سوگ و کودکان
بر اساس نظریه ی « ماری نگی » یکی از اولین دانشمندانی که در باره ی موضوع سوگ در کنار کودک به تحقیق و جستجو پرداخته است ، کودکان تا رسیدن به درک کامل از مفهوم حقیقی مرگ ، از سه مرحله ی جدا از هم عبور می کنند :مرگ به عنوان فرایندی قابل برگشت ( سه تا پنج سالگی )
در این مرحله ، امکان دارد شخص مرده به زندگی عادی برگردد و کودک منتظر است که چنین روزی فرا برسد و فرد مرده به نزد او بازگردد.
مرگ به عنوان رویدادی مجسم ( شش تا نه سالگی )
در این مرحله ، کودکان متوجه می شوند که مرگ پایان زندگی است و واقعیت آن را می پذیرند اما در واقع به آن جسمیت می دهند و بر این معتقد هستند که از خارج می آید و احتملا قابل دیدن است.مرگ به عنوان پایان اعمال حیاطی ( ده تا دوازده سالگی )
در این مرحله ، مرگ در کنار کودک به عنوان رویدادی طبیعی و برگشت ناپذیر بیان می شود.1عوامل موثر بر داغدیدگی کودک
نحوه داغدیدگی و سوگواری کودک، نسبت به مرگ عزیزان، به عوامل زیادی وابسته است:سن
جنسیت
مرحله رشد
شخصیت
نحوه واکنش کودک به احساسات و استرس‌هایش
رابطه‌اش با متوفی
تجربیات قبلی از مرگ و فقدان
شرایط خانوادگی
نحوه سوگواری دیگران
میزان حمایت عاطفی از کودک
معمولا به نظر می‌آید که کودکان متوجه مرگ نیستند و در پی بازی و فعالیت‌های روزمره خود هستند. اما این طور نیست. کودکان به شیوه خود، تحت تاثیر مرگ قرار می‌گیرند.2
مراحل سوگ در کودکان
شوک و انکار ( احساس کرختی ، بهت و گیجی ، ناباوری )خشم ، اعتراض ، احساس آشفتگی ، دل خوری
نا امیدی و در هم ریختگی ( بی قراری ، گریه ، احساس گناه ، احساس تنهایی )
بهبودی و سازمان یابی مجدد.1
راهکارهای کاربردی برخورد با سوگ و داغدیدگی در کودکان
آتل دیرگرو ازجمله روان‌شناسان متخصص در کشور نروژ است که به‌طور ویژه با کودکان دچار سوگ و داغدیدگی، خانواده‌ها و مدارس آن‌ها کار می‌کند و در حوزه سوگ و داغدیدگی در کودکان شهرت بین‌المللی دارد.وی آثار ارزشمندی را در این زمینه ارائه نموده است. در ادامه، توصیه‌هایی از ایشان به مراقبین کودکانی که سوگ و داغدیدگی ناشی از فوت عزیزی را تجربه می‌کنند:
تلاش کنید ارتباطی باز و قابل اطمینان با آنان داشته باشید
بدین‌منظور، توضیحاتی به آن‌ها بدهید که متناسب با سنشان باشد.تلاش کنید سردرگمی آن‌ها را کاهش دهید.
مرگ را به‌عنوان یک سفر یا خواب مطرح نکنید.
به آن‌ها فرصت بدهید که بتوانند بر ذهن خود مسلط شوند، برای این کار
اجازه سؤال کردن و بحث کردن را به آن‌ها بدهید.از گفتگوهای کوتاه استقبال کنید.
همراه با آن‌ها به تماشای عکس‌ها، آلبوم‌ها و فیلم‌ها بپردازید.
به آن‌ها اجازه بدهید به قبرستان بروند ولی آنان را مجبور نکنید.
بازی‌هایی را که دوست دارند در ارتباط با مرگ و مردن انجام دهند بپذیرید.
مرگ را برای آن‌ها واقعی جلوه دهید، بدین‌منظور
اجازه دهید کودک در مراسم تشییع شرکت کند و اگر مایل است مرده را ببیند.احساسات خود را از آن‌ها پنهان نکنید.
یادبودهای فرد مرده را در دسترس قرار دهید.
به کودک کمک کنید تا بتواند سازگاری عاطفی پیدا کند، برای همین
به او کمک کنید زندگی روزمره خود را در خانه و مدرسه ادامه دهد.از جدایی‌های غیرضروری اجتناب کنید.
درباره نگرانی‌هایشان در ارتباط با والدین و خودشان با آن‌ها صحبت کنید.
اجازه دهید احساس گناه خود را بیان کنند.
واکنش‌های آن‌ها را بپذیرید و عادی‌سازی کنید.
آن‌ها را دست کم نگیرید و طرد نکنید.
گفتگو کمک می‌کند کودک بتواند تصویری درونی از عزیز از دست رفته خود بسازد و آن را در تمام طول زندگی برای خود حفظ کند. اگر کودک گرفته و غمگین است، در او این امید را ایجاد کنید که با گذشت زمان اوضاع بهتر خواهد شد.
