مرزهای آزادی بیان
آزادی بیان می تواند نقش قابل ملاحظه ای در شناخت و تبیین حقیقت داشته باشد، خبرگزاری ها، رسانه ها، اساتید و صاحبان سخن می توانند از تریبون هایی که دارند حداکثر استفاده را به جهت تحقق این مهم داشته باشند، لکن زمانی که حد و مرزهای آزادی بیان شناخته نشود، و به بهانه آزادی بیان، هرگونه اهانت و ناسزا گویی روا شناخته شود، در این صورت، آزادی بیان صرفا دستاویزی برای اهانت و توهین به اندیشه ها و گفتمان طرف مقابل است؛ در حوزه ی بحث های دینی و نظری نیز، رعایت حد و مرزهای آزادی بیان صحیح و مطلوب است، لکن هرگونه توهین به مقدسات، به نام آزادی بیان، نه تنها مطلوب نمی باشد، بلکه زمینه ی شکل گیری خشونت های مذهبی را رقم می زند و حقیقت جویی و حقیقت طلبی را در گفتمان های مذهبی به حاشیه می راند.
در چند سال اخیر، در رسانه ها و دولت های مختلف، اهانت به ساحت های مقدس معصومین(علیهم السلام) به کرّات مشاهده شده است، و درحالی این اتفاق رقم می خورد که سردمداران این عمل، به بهانه آزادی بیان، توهین به مقدسات را عادی سازی نموده و حقیقت جویی را در گفتمان های مذهبی به حاشیه رانده اند؛ در ادامه این نوشتار درصدد است موضوع اهانت به ساحت مقدس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را با تاکید بر ابعاد حقوقی این مسئله مورد تاکید و واکاوی قراردهد.
منع توهین به پیامبر(صلی الله علیه و آله) در قوانین جمهوری اسلامی ایران
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در اصل بیست و چهارم بیان می کند که «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین می کند.»[1]؛ بنابراین، اصل آزادی بیان به عنوان یک قاعده کلی مورد پذیرش است، لکن یکی از عوامل محدود کننده آن را باید، توهین به مقدسات و توهین به پیامبر(صلی الله علیه و آله) دانست، چرا که قطعا یکی از مصادیق اخلال خواهد بود. علاوه بر آزادی بیان، اصل 13 قانون اساسی در مورد آزادی اقلیت های ایران بیان می کند که:«ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آئین خود عمل می‌کنند»؛ بنابراین، اقلیت های ایران، مانند سایر افراد، نه تنها از موهبت آزادی بیان بهره مند هستند، بلکه در انجام مراسمات دینی و احوال شخصیه نیز، آزادی های لازم را برخودار می باشند؛ ولی این آزادی ها در صورتی که منجر به توهین به مقدسات و پیامبر(صلی الله علیه و آله) سایر ادیان شود، محدود و محکوم خواهد بود.در مورد توهین و اهانت، ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی بیان می کند که:«توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.»[2] بنابراین، با توجه به این که مطابق ماده مذکور، توهین به شخصیت ها، جرم تلقی می شود و محکوم است، به طریق اولی توهین به پیامبر(صلی الله علیه و آله) و معصومین، مطابق قوانین جمهوری اسلامی، جرم است و فرد خاطی، تحت تعقیب قرارخواهد گرفت.
.jpg "نگاه حقوقی به موضوع اهانت به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)")
اما قانونی که در مورد توهین به مقدسات و انبیا تصریح دارد، ماده 513 قانون مجازات اسلامی است که در این مورد بیان می کند:«هر کس به مقدسات اسلام و یا هر یک از انبیاء عظام یا ائمه طاهرین(علیه السلام) یا حضرت صدیقه طاهره(سلام الله علیها) اهانت نماید اگر مشمول حکم ساب‌النبی باشد اعدام می‌شود و در غیر این صورت به حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.» بنابراین، حکم اصلی و اولی در توهین به مقدسات و معصومین (علیه السلام)، اعدام است و در این مورد، قانون مذکور صراحت دارد. در دیگر قوانین داخلی جمهوری اسلامی نیز، مانند قانون مطبوعات در موارد 6 و 26 و همچنین تبصره ماده 27 قانون مطبوعات مصوب 22/12/1364 و اصلاحی1379، یکی از موارد محدود کننده آزادی مطبوعات را، اهانت به دین اسلام و مقدسات آن می داند، و مطابق ماده 6 قانون مطبوعات مصوب1364، ضمانت اجرای اهانت، درصورتی که منجر به ارتداد شود، حکم ارتداد است و در غیر اینصورت، مجازات پیش بینی شده در قانون تعزیرات اعمال می شود که مطابق این قانون، اگر اهانت، مشمول حکم سب النبی(صلی الله علیه و آله) باشد، حکم آن اعدام است، در غیر اینصورت به حبس از یک سال تا پنج سال، محکوم می گردد[3].
