مکان تشکیل تومورهای استخوانی، خود بافتهای استخوانی فرد است. در واقع تشکیل تومور در بافتهای استخوانی فرد به معنی ابتلا به سرطان نیست. در واقع همان‌طور که از نامش می‌آید، تنها تومورهای بدخیم که از مکان خود به سایر نقاط بدن منتشر می‌شوند، سرطانی هستند. این در حالی است که تومورهای خوش‌خیم در عین این که غیرعادی و غیرقابل کنترل هستند، غیر متحرک بوده و کمتر می‌توانند کشنده باشند. با این حال تومورهای خوش‌خیم استخوانی می‌توانند موجب فشردگی بافت استخوانی موضع تشکیل شوند و مشکلات آتی متعددی را به وجود آورند.
.png "هر آنچه باید درباره سرطان استخوان و انواع، نشانه‌ها، تشخیص و درمان آن بدانیم")
انواع سرطان استخوان
سرطان‌ها می‌توانند انواع مختلفی از تومورهای استخوانی را در بیماران ایجاد کنند. بر اساس آمار مرکز ملی سرطان ایالات متحده آمریکا، سرطان‌های استخوان کمتر از 1 درصد کل سرطان‌های جامعه بشری را تشکیل می‌دهند. در زیر انواع سرطان شایع استخوانی که مربوط به تومورهای خوش خیم و بدخیم هستند، مورد اشاره قرار می‌گیرند.انواع تومورهای خوش‌خیم استخوانی
استئوکندرومتومورهای استخوانی خوش‌خیم معمول‌تر از تومورهای استخوانی بدخیم هستند. بر اساس گزارش آکادمی جراحان ارتوپدی امریکا، استئوکندروم معمول‌ترین تومور استخوانی در میان بیماران هست. در واقع استئوکندروم در حدود 40 درصد کل تومورهای خوش‌خیم را تشکیل می‌دهند که اکثر بیماران مبتلا در این گروه در سنین جوانی و نوجوانی به سر می‌برند. این تومورها به‌طور کلی بیشتر در نزدیکی انتهاهای فعال استخوان‌های بلند همچون ران و بازو تشکیل می‌شوند. به‌طور تخصصی‌تر، این تومورها مشخصاً در قسمت پایینی استخوان ران، قسمت پایینی استخوان درشت نی و قسمت بالایی استخوان بازو تشکیل می‌شوند. بافت تشکیل دهنده تومورهای استئوکندروم از استخوان و غضروف تشکیل شده است.
فیبروم های یکپارچه ناسازگار
این نوع تومور که بیشتر در جوانان و نوجوانان رخ می‌دهد، یک نوع کیست ساده استخوانی است.
تومورهای با سلولهای غول پیکر
این نوع تومورها به‌صورت تهاجمی رشد می‌کنند. در قسمت‌های گرد پایانی استخوان‌ها به وجود می‌آیند و از جمله تومورهای نادر محسوب می‌شوند.
انکندروما
انکندروما یک کیست غضروفی است که در میان مغز استخوان بیمار رشد می‌کند. ابتلا به این تومور در کورکی آغاز شده و تا بزرگ سالی ادامه می‌یابد. این تومور تمایل دارد به بخشی از سندرم‌هایی به نام سندرم Ollier و Mafucci تبدیل شود. این تومورها در دست‌ها، پاها و استخوان‌های بلند به وجود می‌آید.
دیسپلازی فیبروزی
دیسپلازی یک جهش ژنتیکی است که موجب فیبروز استخوانی و آسیب پذیری در برابر شکستگی در بیماران می‌شود.
کیست غیرطبیعی استخوان
کیست غیرطبیعی استخوانی، یک ناهنجاری عروقی هست که از مغز استخوان شروع می‌شود. سرعت رشد بالایی دارد و از آن جا که با صفحات رشد در ارتباط است، می‌تواند به‌شدت مخرب باشد.
انواع تومورهای بدخیم استخوان
استئوسارکوماستئوسارکوم که بیشتر در کودکان و نوجوانان اتفاق می‌افتد، دومین نوع شایع نوع سرطان استخوان است. این عارضه بیشتر در اطراف ران، شانه یا زانو ایجاد می‌شود، به‌سرعت رشد می‌کند و تمایل زیادی به گسترش به سایر قسمت‌های بدن دارد. شایع‌ترین قسمت‌ها برای ایجاد این تومور، صفحات رشد این استخوان‌ها هستند. گاها با نام تومورهای استئوژنیک نیز شناخته می‌شوند.
