استان ایلام را بهتر بشناسیم

ایلام عروس زاگرس، سرزمین شگفتی‌های ایران، پوشیده از جنگل و کوهستان است و در غرب رشته‌کوه زاگرس قرار دارد و به همین دلیل پوشش گیاهی استان بسیار غنی بوده و مناظر بدیع و زیبا به وجود آورده است.

دره‌، آبشار، جنگل، کوه و... همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا میزبان گردشگران و دوست‌داران طبیعت باشند.

استان ایلام به مرکزیت شهر ایلام حدود ۵۵۷,۵۹۹ نفر را در خود جای داده است.

این استان در سال ۱۳۵۳ تاسیس شده و دارای ده شهرستان آبدانان، ایلام، ایوان، بدره، دره‌شهر، دهلران، چرداول، ملکشاهی، مهران و سیروان است.

ایلام سرزمینی تاریخی بوده و ناگفته‌های بسیاری را از تاریخ در دل خود جای داده، وجود آثار تاریخی زیاد و گورهای قدیمی مهر تاییدی بر این ادعا است.

ایلام دارای نفت و گاز بسیاری است، ولی با این حال تعداد بیکاران این استان زیاد بوده و محروم‌ترین استان کشور است.

کانی‌های غیرفلزی نیز بخشی از معدن استان را دربر می‌گیرد. دامداری و کشاورزی پایه‌های اقتصادی استان را تشکیل می‌دهد.

رود سیمره یکی از رودهای غرب ایران است. این رود از سرشاخه‌های مهم رود کرخه است که از بلندی‌های برف‌گیر شمال غربی ایران سرچشمه گرفته و پس از گذر از شهرستان‌های دره‌شهر و شیروان چرداول در محل پل گاومیشان به رودخانه کشکان پیوسته و رود کرخه را بوجود می‌آورد.

نام‌گذاری

این منطقه قبل از حکومت رضاشاه به دلیل سلطه اتابکان لر بر آن، لرستان پشتکوه نام داشت.

پس از آنکه ایلات لر شکست خورد و حکومت مرکزی به قدرت رسید، در زمان پادشاهی رضاشاه به موجب مصوبه هیئت وزیران و جهت ماندگار ماندن شکوه و جلال ایلامیان باستان، نام روستای حسین‌آباد، به ایلام تبدیل شد و نام ایلام به عنوان شهر و مرکز استانی روی این روستا گذاشته شد.

استان‌های فارس و خوزستان امروزی، مناطق تمدن باستانی عیلام بودند. اما ظاهرا تصمیم دوران رضاشاه برای نام‌گذاری استان ایلام به این موضوع برمی‌گردد که منطقه پشتکوه نیز در دوره‌هایی بخشی از ناحیه عیلام باستان بوده است.{1}

جغرافیای طبیعی و اقلیم

ناهمواری‌های استان ایلام از رسوبات دوران اول تا چهارم زمین شناسی به یادگار مانده‌اند ولی شکل‌گیری آنها عموما به دوران دوم و سوم زمین شنایب مربوط است. این کوهها چنان گسترده و فشرده اند که امکان شکل گیری دشتی آنها فراهم نشده است.

شمال و شمال شرقی استان ایلام کوهستانی و نواحی مغرب و جنوب غربی آن را اراضی پست و کم ارتفاع تشکیل داده اند.

مهمترین ارتفاعات استان کبیر کوه و دینار کوه و مهمترین دشتهای آن دشت عباس و دشت مهران، دهلران است.

از نظر اقلیمی استان به سه منطقه تقسیم می‌شود که عبارتند از:

مناطق میانی که دارای آب و هوای معتدل است.

مناطق کوهستانی شمال و شمال شرقی که دارای آب و هوای سردسیر با زمستانی طولانی است.

مناطق جلگه ای غرب و جنوب غربی که دارای آب و هوای گرمسیری است.

تاریخچه استان ایلام

این سرزمین، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده که در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد به فرمان آشور بانی پال منقرض شد.

در کتیبه های بابی، عیلام را آلامتو یا آلام خوانده‌اند. که به قولی به معنای کوهستان یا کشور طلوع خورشید است.

مدتی پس از سقوط عیلام، حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارسها و مادها در غرب تقسیم شد.

در دوره هخامنشی جزئی ازامپراطوری هخامنشی بوده است. بعد از تسخیر ایران به وسیله اعراب مسلمان، احتمال دارد که این ناحیه جزئی از ایالت کوفه باشد.

از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم خاندان حسنویه کرد بر لرستان و ایلام حکومت می کردند و از سال۵۷۰ تا ۱۰۰۶ اتابکان لر بر لرستان و پشتکوه حکومت کرده اند. از سال ۱۳۰۹ شمسی در تقسیمات کشوری، ایلام جزو استان پنجم یعنی کرمانشاه گردید.{2}

سوغاتی ها استان ایلام

بژی برساق هنر دستان زنان ایلامی است که متاسفانه تاکنون در کشور به خوبی معرفی نشده است و به عنوان سوغات استان در کشور شناخته شده نیست.

