شاید تا کنون نام بوتولیسم را شنیده باشید و یا حتی تا حد زیادی درباره آن بدانید و در اطراف خود افراد درگیر به این بیماری را دیده باشید. در هر حال ما قصد داریم، در این مقاله صفر تا صد این بیماری را و تمام آنچه که باید درباره آن بدانید را به شما بگوییم؛ تا بعد از مطالعه این مطلب شما نیز بتوانید این اطلاعات را در اختیار اطرافیان خود قرار دهید و آنها را از بیماری بوتولیسم ، که بسیار خطرناک است و ممکن است با بی توجهی به بعضی موضوعات برای همه پیش آید آگاه سازید؛ پس با ما همراه باشد.
بوتولیسم چیست؟
این سوال متداولی است که افراد بعد از شنیدن این نام می‌پرسند، زیرا اسم عجیبی برای عموم مردم دارد. بوتولیسم در واقع نوعی مسمومیت غذایی محسوب میشود، به این معنی که از راه بلعیدن عامل آن که نوعی باکتری است وارد بدن میشود. البته راه‌های انتقال دیگری نیز برای این بیماری وجود دارد که شایع‌ترین راه انتقال در بین بیماران، مسمومیت غذایی گزارش شده است. نام این باکتری خطرناک و دردسرزا، کلستریدیوم بوتولینوم است. که ممکن از در همه جا وجود داشته باشد، حتی آب و خاک اما بیشترین راه انتقالی گزارش شده، مواد غذایی کنسرو شده است. مواد غذایی که به درستی کنسرو نشده اند، محل مناسبی برای رشد این باکتری و اسپورهای آن است. این باکتری خود به تنهایی عامل بیماری نیست، بلکه سمی که تولید می‌کند به نام سم بوتولینوم که ایجاد مسمومیت شدید میشود، در واقع این سم روی دستگاه عصبی فرد تاثیر میگذارد و باعث ضعف عضلانی و در نهایت فلج شدن میشود و گاهی هم باعث مرگ فرد میشود.
سم بوتولینوم در کجا وجود دارد؟
همانطور که گفتیم این باکتری خطرناک میتواند در همه جا حضور داشته باشد، اما بیشتر به مکان‌های بدون اکسیژن با اسیدیته کم و دمای بین 4 تا 50 درجه علاقه دارد، زیرا در این شرایط است که میتواند تولید سم نماید. این شرایط را به راحتی در کنسروهای غذایی میابد و بیشتر در آن جا تولید سم مینماید. همچنین ممکن است در رستوران هایی که به خوبی بهداشت را رعایت نمی‌کنند و مدت طولانی مواد غذایی خود را نگهداری می‌کنند وجود داشته باشد. همانطور که گفتیم این باکتری ممکن است در همه جا حضور داشته باشد، و راه انتقال دیگر آن میتواند از طریق زخم باشد؛ این نوع انتقال اکثرا در افرادی رخ می‌دهد که مواد مخدر تزریق می‌نمایند و از این طریق این باکتری وارد زخم شده و در آنجا که به دور از اکسیژن است شروع به ساخت سم کرده و در خون وارد می‌کند و بعد از آن سراسر بدن فرد را فرا می‌گیرد و ایجاد بیماری بوتولیسم مینماید.
انواع بوتولیسم:
چندین نوع بوتولیسم وجود دارد:
که نوعی بیشتر از همه مشاهده شده است در بین افراد بیمار، بوتولیسم زخم بوده؛ که همانطور که گفتیم در میان افراد تزریقی بیشتر مشاهده میشود.
بوتولیسم نوزادان که علت بروز آن دادن عسل به نوزاد است.
بوتولیسم غذایی که از راه کنسروهای غذایی و یا لبنیات محلی که به درستی تهیه نشده اند و یا از طریق مواد غذایی غیربهداشتی در رستوران‌ها، وارد بدن افراد می‌شوند.
بوتولیسمی که از طریق اعمالی مانند تزریقات زیبایی مانند بوتاکس و یا جراحی های شکم انتقال میاید.
بوتولیسم بزرگسالان که در این نوع بسیار نادر باکتری در روده فرد لانه میگزیند و بعد از آن به تولید سم می‌پردازد.
بوتولیسم نوزادان را جدی بگیرید:
همانطور که گفتیم یکی از انواع بوتولیسم ، بوتولیسم نوزادان است که از طریق دادن عسل به آنها، وارد بدن نوزاد شده و در روده ساکن شده و شروع به فعالیت و تولید سم مینماید. روده قبل از 6 ماهگی ساز و کارهای محافظتی ضعیفی دارد و نمی‌تواند این باکتری را از بین ببرد. توجه داشته باشید که این باکتری و اسپورهای آن میتواند در عسل به میزان زیادی وجود داشته باشد. به همین دلیل به هیچ عنوان در برنامه غذایی نوزادان به ویژه در سنین کمتر 6 ماه نباید عسل را قرار داد.