تومورهای خانواده سارکومای Ewing (ESFTs)
این نوع تومورها معمولاً نوجوانان و بزرگ سالان را هدف خود قرار می‌دهد، اما گزارش‌ها زیادی مبنی بر ظهور آن‌ها در کودکان زیر پنج سال نیز مشاهده شده‌اند. این نوع سرطان استخوان معمولاً در پاها (استخوان‌های بلند)، لگن، ستون فقرات، دنده‌ها، سینه‌ها و جمجمه خود را بروز می‌دهد. اگرچه محل اصلی تشکیل این تومورها در کنار سلولهای حفرات مدولاری استخوان‌ها بوده، اما گاها مشاهده شده این تومورها در حفرات چربی، عضلات و عروق نیز تشکیل شوند. شانس ابتلای مردان نیز از زنان بیشتر هست.
کندروسارکوما
این نوع سرطان استخوان معمولاً در باسن، شانه‌ها و لگن افراد مسن و سالخورده ایجاد می‌شود.
سرطان استخوان ثانویه
اصطلاح «سرطان استخوان ثانویه» به معنی آن است که سرطان در جایی دیگر در بدن آغاز شده و سپس به استخوان گسترش می‌یابد. این گونه تغییرات معمولاً بر روی افراد مسن تأثیر می‌گذارد. انواع سرطان‌های زیر می‌توانند در افراد مسن موجب بروز سرطان‌های ثانویه استخوانی شوند:* کلیه
* پستان
* پروستات
* ریه (به‌ویژه استئوسارکوم)
* غده تیروئید
* میلوما چندگانه
علل و عوامل ایجادکننده تومورهای استخوانی
علل اصلی ایجاد تومورهای استخوانی هنوز شناخته نشده است. تا به حال سه علت قرارگیری در معرض تشعشعات، آسیب دیدگی‌های حاد و عوامل ژنتیکی به‌عنوان علل احتمالی این عارضه معرفی شده‌اند. اگرچه علت اصلی استئوسارکوم هنوز مشخص نشده است، اما محققان آن را با قرار گیری در معرض تشعشعات و همچنین داروهای ضد سرطان در کودکان مرتبط می‌دانند. همچنین افرادی که شکستگی‌های استخوانی را با ایمپلنت‌های فلزی‌ترمیم کرده‌اند، شانس بیشتری برای ابتلا به استئوسارکوما دارند.چه کسانی در معرض خطر ابتلا به سرطان استخوان قرار دارند؟
برخی از عوامل خطرساز برای این سرطان عبارت‌اند از:* سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان، به ویژه این سرطان
* سابقه دریافت پرتودرمانی
* ابتلا به بیماری پاژه؛ یک بیماری که باعث تخریب استخوانی و سپس بازسازی غیرطبیعی آن‌ها می‌شود.
* وجود چندین تومور در غضروف (بافت همبند در استخوان) در زمان حال یا گذشته
نحوه شناسایی علائم سرطان استخوان
درد خفیف در استخوان‌های موضع، شایع‌ترین علامت سرطان استخوان است. دردها به‌صورت گاه و بی گاه شروع می‌شوند و تا مرحله اثبات درد همیشگی پیش می‌روند. ممکن است شدت دردها به حدی باشد که بتواند فرد را از خواب بیدار کند. متأسفانه گاهی اوقات وجود تومورهای کشف نشده در استخوان‌های فرد که منجر به بروز شکستگی می‌شوند، به‌عنوان شکستگی‌های پاتولوژیک تلقی می‌شوند. همچنین در بعضی موارد تورم در محل تومور وجود دارد.ممکن است برخی توده‌ها بدون درد باشند. در این موارد وجود تورم ناشی از یک توده بارزترین نشانه هست. تومورها همچنین می‌توانند عرق شبانه، تب و یا هر دو را ایجاد کنند. تومور خوش‌خیم استخوانی، مانند استئوکندروم، ممکن است درمان نداشته باشد، مگر اینکه شروع به تداخل با عملکرد و حرکت روزمره شما شود.
