داستان تبدیل تاریخ هجری به شاهنشاهی توسط پهلوی

هجرت پیامبر اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) به سال اول قمری برمی‌گردد که مصادف با سال 622 میلادی است. این حرکت بزرگ به رهبری پیامبر اسلام با همراهی یارانش از شهر مکه به یثرب صورت گرفت، هدف اصلی هجرت، بنیان‌گذاری و توسعه حکومت اسلامی در شهر یثرب بود، این شهر بعد از هجرت مدینه یا مدینه النبی نام گرفت (1) .

عوامل متعددی که شهر مکه را دربرگرفته بود، باعث تصمیم پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای هجرت شد که در ادامه به برخی از این دلایل اشاره می‌کنیم:

بی‌بندوباری و عمل نکردن به اصول دین اسلام از سوی مردم مکه، پیامبر اسلام را ناامید کرده بود. برخلاف مکه، مردم مدینه به پاکدامنی و درستی شهرت داشتند و پیامبر(صلی الله علیه و آله) امید بیشتری برای ترویج اسلام در این شهر داشت.

مردم مکه از روحیه جنگجو و مغروری برخوردار بودند و با اصول فرهنگی آشنایی نداشتند؛ آن‌ها نسبت به مسائل مربوط به دین اسلام با تعصب و جهالت برخورد می‌کردند.

بازرگانان و تجار مکه دین اسلام را به نفع مبادلات تجاری خود نمی‌دانستند زیرا اسلام آن‌ها را از بسیاری از امور مانند ربا خواری منع می‌کرد و به همین جهت با دین اسلام مخالفت می‌کردند (1) .

بنابراین پیامبر اسلام تصمیم گرفت شهر دیگری را برای ترویج دین اسلام انتخاب کند تا تأثیر بهتر و قابل‌توجهی بر همگان داشته باشد. شهر مکه از اهمیت بسیاری برخوردار بود اما تلاش پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای ترویج دین در این شهر راه به جایی نبرده بود. شهر مدینه از آنجا که به مکه نزدیک بود مکان مناسبی برای نظارت بر مکه از راه دور به حساب می‌آمد (1) .

حرم مطهر پیامبر(صلی الله علیه و آله) مهربانی‌ها در شهر مدینه

برخی از همراهان پیامبر(صلی الله علیه و آله) شهر حبشه را برای هجرت پیشنهاد داده بودند اما پیامبر(صلی الله علیه و آله) فاصله این شهر از مکه و تفاوت‌های اجتماعی، سیاسی، نژادی و... را عاملی برای مناسب نبودن حبشه به عنوان مرکزی برای ایجاد حکومت اسلامی می‌دانست (1) .

مردم مدینه از هر نظر مستعد پذیرش حکومتی اسلامی بودند زیرا نسبت به مردم مکه از روحیه و عواطفی لطیف برخوردار بودند و سازگاری بیشتری با تغییرات روز داشتند، همچنین این سرزمین از لحاظ زراعی و کشاورزی نیز از شرایط مطلوبی برخوردار بود (1) .

تاج‌گذاری کوروش

کوروش دوم مشهور به کوروش کبیر 2500 سال پیش؛ زمانی که به قدرت و شهرت رسیده بود، در پرستشگاه «بابِل» تاج‌گذاری کرد. هم‌زمان با تاج‌گذاری کوروش پادشاهی سلسله هخامنشیان شروع شد و او اولین پادشاه در این سلسله بود، همچنین حکومت شاهنشاهی نیز از این زمان در ایران بنا نهاده شد (2) .

با تاج‌گذاری کوروش، ایران در زمینه‌های مختلفی به قدرت رسید و شیوه کشورداری او سبب شد تا سرزمین ایران در جهان به شهرت برسد.کوروش سی سال بر هخامنشیان حکومت کرد و در این مدت زمان توانست بخش‌های مهم و وسیعی از قاره آسیا را تحت رهبری و اداره خود درآورد (2) .

مقبره ی کوروش کبیر در مجموعه ی پاسارگاد

عمر حکومت هخامنشی حدود 200 سال طول کشید و در این مدت فتوحات و دستاوردهای مهمی داشت. استوانه باشکوه کوروش نیز بعد از فتح بابل به نگارش درآمد و به یکی از باارزش‌ترین آثار باقی‌مانده از دوران باستان تبدیل شد (2) .

ماجرای تبدیل تاریخ قمری به شاهنشاهی پهلوی

تقویم‌هایی که پس از اسلام شکل گرفتند، همگی بر اساس تاریخ هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه نوشته شدند که به نوعی مبدأ آن‌ها محسوب می‌شود.

پیدایش تقویم هجری قمری به زمان حکومت حضرت علی (علیه السلام) برمی‌گردد که هجرت پیامبر(صلی الله علیه و آله) از مکه به مدینه را مبدأ این تقویم قرار داد و از آن زمان به بعد، تمام امور بر اساس این تقویم انجام شدند. پایه‌گذار تقویم هجری شمسی نیز شخصی به نام «حاج میرزا عبدالغفار خان نجم الدوله اصفهانی» بود که در دوران قاجار عنوان منجم سلطنتی داشت.

میرزا عبدالغفار از سال 1289 تا 1337 تقویم رسمی را از تقویم قمری استخراج کرد و سال سیزدهم هجرت تاریخ‌ساز پیامبر(صلی الله علیه و آله) از مکه به مدینه را مبدأ تقویم قرار داد و به این ترتیب بعدها، تقویم هجری شمسی شکل گرفت (3) .

