استان کرمان را بهتر بشناسیم

استان کرمان پهناورترین استان کشور و نگین کویر فلات ایران است که در جنوب شرقی کشور قرار دارد.

این استان در سال ۱۳۱۶ به استانی مستقل تبدیل شد و شامل ۲۳ شهرستان، ۷۳ شهر، ۵۷ بخش و ۱۶۲ دهستان است. انار،بافت، بردسیر، بم، جیرفت، کرمان، شهربابک، سیرجان، رفسنجان، فهرج وکهنوج از جمله‌های شهرستان‌های استان هستند.

استان کرمان با مرکزیت شهر کرمان دارای بیش از ۶۶۰ اثر ملی ثبت شده است، همچنین ۶ اثر آن در میراث جهانی یونسکو ثبت شده و از این نظر رتبه اول را در ایران از آن خود کرده است.

استان کرمان آثار تاریخی بسیاری دارد که از این میان بازار بزرگ کرمان دارای شهرت جهانی بوده و طولانی‌ترین راسته بازار ایران است.

اقتصاد

استان کرمان از اقتصادی پویا برخوردار بوده و در زمینه کشاورزی و انواع صنایع رونق به سزایی دارد.

صنایع استان به دو دسته صنایع دستی و ماشینی تقسیم می‌شود.

صنایع ماشینی استان در سه دسته کارگاهی کوچک، متوسط و بزرگ قرار می‌گیرد که سیمان، خانه‌سازی، مواد غذایی و لبنیات، نوشابه‌سازی، قند، زغال سنگ و مس که معروفیت جهانی دارد از جمله این صنایع هستند.

قسمت اعظم مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور از معادن این استان تامین می‌شود.

معادن سرشار از آهن در سیرجان، زغال سنگ، مس و دیگر فلزات گرداننده چرخ صنعت استان کرمان و ایران هستند.

لازم به ذکر است که از بارزترین ویژگی‌های اقتصادی استان کرمان، منابع مس سرچشمه رفسنجان است، کارشناسان این معدن‌ها را از غنی‌ترین و خالص‌ترین معادن مس درجهان می‌دانند.

تاریخچه

سابقه سکونت و استقرار انسان در این سرزمین به هزاره چهارم قبل از میلاد می‌رسد. کرمان در دوره‌های قبل از اسلام،‌ «بوتیا» و «کارامانیا» نام داشته است.

به عقیده برخی دیگر کرمان دگرگون شده کلمه «کریمان» است، گروهی دیگر آن را مشتق از «کارمانیا» قدیم به معنی «جایگاه دلاوری و نبرد» می‌دانند.

«گواشیر» و «بردشیر» مرکز کرمان در قدیم بود. نام کرمان از نام یکی از ده شاخه اصلی پارسی‌ها گرفته شده است که در پی مهاجرت به قسمت جنوب ایران آمدند که عبارت بودند از: پاسارگادی، مارافی، کرمانی، ماسپی، پانتیالی، دروسی، دایی، مردی، دروپیکی و ساگارتی.

کرمان در زمان حکومت هخامنشیان بخش عظیمی از شهر ساتراپی فارس محسوب می‌شد.

با پایان یافتن حکومت هخامنشی، اسکندر مقدونی به این سرزمین حمله کرد و لشگر اسکندر مقدونی به مدت دو ماه در این سرزمین ماند که در پی آن کرمان و مردمش خسارت‌های سنگینی را متحمل شدند.

سیرجان (شیرگان باستان)، شهربابک، بردسیر، بافت، گُواشیر (کرمان امروزی)، فهرج (پهره باستان) و ارگ بم، نرماشیر، راین، جیرفت و رفسنجان از شهرهای قدیمی این ایالت هستند.{1}

سوغاتی های معروف کرمان

کماچ سهن

کماچ سهن یکی از شیرینی های ستی استان کرمان است که ماده ی اولیه ی آن جوانه گندم است و برای پخت این شیرینی باید جوانه گندم را خیس کرد.

جوانه ی گندم اصلی ترین ماده ای است که در پخت آن استفاده می شود و از مواد دیگری که در این شیرینی استفاده می شود یکی زیره ی کرمان است و یکی هم دارچین.

برای پخت این شیرینی اول از همه خمیر آن را با جوانه گندم درست می کنند و بعد از زدن مواد گفته شده به آن، خمیر به ۲ قسمت تقسیم می شود که روی یکی از خمیرها، خرما و گردو و یا خرما و پسته ریخته می شود و بعد از این که مواد روی آن ریخته شد، خمیر دوم را روی آن قرار می دهند.