علائم بوتولیسم چیست؟
علائم این بیماری در انواع مختلف آن هم کمی با هم متفاوت است، که البته در نهایت همه این علائم به ضعف عضلانی و سپس فلج شدن کامل می‌توان اشاره نکرد.
از علائم بوتولیسم که از طریق مواد غذایی وارد بدن افراد شده است، می‌توان به دو بینی، افتادگی پلک، بی اشتهایی، اسهال، استفراغ، نفخ، ضعف عضلانی شدید، ناتوانی در صحبت، خشکی دهان، اشکال در بلع و در نهایت فلج شدن کامل اشاره کرد. اگر این بیماری از راه مسمومیت غذایی وارد بدن شده باشد میتواند پس از 18 تا 36 ساعت علائم خود را بروز دهد؛ اما ممکن است که 6 ساعت تا 10 روز نیز بروز این علائم طول کشد.
در بوتولیسم زخم ،که باکتری از راه زخم وارد میشود، ممکن است دوره بروز علائم کمی طولانی‌تر از بوتولیسم مواد غذایی باشد. که بین 4 روز یا 2 هفته می‌باشد. از علائم این نوع بوتولیسم که ابتدا به قطع کردن ارتباط میان مغز و نخاع می‌پردازد، می‌توان اشاره به ضعف عضلانی شدید و در نهایت فلج شدن، نمود.
این ضعف عضلانی روی عضلات تنفسی تاثیر گذاشته و عملکرد آن متوقف می‌سازد و باعث مرگ فرد میشود. در این بیماری علائمی مانند تب و یا بی‌هوشی مشاهده نمی‌شود و در تمام مراحل بروز بوتولیسم فرد کاملا هوشیار است. این علائم در تمامی افراد مشابه هم می‌باشد اما در نوزادان علائم بوتولیسم متفاوت است.
علائم بوتولیسم در نوزادان:
این علائم شامل یبوست، ضعف در مکیدن، بد خلقی، افتادگی پلک‌ها، مشکل در تنفس، چشم‌های غیر متمرکز، گریه‌های ضعیف، ریزش آب دهان به علت ناتوانی در کنترل عضلات فک و نداشتن واکنش به اتفاقات اطراف اشاره نمود. و مدت زمانیکه طول می‌کشد تا این علائم بوتولیسم در کودکان مشاهده شوند از 3 روز تا 30 روز متفاوت می‌باشد.
چگونه از بروز بوتولیسم پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از انواع بوتولیسم راه‌های زیادی وجود دارد که ما به تک تک این موارد می‌پردازیم.
1.هنگامی که در شما زخمی ایجاد میشود، حتما آن را ضدعفونی نمایید تا از ورود این باکتری از طریق زخم به خود پیشگیری کنید. در صورت عمیق بودن و یا بزرگ بودن سطح زخم حتما از فوریت‌های پزشکی کمک بگیرید تا با ضدعفونی کردن دقیق آن از بروز هر گونه بیماری به ویژه بوتولیسم که یکی از راه‌های ورود آن به بدن زخم است، پیشگیری شود. هرگز به زخم‌های ایجاد شده در بدن خود بی توجهی نکنید؛ در واقع زخم‌ها سد اصلی دفاعی بدن، یعنی پوست را تخریب کرده و باعث ایجاد دریچه ای باز برای ورود انواع آلودگی‌ها به بدن، میشود.
2. تا حد ممکن از کنسرو کردن خانگی غذاها خود داری کنید و یا تمامی نکات لازم برای کنسرو کردن را به دقت رعایت نمایید. بسیاری از خانم‌ها به پختن رب و کنسرو کردن آن برای مدت طولانی می‌پردازند و برای جلوگیری از کپک زدن رب درب ظرف کاملا سفت می‌نمایند تا اکسیژن وارد آن نشود، و این دقیقا محیطی را بریا رشد باکتری عامل بوتولیسم فراهم مینماید. برای اینکه این باکتری و سم آن را از بین ببرید باید قبل استفاده از مواد کنسرو شده آن را حداقل به مدت 10 دقیقه بجوشانید.
3. اگر غذای کنسرو شده‌ای را مشاهده کردید که برآمده شده است، نشت کرده و یا آسیب دیده اند را دور اندازید و به هیچ وجه از مواد داخل آن استفاده ننمایید.
4. از پخت کامل تمامی مواد غذایی اطمینان حاصل نمایید؛ غذاهایی که به طور کامل پخته نشده اند می‌توانند یکی از مکان‌هایی باشند که باکتری عامل بوتولیسم در آن ها وجود دارد. و همچنین از نگهداری سیر و پیاز و سبزیجات سرخ شده در یخچال بپرهیزید.