راه های تشخیص تومور استخوان
شکستگی‌ها پیش پا افتاده، عفونت‌ها و سایر موضوعات از این دست ممکن است به تومورها شباهت داشته باشد. برای اطمینان از داشتن تومور استخوانی، پزشک ممکن است انواع طیفی از آزمایش‌ها را تجویز نماید. یکی از اولین تست‌هایی که انجام می‌شود، آزمایش‌های ادرار و کشت پروتئین‌های موجود در خون مرتبط با تومورهای استخوانی هست.یکی دیگر از آزمایش‌های مورد نظر تست آلکالین فسفاتاز هست. هنگامی که بافت استخوانی شما به‌خصوص در تشکیل سلول‌ها فعالیت می‌کند، مقدار زیادی از این آنزیم در خون شما نشان داده می‌شود. این موضوع ممکن است به دلیل رشد استخوان‌ها در سنین رشد مانند در جوانان و یا تواند به معنی تومور و رشد غیرطبیعی استخوان باشد.
پزشک شما ممکن است از اشعه ایکس برای تعیین اندازه و مکان دقیق تومور استفاده کند. این روش یکی از روش‌های همیشگی در تشخیص نهایی تومور است. این آزمایش‌ها معمولاً در قالب عکس برداری‌های MRI و یا اسکن CT و یا عکس برداری اشعه X انجام می‌پذیرند. پزشک ممکن است بخواهد بیوپسی را انجام دهد. در این آزمایش، نمونه ای از بافتی که تومور شما را تشکیل می‌دهد برداشته می‌شود. نمونه در یک آزمایشگاه تحت میکروسکوپ بررسی می‌شود.
راه های درمان سرطان استخوان
درمان تومورهای خوش‌خیم استخوان
تومورهای استخوان می‌توانند رشد کنند، یکسان باقی بمانند یا در نهایت ناپدید شوند. درمان خود به خودی تومورها بیشتر در کودکان رخ می‌دهد. با این حال، پزشک ممکن است بخواهد تومور خوش‌خیم را جراحی کند. تومورهای خوش‌خیم می‌توانند گاهی گسترش یا تبدیل به تومورهای بدخیم شوند. تومورهای استخوانی نیز می‌توانند باعث شکستگی شوند. عدم درمان تومورهای خوش‌خیم از طرف پزشک گاهی امری معمول به‌حساب می‌آید.درمان تومورهای بدخیم استخوانی
برای درمان تومورهای بدخیم معمولاً به یک گروه متخصص پزشکی نیازمند هستیم. اگر چه ابتلا به تومورهای بدخیم نگران کننده است، اما بررسی سر انجام بیماران مربوطه می‌تواند امیدبخش باشد. درمان شما بستگی به نوع سرطان استخوان شما و گسترش آن دارد. اگر سلولهای سرطانی شما به تومور و ناحیه فوری آن محدود شده باشد، درمان موضعی صورت می‌گیرد.سرطان استخوان معمولاً با جراحی درمان می‌شود. در طی عمل جراحی، تمام تومور شما حذف می‌شود. جراح شما به‌دقت حاشیه تومور خود را بررسی می‌کند تا مطمئن شود که هیچ سلول سرطانی پس از جراحی باقی نمی‌ماند. به‌طور کلی، روش‌هایی مثل پرتو درمانی، شیمی درمانی، انجماد بافت سرطانی و جراحی کلی‌ترین روش‌های درمانی در بیماران مبتلا هستند. ناگفته نماند هر دو مدل بدخیم و خوش‌خیم تومور می‌تواند بازگشت داشته باشد و از نو فرد را به سرطان مبتلا کند.
روش های درمان سرطان استخوان
برنامه درمانی توصیه شده شما ممکن است یک یا ترکیبی از موارد زیر باشد:- جراحی برای برداشتن قسمت استخوان سرطانی - غالباً امکان بازسازی یا جایگزینی استخوان برداشته شده وجود دارد، اگرچه قطع عضو گاهی اوقات لازم است
- شیمی درمانی - درمان با داروی سرطان کش
- رادیوتراپی - درمانی که از اشعه برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود
- در بعضی موارد، دارویی به نام mifamurtide نیز ممکن است توصیه شود.