این شیرینی از محبوب ترین سوغاتی های کرمان است که بین کرمانی ها هم طرفدارارن زیادی دارد.

کلمپه

کلمپه هم یک نوع کلوچه است که بیشتر در مناطقی مثل بم پخت می شود، در این کلوچه خمیر را باهل، گلاب و دارچین معطر می کنند و بعد مخلوطی از گردو و خرما را در داخل آن قرار می دهند.

بعضی ها این کلوچه را با روغن حیوانی هم درست می کند اما در آخر روی همه ی آن ها باید پودر پسته و یا کنجد ریخته شود.

مورد جالبی که در مورد این کلوچه جود دارد این است که می توان آن را با قالب های مختلفی درست کرد و به همین دلیل است که در شکل های مختلفی دیده می شود.

قطاب

فرقی ندارد که کجای ایران هستید در هر صورت مطمئنا تا حالا نام قطاب را شنیده اید و حداقل یکبار این شیرینی خوشمزه را تست کرده اید.

قطاب یکی از خوش مزه ترین و اصیل ترین شیرینی های ایرانیاست که بیس بادامی دارد در پخت این شیرینی از خاکه قند و بادام استفاده می شود و انواعی دارد و هم نوع یزدی هم نوع کرمانی آن موجود است که در سفر به کرمان مسلما باید نوع کرمانی آن را به عنوان یکی ازبهترین سوغاتی های یزد خریداری کنید در هر صورت نوع کرمانی این شیرینی پسته ای یا گردویی است و در لایه ی بیرونی آن هم از خاکه قند برای تزیین استفاده می شود جالب است بدانید که این شیرین قدمت طولانی ای دارد و گفته می شود که قدمت پخت آن به دوران هخامنشیان برمی گردد!

قوتو و قوات

شاید تا به حال نام قوتو را شنیده باشید شیرینی ای که در سفر به استان یزد هم در فروشگاه هایش می توانید خریداری کنید، و در واقع گفته می شود که ریشه ی کرمانی دارد.

در این نوع شیرینی، مغزهای مختلف مثل مغز گندم، جو، کنجد و انواع گیاهای دارویی را با هم مخلوط می کنند و آن ها را با هم آسیاب می کنند و بعد آن را به شکل یک شیرینی منجسم و محکم در می آورند و آن ها از این شیرینی ها معمولا در پذیرایی از مهمان های خود استفاده می کنند، این شیرینی را می توان در شیر و یا آب حل کرد.

فالوده کرمانی

درست است که جایگاه اول این دسر خوشمزه مربوط به شیراز است اما این خوشمزه ی یخی فقط منحصر به شیراز نیست و کرمانی ها هم تبحر خاصی در درست کردن آن دارند به طوری که فالوده حالا دیگر به یکی از سوغاتی های کرمان تبدیل شده است.

این دسر خوش طعم از رشته های باریک نشاسته که در آب و شکر قرار داده می شوند، به دست می آید و بسیار هم پر طرفدار است به خصوص در روزهای گرم سال طرفداران زیادی دارد.

البته نوع کرمانی فالوده که به آن پالوده هم می گویند با نوع شیرازی اش متفاوتی است و در نوع کرمانی آن از عرق نعنا و عرق بیدمشک هم به عنوان چاشنی استفاده می شود و در آخر هم برای تزیین آن از تخم شربتی استفاده می شود.

در سفر به کرمان اگر به بستنی فروشی های سنتی آن رفته حتما فالوده کرمانی را امتحان کنید.

زیره

نمی توان از سوغاتی های کرمان حرف زد و حرفی از زیره به میان نیاورد، این میوه ی خوشمزه در بسیاری از غذاهای ایرانی استفاده می شود و تولید کننده ی اصلی آن هم استان کرمان است؛ حتما هم این ضرب المثل معروف را شنیده یاد «زیره به کرمان بردن»… زیره علاوه بر این که برای معطر کردن غذاها استفاده می شود خواص دارویی هم دارد و در ۲ نوع سبز و سیاه موجود است.

گردو

کشور ایران چهارمین تولیدکننده گردو در جهان است و شهرستان های مختلف این استان تولید می شود.

پس از پسته گردو دومین محصول کشاورزی صادراتی این استان است. شهرستان بافت، به لحاظ سطح زیر کشت گردو، رتبه‌ی اول را در کشور دارد و از جهت میزان تولید، پس از شهرستان تویسرکان استان همدان، دومین تولیدکننده‌ی گردوی کشور است.