منع توهین به مقدسات در قوانین بین المللی
علاوه بر قوانین داخلی جمهوری اسلامی ایران، قوانین بین المللی نیز به صراحت و در قوانین و موارد مختلف، تاکید بر عدم توهین به مقدسات دارند و چنین عملی را مذموم می داند و محکوم می کند؛ ماده 18 اعلامیه جهانی حقوق بشر بیان می دارد:« هر انسانی محق به داشتن آزادی اندیشه، وجدان و دین است؛ این حق شامل آزادی عقیده، تغییر مذهب [دین]، و آزادی علنی [و آشکار] کردن آئین و ابراز عقیده، چه به صورت تنها، چه به صورت جمعی یا به اتفاق دیگران، در قالب آموزش، اجرای مناسک، عبادت و برگزاری آن در محیط عمومی یا خصوصی است و هیچ فردی حق اهانت و تعرض به فرد دیگری به لحاظ تمایز و اختلاف اندیشه ندارد.»[4]؛ در پایان این ماده، بیان می کند که هیچ فردی، حق اهانت و تعرض به اندیشه ها و ادیان دیگر را ندارد و افراد در پذیرش یا عدم پذیرش هر دین و اندیشه ای آزاد و مختار می باشند، لکن اهانت به مقدسات و انبیا ادیان دیگر، به صراحت منع شده است..jpg "نگاه حقوقی به موضوع اهانت به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)")
علاوه بر این، در بند سوم از ماده 29 اعلامیه جهانی حقوق بشر، بیان شده است که:«این حقوق و آزادی‌ها شایسته نیست تا در هیچ موردی خلاف با هدف‌ها و اصول «ملل متحد» اعمال شوند.»و با توجه به این که هرگونه توهین به مقدسات، انبیا و ادیان دیگر، خلاف اصول و اهداف ملل متحد است، بازهم با ادبیات دیگر، هرگونه توهین به مقدسات را باید محکوم و مذموم تلقی نمود.
علاوه بر اعلامیه جهانی حقوق بشر، از دیگر اسناد معتبر بین المللی، اعلامیه جهانی حقوق بشر اسلامی است که بین دولت ها و ملل مسلمان به تصویب رسیده است و به عنوان یک سند معتبر بین المللی است. در بند سوم از ماده بیست و دوم این اعلامیه بیان می کند:«تبلیغات یک ضرورت حیاتی برای جامعه است و سوء استفاده و سوء استعمال آن و حمله به مقدسات و کرامت انبیا یا به کارگیری هر چیزی که منجر به ایجاد اختلال در ارزش‌ها یا متشتت شدن جامعه یا زیان یا متلاشی شدن اعتقاد شود، ممنوع است.»[5]
بنابراین، مطابق صراحت این سند بین المللی نیز، هرگونه اهانت به ساحت مقدس انبیاء محکوم است و منجر به ایجاد اخلال در ارزش ها و متشتت شدن جامعه و هنجار شکنی های اعتقادی می گردد. علاوه بر این، باید بیان کرد که هرگونه اهانت به مقدسات، با توجه به این که موجب ایجاد تنش و برانگیخته شدن احساسات دینی و قومی می گردد، باید ممنوع و محکوم گردد که در بند دیگری از اعلامیه جهانی حقوق بشر اسلامی، بیان شده است که «برانگیختن احساسات قومی یا مذهبی و یا هر چیزی که منجر به برانگیختن هر نوع حس تبعیض نژادی گردد، جایز نیست.»؛ بنابراین، در جای جای اسناد معتبر بین المللی، هرگونه اهانت به مقدسات و انبیا، از خطوط قرمز و هنجارهای عمومی است که نادیده انگاشتن آن ها به معنای، خدشه در آزادی عقیده ی پیروان است.
علاوه بر قوانین و اعلامیه های مذکور که به منع توهین به مقدسات پرداخته اند، برای منع و محکوم کردن اهانت به مقدسات و انبیا الهی دست به تصویب قطعنامه هایی در این موضوع زدند، اولین قطعنامه، در مقابله با توهین به ادیان، در سال 1378 توسط ایران و پاکستان به صورت مشترک در سازمان ملل مطرح شد و در همان سال نیز به تصویب رسید و در کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل نیز به ثبت رسید، و حتی کشورهای مسیحی و یهودی نیز این قطعنامه را امضا نمودند[6].
تلاش دیگری که سازمان کنفرانس اسلامی در 30 خردادماه سال 1389 انجام داد، تصویب قطعنامه منع توهین به ادیان در شورای بین المللی حقوق بشر بوده است؛ کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در اجلاس شورای بین المللی حقوق بشر در سوئیس توانستند قطعنامه ای را به تصویب برسانند که در آن بر نظارت و کنترل برنامه های تبلیغاتی درباره ادیان با هدف توقف حملات موهن به اسلام تأکید شد[7]؛ بنابراین، نه تنها قوانین عمومی کشورهای اسلامی، در تلاش هستند که هرگونه اهانت به مقدسات و انبیا را محکوم کنند، بلکه قطعنامه ها و قوانین بین المللی نیز، تاکید قابل ملاحظه ای در محکومیت اهانت به مقدسات و انبیا دارند.
پی‌نوشت:
[1] قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
[2] قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران.
[3] سعید مرجانی، بررسی جرم اهانت به مقدسات مذهبی در قوانین موضوعه و متون فقهی، نشریه دادرسی، سال 1378، شماره69، صفحات 5 و6.
[4] اعلامیه جهانی حقوق بشر.
[5] اعلامیه جهانی حقوق بشر اسلامی
[6] بررسی ابعاد فقهی و حقوقی توهین به ادیان و مقدسات، مجله افق حوزه، 19 آبان ماه 1389، شماره 288.
[7] آرشیو پایگاه اطلاع رسانی حوزه.