جراحی برای درمان سرطان استخوان
جراحی، درمان اصلی برای اکثر انواع سرطان استخوان است. همچنین، ممکن است برای انجام نمونه برداری از سرطان به جراحی نیاز باشد (مقداری از تومور را خارج می کنند تا در آزمایشگاه آزمایش شود). بیوپسی و درمان جراحی با عمل های جداگانه انجام می شوند، اما بسیار مهم است که پزشک هر دو را با هم برنامه ریزی کند و بهتر است یک جراح هم بیوپسی و هم جراحی اصلی را انجام دهد. هنگامی که جراح عمل برداشتن سرطان را انجام می دهد، نمونه برداری از مکان اشتباه می تواند منجر به مشکل شود. گاهی اوقات بیوپسی با ضعف انجام می شود که در اینصورت برداشتن سرطان بدون قطع اندام غیرممکن خواهد شد.هدف اصلی جراحی برداشتن همه سرطان ها است. اگر حتی چند سلول سرطانی نیز باقی بماند، می تواند رشد کرده و تومور جدیدی ایجاد کنند. برای اطمینان از اینکه این اتفاق نمی افتد، جراحان تومور را به اضافه برخی از بافت های طبیعی اطراف آن برمی دارند. به این عمل برش گسترده گفته می شود. خارج کردن برخی از بافت های طبیعی به شما اطمینان می دهد که همه سرطان برداشته می شود.
پس از جراحی، یک آسیب شناس به بافتی که برداشته شده است نگاه می کند تا ببینید حاشیه (لبه های بیرونی که به عنوان بافت طبیعی برداشته شده است) سلول های سرطانی دارد یا خیر. اگر سلول های سرطانی در لبه های بافت دیده شوند، حاشیه ها مثبت نامیده می شوند. وقتی هیچ سرطانی در لبه های بافت دیده نشود، گفته می شود که حاشیه منفی، تمیز یا واضح است. برداشتن گسترده با حاشیه های تمیز احتمال رشد مجدد سرطان در همان ابتدا را به حداقل می رساند.
وجود تومور در بازوها یا پاها
گاهی اوقات باید کل اندام را بردارید تا بتوانید برداشتن گسترده ای داشته باشید و همه سرطان را از بین ببرید. این عمل قطع عضو نامیده می شود. اما بیشتر اوقات جراح می تواند بدون قطع عضو، سرطان را برطرف کند. به این عمل جراحی نجات اندام گفته می شود.هنگام استفاده از گزینه های درمانی، بحث در مورد مزایا و معایب هر یک از انواع جراحی ها مهم است. به عنوان مثال، بیشتر افراد نجات اندام را بر قطع عضو ترجیح می دهند، اما این یک عمل پیچیده تر است و می تواند عوارض بیشتری داشته باشد. هر دو عمل هنگامی که توسط جراحان متخصص انجام می شود دارای نرخ بقای یکسانی هستند. مهم نیست که چه نوع جراحی انجام شود، پس از آن توانبخشی لازم است. این می تواند سخت ترین قسمت درمان باشد. در صورت امکان، بیمار باید قبل از جراحی با یک متخصص توانبخشی ملاقات کند تا بفهمد چه چیزی در این امر دخیل است.
جراحی قطع عضو
جراحی قطع عضو برای برداشتن بخشی یا کل اندام (بازو یا پا) است. وقتی برای درمان سرطان استفاده می شود، قسمتی از اندام همراه با تومور، برخی از بافت های سالم بالای آن و همه چیز در زیر آن برداشته می شود. در گذشته قطع کامل عضو روش اصلی برای درمان سرطان های استخوان در بازوها یا پاها بود. حال، این عمل فقط در صورت نیاز و به دلیل انجام ندادن عمل جراحی نجات اندام، مورد نیاز است. به عنوان مثال، در صورتی که برداشتن گسترده ای به معنای از بین بردن اعصاب، شریان ها یا ماهیچه های اصلی باشد که اندام بدون آن ها عملکرد خوبی نشان نمی دهد، ممکن است به قطع عضو نیاز باشد.جراحی نجات اندام
هدف از جراحی نجات اندام، برداشتن همه سرطان بدون قطعن پا یا بازو است. این نوع جراحی بسیار پیچیده است و به جراحانی با مهارت و تجربه خاص نیاز دارد. چالش جراح این است که کل تومور را حذف کند در حالی که باید تاندون ها، اعصاب و عروق اطراف باقی بمانند. این کار همیشه ممکن نیست. اگر سرطانی به این ساختارها گسترش یافته باشد، باید همراه با تومور از بین برود. این مسئله ممکن است گاهی منجر به اندامی شود که دردناک باشد یا دیگر قابل استفاده نباشد. در آن صورت قطع بهترین گزینه ممکن است باشد.در جراحی نجات اندام، یک برداشت گسترده برای برداشتن تومور انجام می شود. از پیوند استخوان یا آندوپروتز (به معنی پروتز داخلی) برای جایگزینی استخوان از دست رفته استفاده می شود که این پروتزهای داخلی از فلز و مواد دیگر ساخته شده اند. اگر پیوند استخوان یا آندوپروتز آلوده، شل یا شکسته شود، ممکن است به جراحی بیشتری نیاز باشد. بیماران جراحی نجات اندام ممکن است طی 5 سال آینده به جراحی بیشتری احتیاج داشته باشند و در برخی موارد نیاز به قطع عضو داشته باشند.