اما باید گفت این شیرینی محلی که از آرد، شیر، رازیانه، زیره و تخم و مرغ و روغن محلی درست می شود خاص مردم استان است و در منطقه دیگر نمونه آن یافت نمی شود.

بژی برساق در حال حاضر کمتر به صورت بسته بندی های مختلف در سطح استان عرضه می شود که نیازمند فروشگاه های بزرگ برای عرضه این سوغات به دست مسافران و گردشگران است.

علاوه بر بژی برساق روغن محلی و عسل کوهی دو سوغات دیگر استان هستد که به دلیل شرایط آب و هوایی استان از کیفیت بالایی برخوردار هستند.

به گردشگران و مسافران استان توصیه می شود که حتما اگر وارد استان ایلام شدند از این سوغات محلی استان استفاده کنند چراکه از کیفیت بالا و مزه بی نظیری برخوردار هستند.

علاوه بر خوراکی ها، صنایع دستی یکی از مهمترین سوغات استان ایلام است که سرآمد این سوغات گلیم نقش برجسته ایلام است.

در حال حاضر زنان و مردان استان ایلام هنرهای بسیار زییایی خلق می کنند که در راس آنها گلیم نقش برجسته و فرش دستبافت قرار دارد.

این استان از گذشته تاکنون جایگاه صنایع دستی متعددی بوده است و در حال حاضر اکثر هنرهای دستی در این استان جریان دارند.

گلیم نقش برجسته مهمترین صنعت صنایع دستی استان ایلام به شمار می رود که از نقش و کیفیت بالایی برخوردار است و مسافران و گردشگران می توانند از آن به عنوان سوغات استان خریداری کنند.

از دیگر سوغاتی های استان ایلام می توان روغن حیوانی و کره محلی با طعم بسیار لذیذ، عسل کوهی و ناب مناطق سورگه و شلم، کشک، کنجدو گردو ،ترخینه، که با توجه به مواد به کار رفته در آن درمان بسیار خوبی برای سرما خوردگی است،سقز محلی (شیره درخت بنه) که به وفور در کوه ها ی استان وجود دارد،شیرینی شیرینی کله کنجی، شیرینی کاک حلوای بگل (ترکیبی از پودر کشک و خرماو روغن محلی)،کله کنجی، گمکه، جاجیم، نمد، سیاه چادر.

از دیگر صنایع دستى دیگر استان جاجیم بافى، نمد مالى، گیوه بافى، فرنجى مالى، قتره بافى، صنایع چوبى نیز از جمله ملزومات ورزشى و خانگى است که بدست هنرمندان ایلامى‌ها ساخته می‌شود.{3}

دیدنی ها و زیبایی های ایلام شهر طلوع خورشید

دریاچه دوقلو

دریاچه دوقلوی سیاه‌گاو آبدانان در نزدیکی شهرستان آبدانان شامل دو دریاچه یا چشمه بالادست و پائین دست است که عمق هر کدام از آن‌ها به بیش از ۲۰ متر می‌رسد. این دو دریاچه توسط یک کانال ۱۰ متری به هم وصل شده‌اند. سرچشمه این دو دریاچه‌ از اعماق زمین است.

آبشار آما

آبشار آما در نزدیکی روستای آما و پشت سد ایلام واقع شده است. زیبایی این آبشار در کنار دیواره‌های پوشیده از خزه و سرخس پرسیاوشان، صد چندان می‌شود. درختان زیبای انجیر کوهی، انگور و بلوط پیرامون این محل سرسبز را فرا گرفته‌اند. ارتفاع این آبشار حدود بیست متر است.

دژ میرغلام هاشمی

قلعه میرغلام هاشمی مربوط به اوایل دوره پهلوی است و در شهرستان دره شهر، روستای هاشم آباد واقع شده است.

در استان ایلام تعداد زیادی قلعه‌های تاریخی یافت می‌شود.

غار بره زرد

غار عظیم کناتاریکه بره زرد در ارتفاعات سیوان‌کوه بدره و در نزدیکی روستای پاکل قرار دارد.

این غار یک حوضچه آبی پرده‌های سنگی، صد‌ها ستون و مجسمه استالاکتیکی و استالاگمیتی دارد. ارتفاع بعضی از تالار‌های داخل غار به ۱۲ متر می‌رسد.

قلعه‌ پوراشرف (دژ شیخ مکان)

قلعه‌ پوراشرف در ۶ کیلومتری ضلع جنوب شرقی شهرستان دره‌شهر در روستای شیخ مکان قرار گرفته است.