پسته

یکی از اصلی ترین و مهم ترین محصولات استان کرمان که به سراسر دنیا هم صادر می شود نوع بسیار مرغوبی دارد، پسته است که در قسمت های مختلف این استان پرورش داده می شود اما مطمئنا پسته ی رفسنجان محبوبیت بیشتری به نسبت بقیه دارد و کیفیت بالای پسته های این منطقه باعث شده است تا به کشورهای دیگر هم صادر شوند. از همین رو پسته یکی از با ارزش ترین سوغاتی های کرمان است.

خرما

استان کرمان به خاطر موقعیت جغرافیایی خوبی که دارد جایی عالی برای رشد و پرورش درختان نخل خرما است وبه همین دلیل یکی از اصلی ترین تولید کننده های خرما در ایران است، بیشتر خرمای ایران در بم تولید می شود و به کشورهای دیگر هم صادر می شود.

پته دوزی

تا به این جا صحبت از سوغاتی های خوردنی کرمان بود اگر بخواهیم یکی از سوغاتی های کرمان را از نوع غیر خوردنی اش معرفی کنیم باید به پته دوزی اشاره کنیم.

پته دوزی در واقع نوعی رودوزی است که در بین زنان و دختران این استان جایگاه ویژه ای دارد و نوعی سوزن دوزی قدیمی است که در سفر به این ناحیه از ایران می توانید پته های زیبا و کار شده ی کرمان را به عنوان یکی از سوغاتی ها خریداری کنید.

ظروف و اشیای تزیینی مسی

ظروف و اشیای تزئینی مسی در کرمان بسیار رواج دارد و به عنوان یکی از مهمترین سوغاتی های کرمان مورد توجه بازدیدکنندگان قرار دارد.

در کرمان هم، هنرمندان صنایع دستی با دقت و ذوق فراوان، این محصولات مسی را عرضه می‌کنند که می‌توانید به عنوان یک سوغاتی ماندگار خریداری کنید.

انواع ظرف مثلدیس و بقاب، دیگ و کفگیر، ظروف پذیرایی و وسایل تزیینی مثل گلدان و بشقاب ‌های تزیینی در کرمان تولید می‌شود.

آجیده دوزی

آجیده دوزی نام‌های دیگری مثل لایه‌دوزی و پنبه‌دوزی هم دارد. آجیده دوزی یکی از رودوزی های سنتی و باسابقه‌ی ایرانی است.

در آجیده دوزی لایه‌ای از پنبه بین دو لایه پارچه قرار می‌گیرد و سپس با دوخت روی پارچه، نقوش و طرح‌های ظریف و برجسته ایجاد می‌شود.

گبر دوزی

یکی دیگر از صنایع دستی سنتی کرمان که به آن گبردوزی یا زرتشتی دوزی گفته می شود مربوط به زمان زرتشیان است که تاکنون در این استان رواج دارد و به عنوان یکی از جذاب ترین سوغاتی های کرمانی محسوب می شود. رنگ‌های مورد استفاده در گبردوزی، رنگ‌های روشن و زنده مانند سرخ، سفید و سبز است.

گلیم شیریکی پیچ

یکی دیگر از سوغاتی های کرمان گلیم شیریکی است که در روستای دارستان به عنوان دهکده ی جهانی گلیم در سازمان علمی، فرهنگی سازمان ملل یونسکو به ثبت رسیده است. گلیم شیرکی پیچ در گذشته فقط به شکل گلیم بافته می‌شد اما امروزه به شکل ترکیبی از گلیم و قالی بافته می‌شود.

در این نوع گلیم برخلاف انواع دیگر گلیم که در آنها پود باعث شکل ‌گیری محصول می‌شود، پود نقشی در بافت ندارد و فقط تارها را به یکدیگر متصل می‌کند و باعث استحکام درگیری نخ خامه با تارها می‌شود.{2}

آشنایی با مکان های دیدنی استان کرمان

ارگ بم

ارگ بم قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان است که درشهر بم واقع شده است.

این بنا که در زلزله مرگبار پنجم دی ماه ۱۳۸۲، نیمه ویران شد. از آن زمان بازسازی این مجموعه عظیم آغاز شد.

باغ شاهزاده ماهان

این باغ در سال ۱۲۹۷ هجری قمری توسط عبدالحمید میرزا ناصرالدوله، شاهزاده قاجار و حاکم کرمان، طی یازده سال (۱۲۹۸ه.ق تا ۱۳۰۹ه.ق) بنا شد.

اما با مرگ وی بنای آن نیمه‌تمام رها شد. به همین علت جاهای خالی کاشی‌ها را بر سردر ورودی می‌توان دید. تاریخ بنای باغ ۱۲۷۶ خورشیدی است.

