا را بدون درد و رنج می‌خواهیم و انتظار داریم که جز خوشی و راحتی، هیچ نبینیم. این در حالی است که سختی، یکی از واقعیت‌های زندگی و از ضرورت های رشد و تکامل انسان است. از این رو، ناهماهنگی میان آن انتظار و این واقعیت، موجب افزایش فشار روانی به هنگام رویارویی با بلاها می‌شود.
 
منبع: الگوی اسلامی شادکامی، دکتر عباس پسندیده، صص359-355، مؤسسه علمی فرهنگی دار‌الحدیث، قم، چاپ دوم، 1394
نسخه چاپی