قرعه‌ای برای بهشت
اونایی که سال قبل شیرینی ایام اعتکاف رو تجربه کردن، از همون ایام با خودشون عهد بستن که اگه خدا بهشون توفیق داد سال دیگه با تمام مشغله و گرفتاری‌هایی که دارن، توی قرعه کشی اعتکاف شرکت کنند و همسفر با کاروان معنوی و تربیتی ایام البیض به سوی بهشت رهسپار بشن، چراکه شیرینی خلوت و انس با محبوب توی نیمه شب‌های معنوی ایام اعتکاف همه رو شیدای و عاشق هم صحبتی با محبوبشون می‌کنه، ولی امسال یک ویروس ناخونده همه برنامه‌ها رو بهم ریخت، هر چند این ویروس ناخونده جمع بهشتی بچه‌های گل مسجد رو تحت تأثیر خودش قرار داده، ولی برای مقابله با او مصلحت ایجاب می‌کرد این بار سفره‌های معنوی ماه رجب رو توی خونه‌هامون برپاکنیم، برخی با کمپین #هر_خونه_یک_مسجد سعی کردند، این مسأله بهانه‌ای شد تا به یاد شب‌های دعا و مناجات باز هم مقداری در اهمیت و کارکرد تربیتی و اخلاقی این مراسم معنوی صحبت کنیم.خلوت با خدا در قطعه‌ای از بهشت
یکی از زیبایی‌های منحصر به فرد مراسم معنوی اعتکاف این است که این توقف بسیار با برکت در مکانی به نام مسجد برگزار می‌شود، مکانی که ذاتاً برای عبادت و ارتباط با خدای متعال ساخته شده و فضای معنوی که از دیر باز با ورود در آن مکان دل‌های نمازگزاران و مؤمنین آرامش و تسکین می گیرد، قطعه‌ای از بهشت که در منابع روایی به نقل از حضرات معصومین(علیهم السلام) با ارزش‌تر از نشستن در بهشت است: «الجَلسَةُ فِی المَسجِدِ خَیرٌ لی مِنَ الجَلسَةِ فِی الجَنَّةِ؛ فَإِنَّ الجَنَّةَ فیها رِضا نَفسی وَالجامِعَ فیهِ رِضا رَبّی؛[1] امام على (علیه السلام): نشستن در مسجد نزد من، از نشستن در بهشت، نیکوتر است؛ زیرا در بهشت، خشنودى من فراهم است و در مسجد، خشنودى پروردگار من».
برنامه‌های تربیتی و تمرین‌های طلایی اعتکاف
در یاداشت و مقاله قبلی به برخی از فرصت‌های طلایی که در ایام اعتکاف برای مؤمنین روزه دار فراهم می‌شود، اشاره کردیم در ادامه یاداشت قبلی سعی داریم به برخی برنامه‌های تربیتی و تمرین‌های اخلاقی که در ایام اعتکاف می‌توان آنها را بهبود بخشید اشاره کنیم:خلوت و تنهایی ایام اعتکاف فرصت طلایی برای بازنگری در رفتار و خلقیات فردی و اجتماعی است، چه خوب است که در خلوت‌های شبانه مقداری در نوع عملکرد خود دقت و تأمل نماییم و برای کاستی‌های اخلاقی خود دست به دعا و استغفار به سوی محبوب بلند کنیم.
1-تمرین خویشتن داری، تقوا و پارسایی
ایام اعتکاف همچون کمپ اخلاقی و تربیتی است که مؤمنین روزه دار می‌توانند در آن ایام در خصوص برخی نواقص رفتاری و اخلاقی خود تجدید نظر نماید و با تقویت شاخص و عنصر تقوا و خویشتن‌داری در جهت بهبود رفتارهای فردی و اجتماعی خود گام بردارند، تقوا در فرهنگ و اندیشه اسلامی از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که به نوعی می‌توان از آن به عنوان کلید طلایی ورود در بهشت یاد کرد، در وصف تقوا و متقین آیات شگفت انگیز فراوانی در قرآن کریم ذکر شده است، «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُّقْتَدِرٍ».[2] یقیناً متقیان در باغ‌ها و نهرها(ی بهشتی) جای دارند، در جایگاه صدق نزد پادشاه مقتدر». از آیات قران کریم به خوبی می‌توان این چنین برداشت کرد بهترین و زیباترین توشه و ذخیره‌ای که بعد از سه روز عبادت و روزه داری در ایام اعتکاف می‌توان بدست آورد، تقوا است،«تَزَوَّدوا فَاِنَّ خَیرَ الزّادِ التَّقوی واتَّقونِ یا أولِی الاَلباب»[۳] و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکارى است! و از من بپرهیزید اى خردمندان!» تقوا مهارتی از جنس نه گفتن به محرمات الهی است. اگر شخص معتکف این نوع مهارت را در خود تقویت و نهادینه کنند در مقابل جلوه‌گری و زیبا نمایی‌های شیطان قالب تهی نمی‌کند و به ندای شیطان لبیک نمی‌گوید.ور دو سه روز چشم را بند کنی باتقوا چشمه چشم حس را بحر در عیان کنی[4]
2-تمرین مراقبه و اخلاص