روستای میمند

میمند در ۳۶ کیلومتری شهرستان شهربابک قرار دارد و مجموعه‌ای از ۴۰۰ خانه، مسجد، حسینیه، حمام و مدرسه است که همگی در دل کوه کنده شده‌اند فصول مناسب برای بازدید از این روستا بهار و تابستان است.

حمام گنجعلی‌خان

این حمام یکی از شاهکارهای معماری عصر صفویه است. سردر این حمام، به خط علیرضا عباسی خوش‌نویس معروف عصر صفویه است.

این حمام از سرسرا، دالان، رخت کن، هشتی و گرم‌خانه تشکیل شده است.

میدان گنجعلی‌خان

این میدان محوریت مجموعه گنجعلی‌خان را برعهده دارد که در سه طرف آن بازار مسگری و بازار گنجعلی‌خان واقع شده و در گذشته به عنوان بارانداز و محل خرید و فروش کالاهایی بود که از اطراف و اکناف به کرمان وارد می‌شد.

گنبد جبلیه

این گنبد که به گنبد گبری نیز معروف است در عصر ساسانی و قبل از اسلام بنا شده است.

گنبد جبلیه که تنها بنای سنگی کرمان است بر اساس یک افسانه با خمیر شیر شتر ساخته شده و در شرق شهرکرمان قرار دارد.

باغ سنگی سیرجان

این باغ که از شاهکارهای تاریخی است، در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی سیرجان قرار دارد و به دست فردی ناشنوا به نام درویش خان گنگ اسفندیارپور حدود ۳۵ سال پیش ساخته شده است.

آبشار راین

شهر راین یکی از ییلاق‌های دیدنی استان کرمان است که در فاصله ۱۱۰ کیلومتری مرکز این استان قرار دارد.

این ییلاق در دامنه کوه هزار بلند‌ترین قله استان و سومین قله بلند ایران قرار دارد که یکی از جاذبه‌های آن، آبشار این شهر است.

ارگ راین

ارگ رایِن یکی از بزرگ‌ترین بناهای خشتی جهان است. این بنای تاریخی بزرگ با مساحتی بیش از ۲۲ هزار مترمربع، دومین بنای خشتی بزرگ جهان بعد از ارگ بم است که هرساله میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. ارگ راین در جنوب غربی شهر کنونی راین در استان کرمان ایران قرار دارد.

بازار بزرگ کرمان

بازار کرمان یکی از مهم‌ترین بازارهای ایرانی به شمار می‌رود که مجموعه‌های با ارزشی را در خود دارد از جمله مجموعه گنجعلی خان، ابراهیم خان، وکیل و…

قلعه دختر

قلعه دختر یا آتشکده آناهیتا (ناهید) که به قلعه کهنه نیز مشهور است، بر فراز تپه های مرتفع شرقی شهر کرمان قرار دارد و از دوران پیش از ورود اسلام به ایران به یادگار مانده است. مصالح به کار رفته در این قلعه تنها خشت خام و گل رس است. بقایای قلعه دختر دورنمای گذشته دراز این شهر و نام آن (آتشکده آناهیتا) یادآور پرستش آناهیتای باستانی، ایزد آب و باروری است.

مسجد ملک

این مسجد که در بافت قدیم شهر کرمان در محله‌ای موسوم به شاه عادل بنا شده است، یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین مساجد ایران و کرمان است که سابقه تاریخی آن به قرن پنجم می‌رسد. این مسجد با شبستان‌های متعدد و صحن وسیع جاذبه تاریخی خود را حفظ کرده است.

وجود برج آجری و سه محراب گچ‌بری شده حکایت از قدمت و دیرینگی این مسجد دارد.

یخدان‌های کرمان

یخدان مویدی در اواخر دوره صفویه بنا شده و قنات مؤیدی آب آن را تأمین می‌کرده است.

یخچال زریسف نیز مربوط به دوره قاجار است و در کرمان در خیابان زریسف واقع است.

عناصر تشکیل‌دهنده‌ی یخدان‌ها عبارت‌اند از: مخزن، حصار، استخر و چاله یخ.

آتشکده و موزه زرتشنیان

تنها موزه مردم شناسی زرتشتیان جهان در آتشکده شهر کرمان جای دارد.از کهن‌ترین اشیاء این موزه یک جلد کتاب دست نویس گات‌ها با پیشینهٔ بیشتر از دویست سال و یک آتشدان دستی با تاریخ حک شده ۱۲۰۷ است.