توانبخشی پس از جراحی نجات اندام بسیار شدیدتر از عمل قطع است. حدود یک سال طول می کشد تا بیماران بعد از نجات اندام پا، دوباره راه رفتن را یاد بگیرند. اگر بیمار در برنامه توانبخشی شرکت نکند، بازو یا پای نجات یافته بی فایده می شود.
جراحی تومور در مناطق دیگر
سرطان استخوان پهن در لگن در صورت امکان با برداشتن درمان می شود. در صورت نیاز می توان از پیوند استخوان برای بازسازی استخوان های لگن استفاده کرد. برای یک تومور در استخوان فک پایین، ممکن است تمام نیمه پایین فک برداشته شود و بعداً با استخوان های دیگر قسمت های بدن جایگزین شود.برای تومورها در مناطقی مانند ستون فقرات یا جمجمه، ممکن است با خیال راحت بتوانید یک برش گسترده ایجاد کنید. سرطان های موجود در این استخوان ها ممکن است به ترکیبی از روش های درمانی مانند کورتاژ، جراحی برودتی و پرتو درمانی نیاز داشته باشند.
جراحی کورتاژ
در کورتاژ، پزشک بدون برداشتن بخشی از استخوان، تومور را خراش می دهد. این کار باعث ایجاد سوراخ در استخوان می شود. در بعضی موارد، پس از برداشتن بیشتر تومور، جراح برای تخریب سلول های تومور باقیمانده، بافت استخوانی اطراف را درمان می کند. این کار را می توان با کرایوتراپی یا با استفاده از سیمان استخوان انجام داد.جراحی کرایوتراپی
برای این روش درمانی، نیتروژن مایع پس از برداشتن تومور در سوراخ باقیمانده در استخوان ریخته می شود. این سرماخوردگی شدید سلولهای تومور را با انجماد از بین می برد. بعد از جراحی کرایوتراپی، سوراخ استخوان را می توان با پیوند استخوان یا با سیمان استخوان پر کرد.جراحی سیمان استخوانی
سیمان استخوانی PMMA (پلی متیل متیاکریلات) به صورت مایع در سوراخ استخوان قرار می گیرد و با گذشت زمان سفت می شود. این ماده با سخت شدن، گرمای زیادی به بدن می دهد. گرما به از بین بردن سلول های توموری باقی مانده کمک می کند. این اتفاق اجازه می دهد تا از PMMA به تنهایی و بدون جراحی بینی برای برخی از انواع تومورهای استخوانی استفاده شود..png "هر آنچه باید درباره سرطان استخوان و انواع، نشانه‌ها، تشخیص و درمان آن بدانیم")
پرتو درمانی برای درمان سرطان استخوان
پرتو درمانی از پرتو یا ذرات پر انرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. پرتو درمانی خارجی روشی است که پرتو ها از خارج بدن منتقل می شود و روی سرطان متمرکز است. این نوع پرتودرمانی برای درمان سرطان استخوان استفاده می شود. بیشتر سرطان های استخوان در اثر اشعه به راحتی از بین نمی روند و نیاز به دوزهای بالا است. با این حال، دوزهای بالا می تواند به بافت های سالم اطراف و همچنین ساختار های کلیدی (مانند اعصاب و رگ های خونی) آسیب برساند. به همین دلیل از پرتو درمانی به عنوان درمان اصلی در بیشتر انواع تومورهای استخوانی استفاده نمی شود.بیشتر اوقات، از این روش درمانی برای درمان سرطان های استخوانی استفاده می شود که غیرقابل برداشت هستند، یعنی با جراحی نمی توان آن ها را به طور کامل از بین برد. در صورت یافتن سلول های سرطانی در حاشیه بافت برداشته شده، ممکن است از پرتو درمانی نیز استفاده شود.