یکی دیگر از اکسیرهای شفا بخش و سعادت آفرینی که تقویت و دست‌یابی به آن ضامن آرامش و سلامت افراد در زندگی فردی و اجتماعی است؛ تمرین اخلاص و مراقبه و پاسداری از این گنجینه اخلاقی است. در ایام اعتکاف فرصت بسیار مغتنمی در اختیار روزه داران مؤمن قرار می‌گیرد تا اینکه مقداری از اکسیر شفا بخش اخلاص را در کارهای خود تقویت نمایند، هر چند معتکفین در منظر سایر دوستان و نزدیکان مشغول عبادت و بندگی می‌شوند، ولی این موقعیت بهترین فرصت برای مراقبه و توجه دادن قلب به شاخص اخلاص است، در واقع زمانی که چاشنی اخلاص ضمیمه امور عبادی می‌شود،آن زمان است که نمازگزار لذت بندگی را می چشد، بدون توجه به اخلاص هر رفتار و عملی در زندگی بیشتر رنگ و بوی تزویر و ریا به خود می‌گیرد. بیماری بسیار دردناکی که باید در ایام اعتکاف مورد توجه و درمان قرار گیرد، چرا که تنها در سایه این ویژگی است که انسان می تواند به آرامش و راحتی دست پیدا کند، در اهمیت و کارکرد این ویژگی طلایی در منابع روایی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع الدُّعَاءُ مَفَاتِیحُ النَّجَاحِ وَ مَقَالِیدُ الْفَلَاحِ وَ خَیْرُ الدُّعَاءِ مَا صَدَرَ عَنْ صَدْرٍ نَقِیٍ وَ قَلْبٍ تَقِیٍ وَ فِی الْمُنَاجَاةِ سَبَبُ النَّجَاةِ وَ بِالْإِخْلَاصِ یَکُونُ الْخَلَاصُ فَإِذَا اشْتَدَّ الْفَزَعُ فَإِلَى اللَّهِ الْمَفْزَعُ؛[5] امیر المؤمنین (ع) فرمود:دعاء، کلیدهاى نجات و کامیابى و گنجینههاى رستگارى است و بهترین دعاء آن دعاء است که از سینهاى پاک و دلى پرهیزکار بر آید، در مناجات سبب نجات است و با اخلاص خلاصى آید و چون بىتابى سخت گردد، پناهجوئى به درگاه خدا است».
3-تمرین صبر و تقویت اراده
از جمله تمرین‌های مهمی که در ایام اعتکاف باید از آن بهره برد، تمرین صبر و تقویت اراده است، با این ویژگی است که روزه داران و معتکفین در این مکان عبادی به جای گذراندن وقت خود به خواب و کسلی و تنبلی رو به سوی اعمال عبادی همچون قرائت قرآن کریم و همچنین ادعیه‌های مؤثور می‌شوند، فقدان صبر و عدم تقویت اراده در این چنین موقعیت و فرصت طلایی می‌تواند انسان را از اهداف و توشه‌های بسیار مهم این سفر و اردوی معنوی باز دارد.یا این دل خون خواره را لطف و مراعاتی بکن یا قوت صبرش بده در یفعل الله ما یشا
این دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعم بی شمع روی تو نتان دیدن مر این دو راه را [6]
4-تمرین دوری از فضای مجازی وارد شدن در زندگی واقعی
هر چند فضای مجازی برای زندگی بشر فواید و آثاری را هم به دنبال داشته است، ولی واقعیت امر این است که اعتیاد افراطی به این محیط و گرفتار شدن در پیچ و خم‌های گمراه کننده آن روح زندگی آرامش بخش و واقعی را از انسان سلب کرده است، هر چند در ایام اعتکاف، شب نشینی‌های اینستاگرامی و تویتری دست از سر برخی معتکفین بر نمی‌دارد، ولی برای بریدن و رهایی از این فضای مجازی وقت گذاشت. توجه به امور معنوی می‌تواند حال خوبی به زندگی افراد ببخشد حال آن که باید تبدیل به مقام معنوی شود و در تمام زندگی روزه داران معتکف جاری باشد.
5-تمرین محاسبه و خود ارزیابی
خلوت و تنهایی ایام اعتکاف فرصت طلایی برای بازنگری در رفتار و خلقیات فردی و اجتماعی است، چه خوب است که در خلوت‌های شبانه مقداری در نوع عملکرد خود دقت و تأمل نماییم و برای کاستی‌های اخلاقی خود دست به دعا و استغفار به سوی محبوب بلند کنیم، هر چند ما انسان‌ها برای تمام کارهای روز مره و دنیوی خود به نوعی حساب و کتاب ریاضی و علمی داریم، ولی متأسفانه در خصوص عملکرد عبادی و اخلاقی خود این چنین شاخص طلایی را مشاهده نمی کنیم. در اهمیت این عنصر بسیار مهم در منابع روایی از امام کاظم(علیه السلام) نقل شده است : «لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ فى کُلِّ یَوْمٍ فَاِنْ عَمِلَ خَیْرا اسْتَزادَ اللّهَ مِنْهُ وَ حَمِدَ اللّهَ عَلَیْهِ وَ اِنْ عَمِلَ شَیْئا شَرّا اسْتَغْفَرَ اللّه وَ تابَ اِلَیْهِ؛[7]از ما نیست کسى که هر روز اعمال خود را محاسبه نکند تا اگر نیکى کرده از خدا بخواهد بیشتر نیکى کند و خدا را بر آن سپاس گوید و اگر بدى کرده از خدا آمرزش بخواهد و توبه نماید».
پی‌نوشت‌ها:
[1]. إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، ج2، ص218.[2]. سوره مبارکه قمر، آیه 54و55.
[3]. سوره مبارکه بقره آیه 197.
[4]. مولوی » دیوان شمس » غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۴۶۵.
[5]. الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج2 ؛ ص468، ح2.
[6]. مولوی » دیوان شمس » غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۱.
[7]. الاختصاص ص 26 و ص 27.