بخشی از این موزه به انواع آتشدان، روغن‌سوز، پیه¬سوز و چراغ لاله اختصاص داده شده است.

آرامگاه مشتاق‌ علی‌ شاه

گنبد مشتاقیه که به سه گنبد نیز شهرت دارد، از آثار دوران قاجار در شهر کرمان است که در گذشته در جوار قبرستان کهنه و خارج از حصار شهر قرار داشته است.

درویش مشتاق در سال ‪ ۱۲۰۶‬هجری قمری به جرم آن‌که قرآن را با نوای سه‌تار مى‌خواند، سنگسار شد و جسد او را در کنار مقبره میرزا حسین خان دفن کردند.

در سال ۱۲۶۰ قمری سه گنبد بر روی قبور مشتاق علی‌شاه، شیخ اسماعیل و کوثرعلی‌شاه بنا گردید.

آثار و بقایای دایناسورها در کرمان

استان کرمان یکی از معدود نقاط ایران است که در آن بقایای جانداران خشکی‌زی دوران‌های گذشته زمین‌شناسی مشاهده شده‌است.

در جریان پی‌جویی دایناسورها توسط تیم مشترک ایران-برزیل که در نواحی شمال کرمان صورت گرفت، نخستین آثار اسکلتی دایناسورها شامل یک دندان دایناسور گوشت‌خوار مورد شناسایی قرار گرفت.

قبل از آن هم، نزدیک به ۴۰ سال پیش، محققان فرانسوی مقداری از بقایای یک دایناسور را در حوالی کرمان کشف کردند.

حمام وکیل کرمان

یکی دیگر از حمام‌های سنتی و تاریخی شهر کرمان، حمام وکیل است که اولین بخش از مجموعه وکیل به حساب می‌آید.

این بنا براساس معماری زندیه ـ قاجاریه و با تقلید از حمام گنجعلی‌خان در سال ۱۲۷۰ هجری قمری ساخته شد.

سرامیک و کاشیکاری‌های زیبای این حمام که از کف تا سقف امتداد یافته است، فضای داخلی حمام را بسیار زیبا و چشم‌نواز کرده است.

آرامگاه شاه نعمت‌الله

آرامگاه یا آستانهٔ شاه نعمت‌الله ولی در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان در شهر ماهان واقع شده است.

هستهٔ اولیهٔ این بنا گنبدی منفرد بود که در سال ۸۴۰ هجری و به دستور احمدشاه دکنی ساخته شد و به تدریج گسترش یافت.

این بنا ۳۲۰۰۰ مترمربع مساحت دارد و از چندین صحن تشکیل شده است، شامل صحن‌های اتابکی، وکیل الملکی، حسینیه، میرداماد و بیگلربیگی.

مقبره پیرجارسوز

تاریخ ساخت این بنا مربوط به قرن هشتم هجری قمری است و در بردسیر و در ۴۳ کیلومتری کرمان قرار دارد.

این مقبره دارای گنبد دو پوشه آجری و پلان مربع شکل می‌باشد. در درون بنا تزئینات گچ‌بری مقرنس کاری و خطوط کوفی دیده می‌شود.

اصل بنا سه طبقه ساخته شده و نمای کلی آن آجر است.

کویر شهداد

یکی از کویرهای زیبای دنیا با کلات‌های منحصربه فردش در منطقه شهداد کرمان قرار دارد.

قدیمی‌ترین پرچم فلزی جهان در کاوش‌های سال ۱۳۵۰ در این منطقه یافت شد. کویر شهداد بخشی از کویرلوت به شمار می‌رود.

تخت درگاه قلی‌بیگ

تخت درگاه قلی‌بیگ، مقبره یکی از نوادگان بهرام بیگ به نام درگاه قلی بیگ است.

درگاه قلی بیگ از امرای اواخر دوره صفویه و رییس ایل افشار در کرمان بوده‌است.

عمارتی است که در جنوب شرقی شهر کرمان و در زاویه جنوبی کوه قلعه دختر قرار دارد.

ارگ ساسانی انار

شهرستان انار در شمال استان کرمان قرار دارد. در مرکز این شهر کهن یک ارگ تاریخی قرار دارد. مساحت این ارگ ۱۱هزار و ۱۷۹ متر مربع است.

تاریخ احداث این بنا بر اساس گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران، به دوره‌های پیش از اسلام برمی‌گردد.

این ارگ در دوره صفویه بازسازی شده و مورد استفاده مجدد قرار گرفته است.{3}

پی نوشت:
1.www.kojaro.com
2.www.eligasht.com
3.www.irannaz.com