انواع پرتو درمانی برای درمان سرطان استخوان
انواع خاصی از پرتو درمانی معمولاً برای درمان سرطان استخوان استفاده می شود. من جمله:پرتو درمانی با شدت تعدیل شده
پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT) نوعی پیشرفته از پرتودرمانی خارجی است. با این تکنیک، رایانه پرتوهای تابشی را با شکل تومور مطابقت می دهد و می تواند شدت پرتو ها را تنظیم کند. تابش از بسیاری جهات به تومور منتقل می شود تا میزان تابشی را که از طریق یک منطقه از بافت طبیعی عبور می کند، کاهش دهد. این امر باعث می شود ضمن افزایش دوز تابش به سرطان، آسیب ناشی از تابش به بافتهای طبیعی کاهش یابد.تابش پرتو پروتون
تابش پرتوی پرتون شکل خاصی از تابش است که به جای اشعه ایکس منظم، از پروتون برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. پروتون ها ذرات دارای بار مثبت هستند که در داخل همه اتم ها یافت می شوند. آن ها صدمه کمی به بافت هایی که از آن ها عبور می کنند وارد می کنند اما در از بین بردن سلول های مقصد بسیار خوب هستند. این کار اجازه می دهد تا دوز بالایی از تابش به تومور داده شود بدون اینکه صدمه ای به بافت طبیعی اطراف آن وارد شود. پرتو درمانی با اشعه پروتون به تجهیزات کاملاً تخصصی نیاز دارد و در همه مراکز درمانی موجود نیست.عوارض جانبی پرتو درمانی
عوارض جانبی پرتودرمانی بستگی به این دارد که چه ناحیه ای از بدن تحت درمان باشد و چه مقدار از اشعه استفاده شود. عوارض جانبی رایج عبارتند از:* خستگی (بی حالی)
* از دست دادن اشتها
* تغییرات پوستی در ناحیه تحت درمان، از قرمزی و ریزش مو تا تاول و پوسته پوسته شدن
* کم خونی
* حالت تهوع، استفراغ و اسهال (این موارد در صورت تابش اشعه به شکم بیشتر دیده می شوند)
.png "هر آنچه باید درباره سرطان استخوان و انواع، نشانه‌ها، تشخیص و درمان آن بدانیم")
شیمی درمانی برای درمان سرطان استخوان
شیمی درمانی استفاده از داروهایی برای درمان سرطان است. شیمی درمانی سیستمیک است. این بدان معنی است که داروها به جریان خون می روند و برای رسیدن و از بین بردن سلول های سرطانی در سراسر بدن گردش می کنند. شیمی درمانی اغلب بخشی از درمان سارکوم Ewing و استئوسارکوم است. شیمی درمانی گاهی اوقات برای سرطان استخوان که از طریق جریان خون به ریه ها و یا سایر اندام ها گسترش یافته است نیز استفاده می شود.داروهایی که برای شیمی درمانی استفاده می شوند
داروهایی که عمدتا برای درمان سرطان استخوان استفاده می شوند عبارتند از:* دوکسوروبیسین (Adriamycin)
* سیس پلاتین
* اتوپوزید (VP-16)
* ایفوسفامید (Ifex)
* سیکلوفسفامید (Cytoxan)
* متوترکسات
* وین کریستین (Oncovin)
در بیشتر موارد، چندین دارو (2 یا 3 مورد) با هم تجویز می شود.
درمان جایگزین
پزشک ممکن است درمان‌های جایگزین، که شامل داروهای گیاهی می‌باشد، را به برنامه درمانی شما اضافه نماید. با این وجود، این کار باید با دقت بالایی انجام شود زیرا برخی از درمان‌های جایگزین می‌توانند در شیمی‌درمانی و پرتودرمانی تداخل ایجاد کنند.منبع: سایت دکتردکتر
سایت انیستیتو کانسر البرز
سایت درمانکده