بیان افکار و احساسات را ترغیب کنید، برای این منظور
یک آلبوم خاطرات درست کنید، شامل عکس‌ها، سفرها و نوشته‌ها.نقاشی و بازی با کاغذ را تشویق کنید.
او را تشویق کنید که نامه‌ای به فرد از دست رفته بنویسد.
بازی‌ها و تمرین‌هایی مانند کامل کردن جملات ناتمامی همچون بدترین چیزی که اتفاق افتاده بود این بود که….. ترتیب دهید.
بازی با عروسک را ترغیب کنید.
به آن‌ها اجازه دهید نقش بازی کنند، بازسازی نمایشی داشته باشید و از این نمایش یک فیلم ویدیویی تهیه نمایید.
مراسم یادبود برگزار کنید.
یک دفتر خاطرات تهیه کرده و به‌تدریج خاطرات فرد فوت شده را در آن یادداشت نمایید.
برای خواب خوب کودک تلاش کنید، برای همین
سعی کنید کودک شب‌ها به‌موقع بخوابد.قبل از خواب برای کودک قصه خوبی تعریف کنید.
همچنین کودکان را به انجام فعالیت های زیر ترغیب کنید
کودک را به مسافرت کردن ایمن ترغیب کنید.کودک را به شرکت در فعالیت‌های ورزشی تشویق کنید.
همچنین کودک را به شرکت در فعالیت‌های هنری تشویق نمایید.
شرکت کودک در فعالیت‌های مذهبی نیز مفید است.
رفت و آمدهای مفید را ادامه دهید.
در جهت توسعه روابط کودک با همسالانش بکوشید.
اجازه دهید سوگ روند طبیعی خود را طی کند و با مرور زمان احساس امنیت و سلامت کودک تأمین گردد.3
داغدیدگی و سوگ در نوزادان و کودکان نوپا
در این سن، کودک نه تنها درکی از مرگ نداشته بلکه توانایی سخن گفتن از احساسش را نیز ندارد. با این حال، فقدان و دوری را احساس و خشم، ناراحتی و سوگواری والدین و افراد نزدیکش را کاملا درک می‌کند.واکنش‌های رایج کودک به داغدیدگی
به دنبال فرد متوفی گشتنحساس شدن
گریه زیاد
تمایل به در آغوش بودن
فعالیت کمتر
کاهش وزن
عصبی شدن
بد خلقی
راه های کمک به کودک داغدیده
برنامه‌ها و فعالیت‌های روزانه را تا حد ممکن ادامه دهید.کودک را هرچه بیشتر در آغوش بگیرید.
با آرامی به او صحبت کنید و اطراف او را آرام نگه دارید.
اجسام نرم مانند عروسک‌های پولیشی و پتو‌های نرم، در اختیار کودک قرار دهید.2
هشدار ها
به این موضوع توجه داشته باشید که فرزندان شما می توانند سوگوار و ماتم زده شوند، ولی در ماتم زدگی آن ها با بزرگسالان تفاوت هایی وجود دارد. چون کودکان در هر مرحله از رشد و تحول روان شناختی خود نسبت به از دست دادن برحسب خصوصیت های موجود در خود پاسخ می دهند.توجه کنید که ؛ تنش « فقدان » می تواند به صورت آشکار یک ضربه ی دردناک روانی محسوب شود ولی به صورت ضروری وقفه ای در رشد کودک ایجاد نمی کند.
کودک پنج تا هفت ساله ، در دوران رشدی آسیب پذیری هستند؛ زیرا دارای سازگاری ضعیفی هستند . اگرچه قبل از این دوره ی سنی هم به همین شکل می باشد.باید در مورد شناسایی دقیق واکنش های کودکان و تغییرات آن ها ، بررسی عمیق تری بعد از ضربه ی « فقدان » صورت گیرد.
هنگام مرگ عزیزان ؛ کودک را نباید در دوگانگی ، بدون توجیه مناسب و بر اساس سنش رها ساخت.
از تعابیر و تفاسیر فلسفی و مذهبی ، نباید برای کودکان دارای سن کم استفاده کرد.
هنگامی که غمی بروز می کند؛ اندوه و سوگواری پیش می آید ، از بروز احساسات و عواطف کودکان جلوگیری نکنید.
پدر و مادر هرگز نباید با گفتن افسانه یا داستانی که روزی کودک آن را باور نخواهد کرد ، بر موضوع مرگ سرپوش بگذارند.
از تشبیه مرگ به مسافرت ، خواب ، بیماری طولانی مدت باید خود داری کنید.
پدر و مادر باید به فرزند خود کمک کنند که بتواند گریه کند ، همچنین نباید کودک را مجبور کرد که به احساساتی که درک نمی کند ، تظاهر کند.1
پینوشتها
1.www.kodakonojavan.com
2.www.setare.com
3.www.mindtoolbox.ir