در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار مستشاری از بلژیک به نام «ژوزف نوز» با همراهانش برای شکل‌دهی امور گمرکی ایران به شیوه‌ای اروپایی به ایران سفر کردند. مستشار مذکور، با تقویم قمری مشکل داشت و ترجیح می‌داد تا از تقویم میلادی استفاده کند؛ اما این کار نیز امکان‌پذیر نبود. زیرا باورها و اعتقادات رایج میان مردم این اجازه را نمی‌داد که از تقویم میلادی استفاده شود (3) .

داستان شکل گیری تقویم هجری شمسی

بعد از همه‌پرسی که از مردم صورت گرفت و با بررسی‌های انجام شده، تقویم هجری شمسی برای اولین بار در امور گمرکی کشور مورد استفاده قرار گرفت. بعد از این موضوع مصادف با دومین دوره مجلس شورای ملی، استفاده از تقویم شمسی برجی در محاسبات دولتی تصویب شد.

در میانه سال 1303 هم‌زمان با نابودی سلسله قاجاریه برخی از نمایندگان مجلس پیشنهاد کردند که از نام‌های فارسی به جای ماه‌های عربی استفاده شود، بعد از اقدامات گسترده در این مورد این قانون تصویب شد که از سال 1304 تقویم هجری شمسی برجی به شمسی تبدیل شود (3) .

مبدأ تقویم شمسی، هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه نام‌گذاری شد و ترتیب و نام ماه‌ها نیز بر اساس تقویم شمسی شکل گرفت و آغاز سال نیز با روز اول فصل بهار همراه شد.

تقویم شاهنشاهی پهلوی

داستان تقویم شمسی به اینجا ختم نمی‌شود. در سال 1354 حکومت شاهنشاهی پهلوی با تصویب قطعنامه‌ای در مجلس شورای ملی، اقدام به تغییر مبدأ تاریخ رسمی ایران از هجرت پیامبر(ص) به تاریخ سلطنت کوروش کردند. در واقع آن‌ها قصد داشتند شروع حکومت محمدرضا پهلوی را با دو هزار و پانصدمین سال تأسیس سلسله هخامنشی هماهنگ کنند، بدین ترتیب تقویم شمسی به تقویم شاهنشاهی تغییر کرد (4) .

این اقدام در دوران حکومت پهلوی با مخالفت و نارضایتی‌های متعددی نیز همراه بود. اولین شخصی که در برابر این تغییر اعتراض خود را اعلام کرد «آیت الله گلپایگانی» بود که این امر را توهینی مستقیم به دین و تاریخ اسلام دانست.

امام خمینی(ره) نیز در این راستا مخالفت و ناراحتی خود را ابراز کردند و استفاده از این تقویم را حرام اعلام کردند زیرا آن را امری جنایت‌کارانه و خلاف دین اسلام می‌دانستند (4) .

تقویم شاهنشاهی

بسیاری از دولتمردان و کارشناسان تاریخ در کشورهای دیگر نیز این اقدام حکومت پهلوی را اقدامی بی‌خردانه اعلام کردند و آن را با اعتقادات مذهبی مردم مغایر دانستند. محمدرضا شاه علاقه داشت تا تاریخ خود را با کوروش کبیر یکی بداند و از جهان اسلام فاصله بگیرد(4) .

تقویم شاهنشاهی حدود یک سال و نیم مورد استفاده بود؛ اما همچنان مردم نسبت به این تغییر معترض بودند. در سال 1357 که «شریف امامی» برای تشکیل کابینه جدید انتخاب شد به منظور اصلاح اوضاع عمومی کشور، اقدامات مختلفی را به سرانجام رساند که یکی از این اقدامات، لغو تاریخ شاهنشاهی بود. با از بین رفتن حکومت پهلوی و وقوع انقلاب اسلامی، تقویم شاهنشاهی به شکل سابق خود یعنی هجری شمسی بازگشت(5) .

هجرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و تاج‌گذاری کوروش، هر دو واقعه‌ای مهم و ارزشمند در تاریخ و فرهنگ سرزمین ما ایران هستند. هجرت پیامبر در کنار فرهنگ، سبب ترویج دین اسلام شد که مهم‌ترین اصل در شکل‌گیری حکومت اسلامی بود؛ و کوروش نیز با شیوه‌های متفاوت کشورداری و فتح سرزمین‌های دیگر، سعی در گسترش سرزمین خود داشت. با تمام تفاوت‌ها در هر کدام از این دوره‌ها هدف اصلی، اعتلای فرهنگ و ایجاد حکومتی قدرتمند بوده است.

تاریخ اسلام دستخوش تغییرات فراوانی بوده و پیدایش تقویم رسمی نیز از این تغییرات مصون نمانده است. تقویمی که امروزه از آن استفاده می‌کنیم، نتیجه‌ی هجرت پیامبر و شکل‌گیری حکومت رسمی اسلامی است. و جالب است بدانید که تقویم هجری شمسی، یکی از دقیق‌ترین گاه‌شمارها در سراسر جهان است.

پی‌نوشتها

www.isna.ir
www.karnaval.ir
www.yjc.ir
www.mashreghnews.ir
www.jamejamonline.ir