5. کنسروها را حتما قبل از استفاده بجوشانید؛ برای از بین بردن باکتری و سم داخل کنسروها باید حتما آن ار به مدت 10 دقیقه بجوشانید. اسپورهای این باکتری به علت فشار وارد شده در کنسروهای صنعتی از بین میروند و اگر این روند انجام نشده باشد شما برای از بین بردن اسپورها که دارای ساختاری مقاوم‌تر دارند، به طوری آن را همراه با سم در 10 دقیقه جوشاندن از بین نمیروند و باید آنها را به مدت 30 دقیقه در دمای 120 درجه بجوشانید.
6. هرگز به نوزادان به ویژه نوزادان زیر 6 ماه عسل و یا شربت ذرت ندهید.
چگونگی تشخیص بوتولیسم توسط پزشک:
از آنجایی که بیماری هایی مانند سکته مغزی، بیماری های قلبی، میاستنی گراویس و نشانگان گیلن باره بیماری‌هایی هستند که علائم مشابه با بیماری بوتولیسم دارند، پزشک برای تشخیص آن در بزرگسالان از تست‌هایی مانند موارد زیر بهره میبرد:
- اسکن مغز
- نواز عصب عضله
- آزمایش مایع مغزی نخاعی
- آزمایش ادروفونیوم کلراید
در موارد حاد این بیماری سم به جریان خون نیز راه پیدا کرده و از این طریق تمام بدن فرد را سریعا درگیر مینماید.
درمان بوتولیسم چگونه است؟
همانطور که گفتیم بیماری‌هایی که دارای علائمی مشابه بوتولیسم هستند، بسیار اند این همین موضوع ممکن است باعث تشخیص اشتباه دکتر و در نهایت عقب افتادن روند درمان شود. اما در صورتیکه این بیماری سریعا تشخیص داده شود و برای درمان آن اقداماتی مانند شروع مصرف آنتی توکسین‌ها توسط بیمار شود؛ روند کلی درمان کوتاه تر خواهد شد، زیرا در این صورت باید انتهای عصب دوباره فعال شود. برای این بیماری آنتی توکسین‌ها یا همان ضد سم ها تجویز میگردد تا تاثیرات سم کمتر شود و نتواند دستگاه تنفسی را از کار بیندازد. در صورت بستری بیماری، به او از طریق لوله گذاری غذا داده میشود تا کالری مورد نیاز بیمار را به او برساند.
برای آن دسته از بیمارانی که دستگاه تنفسی آنها مشکل پیدا کرده است؛ باید در دستگاه تنفس مصنوعی قرار گیرند و شاید این وضعیت تا چند ماه به طول انجامد.
برای این بیماری آنتی بیوتیکی تجویز نمی‌شود؛ اما اگر فرد به بوتولیسم زخم دچار شده باشد، باید برای درمان کامل آن زخم را با جراحی به طور کامل برداشته و برای جلوگیری از عوارض ثانویه بیماری به آن آنتی بیوتیک تجویز می شود.
برای درمان بوتولیسم کودکان دارویی به نام Baby BIG تجویز میشود که میتواند اثرات سم را تا حد زیادی در بدن کودک کاهش دهد.
عوارضی که میتواند بیماران بوتولیسم را درگیر کند:
احساس خستگی و تنگی نفس ممکن است در بیماران بوتولیسم تا چند سال طول بکشد. احتمال بروز بعضی از بیماری‌ها به علت وجود این بیماری، ممکن است که البته این بیماری‌های ثانویه ممکن است خطرناک و در موارد نادر موجب مرگ فرد شوند.
فلج ناشی از این بیماری میتواند با کمک آنتی توکسین ها بهبود یابد.
بوتولیسم کودکان در کودکان عوارض طولانی مدتی ندارد، و توسط آمار گرفته شده تنها 1 درصد کودکان مبتلا به بوتولیسم ، میمیرند. و در طول زمان مرگ ناشی از بوتولیسم بسیار کمتر شده زیرا داروهای تاثیر گذاری در این زمینه به بازار دارو و پزشکی ارائه شده است.
شیوع بیماری بوتولیسم:
بوتولیسم بیماری نادری است که میتواند در همه جای جهان رخ دهد و اختلاف در نواحی شیوع این بیماری میتواند دلایل مختلفی از جمله عادات غذایی، آشنایی پزشکان به این بیماری و یا الزام گزارش آن به مراجع ذیصلاح ، داشته باشد.
اما بیشترین آمار گزارش شده به بوتولیسم در 5 سال گذشته مربوط به استان های گیلان و گلستان بوده و دلیل آن هم استفاده از فراورده های خانگی مانند اشبل شور، کشک و پنیر تازه و همچنین غذاهای دریایی که به خوبی پخته نشده اند و همچنین جلبک ها بوده است. کمترین آمار ابتلا به بیماری بوتولیسم در 5 سال گذشته نیز مربوط به استان آذربایجان غربی می‌باشد.
در این مقاله سعی کردیم تا هر اطلاعاتی که دانستن آن لازم و ضروری بود را به شما بگوییم. امیدوارم بتوانیم با این گونه مقالات و آگاه سازی افراد از ابتلا به این بیماری‌ها بکاهیم.