قلعه دارای سه طبقه به همراه زیرزمین و برج دیده‌بانی است. در راس و در وسط ضلع غربی، یعنی در محل واقع شدن برج‌های دیده‌بانی، به فواصل یکسان از برج، محل‌هایی به‌صورت تیرکش وجود دارد که نشانه‌ی استفاده نظامی از قلعه است.

تاریخ ساخت قلعه

مطابق سنگ‌نوشته‌ی نصب شده بر دیوار ورودی قلعه، این قلعه در سال ۱۳۳۵ هجری قمری در این منطقه از دره‌شهر ساخته شده است.

نمای بیرون قلعه با ملاتی از گچ و خاک، اندودکاری شده و نمای داخلی اتاق‌ها با استفاده از گچ سفیدکاری شده است.

پایتخت عیلامیان

دَرّه‌شهر در زمان‌های مختلف تاریخی به علل متعدد بار‌ها ویران و آباد گشته است.

از جمله عوامل موثر در ویرانی آن می‌توان از لشکرکشی سپاهیان آشور و اعراب نام برد.

بنا به نظری، دره‌شهر محل شهر باستانی ماداکتو پایتخت عیلامیان بوده‌ است.

آتشکده چهارطاقی دره‌ شهر

آتشکده چهارطاقی در حاشیه دره‌شهر در روستای سرخ‌آباد در محلی معروف به تنوره سرخ گچی واقع شده است.

چارطاقی‌ها را آتشکده‌های دوره ساسانی می‌دانند.

شهر باستانی ماداکتو

این شهر با قدمت بیش از ۱۴۰۰ سال متعلق به دوران ساسانیان است. این‌ شهر دارای برج‌های نگهبانی، خیابان، سیستم آبکشی و دفع فاضلاب بوده است که بنا به قولی در اثر یک زلزله تخریب و از بین رفته و هم‌اکنون بقایای کمی از این شهر بر جای مانده است.

پل عصر ساسانی

تنگه بهرام چوبین در حدود ۱۲ کیلومتری شرق شهرستان دره‌شهر به پل‌دختر و در میان تنگه‌ای عظیم و صخره‌ای منشعب از ارتفاعات کبیرکوه قرار گرفته است.

در داخل این تنگه مجموعه‌ای از اماکن مسکونی، بنای شاه‌نشین، حوضچه‌های سنگی آب و برج وجود دارد.

تنگه بهرام

تنگه بهرام چوبین در حدود ۱۲ کیلومتری شرق شهرستان دره‌شهر به پل‌دختر و در میان تنگه‌ای عظیم و صخره‌ای منشعب از پا دانه ارتفاعات کبیرکوه قرار گرفته است. در داخل این تنگه مجموعه‌ای از اماکن مسکونی، بنای شاه نشین، حوضچه‌های سنگی آب و برج وجود دارد.

سردار شورشی

آثار باقی‌مانده از دیوار و دژهای نظامی در تنگه بهرام، به بهرام چوبین از امیران دوره ساسانی منسوب است و مکانی بوده برای پناه گرفتن بهرام چوبین در زمان شورش علیه خسرو پرویز. این مجموعه دارای چهار آب انبار سنگی و ناودانک‌های ارتباطی برای نگهداری آب شرب برای مدت طولانی است.

چشمه آب‌گرم

از مهم‌ترین چشمه‌های استان ایلام چشمه آبگرم دهلران است. این چشمه در فاصله ۳ کیلومتر شهر دهلران قرار دارد.

چشمه آبگرم ‌با خواص گوگردی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

پارک جنگلی

پارک جنگلی چقاسبز یکی از فضاهای زیبا و دلنشین ایلام است. این پارک جنگلی حدود چهار هزار هکتار وسعت دارد.

در میان این جنگل انبوه که از درختان بلوط، پسته، زالزالک و انواع گونه‌های گیاهی پوشیده شدهب است.

درختانی همچون کاج، سرو، اقاقیا، ارجن، بادام کوهی و گردو را نیز می‌توان در این مجموعه یافت.

این پارک جنگلی پرندگان کمیاب و زیبایی مانند بوتیمار نیز دارد.

قبرستان تاریخی

نمایی از یک قبرستان تاریخی با سنگ قبرهای منحصر به فرد که قدمت زیادی دارند.

طاق شیرین و فرهاد

طاق شیرین و فرهاد مربوط به دوره ساسانی است و در استان ایلام، شهرستان ایوان، بخش زرنه، روستای چهل زرعی، تنگ کوشک واقع شده است.

اساس این بنا را طاقی سنگی با پلانی مربع تشکیل می‌دهد.

اطلاق نام طاق به این بنا، اشاره دارد به یک اتاقک نیمه زیرزمینی به طول ۳۲۰ سانتیمتر و عرض ۲۹۰ سانتیمتر و ارتفاع ۲۲۰ سانتیمتر از کف طاق.{4}

پی نوشت:
1.www.kojaro.com
2.www.hamshahrionline.ir
3.www.yjc.ir
4.www.irannaz.com