عمل جراحی تعویض مفصل ممکن است به دلیل آسیب‌دیدگی غضروف، ناهنجاری مفصل، باریک شدن فضای بین مفاصل، سفتی مفاصل، انواع مختلف آرتروز، بیماری یا سایر عارضه‌های دژنراتیو یا آسیب‌زا انجام گیرد. در عمل جراحی مفصل ممکن است از مفصل مصنوعی (پروتز) استفاده شود.
آرتروپلاستی و تعویض مفصل چیست؟
آرتروپلاستی یا تعویض مفصل به نوعی از عمل جراحی اطلاق می شود که در آن سطوح متحرک مفصلی بشدت آسیب دیده و خراب شده برداشته می شود تا مفصل بتواند با درد کمتری حرکات خود را انجام دهد.آرتروپلاستی در واقع بازسازی مفصل با تعویض رویه های مفصلی بوده و زمانی که مفصل ساییده شده و از بین می‌رود می‌توان از مفصل تعویضی برای بیمار استفاده کرد.
از شایعترین دلایلی که منجر به تعویض مفاصل می‌شود عبارتند از:
* آرتروز یا استئوآرتریت پیش رفته
* روماتیسم مفصلی مانند آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت انکیلوزان
* ضربه و شکستگی داخل مفصلی بد جوش خورده یا دررفتگی بد جااندازی شده
* آسیب رباط بخوبی درمان نشده که موجب ناپایداری و بدنبال آن تخریب مفصل شده
* عفونت داخل مفصلی
* تومورهای بافت نرم یا استخوانی در درون مفصل
* انواع سینوویت ها مانند عوارض ناشی از هموفیلی
چه موقع نیاز به تعویض مفصل زانو می شود؟
هنگامی که غضروف سطوح مفصلی زانو به علل مختلف آسیب می بیند ، استخوان ها بر روی همدیگر سائیده می شوند و باعث اصطکاک ، سفتی، درد، و تشدید تخریب سطح استخوان می شوند و برای بیمار درمان های طبی کارساز نیست.شایع ترین دلایل آسیب دیدگی غضروف سائیدگی مفصل در نتیجه بیماری استئوآرتریت (O.A) و التهاب روماتیسمی مفاصل (آرتریت روماتوئید) هستند.
سایر دلایل احتمالی آسیب دیدگی مفصل عبارتند از آسیب در نتیجه ضربات (تروما) چاقی و انحراف محوری مانند زانوی ضربدری یا پارانتزى عمر مفید پروتز های زانو و ران (در تعویض مفصل) چه قدر است؟
این سوال را با عدد نمی شود پاسخ گفت.
عمر پروتز به سه عامل بستگی دارد:
۱. استفاده از مفصل خوب(مربوط به کیفیت مواد و کارخانه سازنده )
۲. خوب کار گذاشتن مفصل(مربوط به مهارت و دقت جراح)
۳. خوب کار کشیدن از مفصل(مربوط به مراقبت های بعد از عمل و شرایط جسمی و عملکردی بیمار)
در بسیاری مواقع مفصل تا زمان عمر بیمار در خدمت او است. اما گاهی دچار فرسایش شده و یا شل و جابجا و یا دچار عفونت می شود که هر سه عامل فوق می توانند در بروز عارضه و کاهش عمر مفصل دخیل باشند.
دلیل انجام عمل جراحی تعویض مفصل چیست؟
بعد از اینکه سایر درمان‌ها برای دردها و آسیب‌دیدگی‌های مفاصل ثمربخش نباشد، عمل جراحی تعویض مفصل انجام می‌گیرد. برخی درمان‌هایی که برای بهبود بیماری آرتروز (که موجب ورم و آماس مفاصل و استخوان‌ها می‌شود) ممکن است قبل از عمل جراحی تعویض مفصل مورد استفاده قرار گیرد که شامل موارد زیر می‌شود:* داروهای ضد التهاب
* داروهای مسکن
* کاستن از فعالیت‌های دردناک
* استفاده از وسایل کمکی مانند عصا برای پیاده‌روی
* فیزیوتراپی
* تزریق مفصلی کورتیزون
* تزریق مکمل روان‌ساز (Viscosupplementation) برای کاهش درد مفاصل
* کاهش وزن (برای افراد چاق)
* ورزش و بهبود وضعیت سلامتی
کسانی که عمل جراحی تعویض مفصل را انجام می‌دهند، به‌مرور شاهد بهبود درد مفاصل، یافتن توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و افزایش کیفیت زندگی خواهند بود. بیشتر عمل‌های جراحی تعویض مفصل در ناحیه‌ی ران و زانو انجام می‌گیرند و عمل‌های جراحی مچ پا، آرنج، شانه و انگشتان دست عموما بسیار کمتر انجام می‌گیرند.
.png "راهنمای کامل عمل آرتروپلاستی یا تعویض مفصل و مراقبت های قبل و بعد از آن")
آیا امکان تعویض مفصل مجدد ران و زانو نیز وجود دارد؟
بلی، با تولید پروتز های جدید و پیشرفته تر و البته گرانتر و با امکانات بیشتر توسط جراح ماهر امکان تعویض مفصل مجدد وجود دارد.البته عمل های مجدد مشکلتر بوده و عوارض نسبتاًبیشتری داشته و برای ارتقای کیفیت عملکرد پروتز به مراقبت های بعد از عمل بیشتری نیاز دارند.
با پیشرفت علم و تکنولوژی همه ساله تکنیک ها به روزتر و امکانات تعویض مجدد مفصل و کیفیت و عمر پروتز ها بهتر می شود.
تعویض مفصل چه عوارضی دارد؟
تعویض مفصل نیز همچون هر عمل جراحی دیگری، عوارضی دارد. برخی عوارض عمل جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی عبارتند از:* خونریزی
* عفونت
* تشکیل لخته‌های خونی در پا یا ریه
* شل شدن قطعات مفصل مصنوعی
در همین حال، ممکن است که عصب‌ها یا رگهای خونی محل جراحی آسیب ببینند. این آسیب می‌تواند به ضعف یا بیحسی منتهی شود. همچنین این احتمال وجود دارد که حتی بعد از عمل جراحی نیز درد مفاصل بهبود پیدا نکند یا اینکه کارکرد مفاصل هیچ‌وقت دوباره به حالت سابق بازنگرد.
همچنین با توجه به سابقه بیماری و وضعیت سلامتی، بیمار ممکن است عوارض دیگری را نیز تجربه کند. از این جهت، توصیه می‌شود، بیمار قبل از عمل جراحی در این رابطه با پزشک خود مشورت کند.
آیاتعویض مفصل( تعبیه ی پروتز زانو و ران) محدودیت سنی دارد؟
هر بیمار بعد از سن بلوغ وبسته شدن صفحه رشد در صورت تخریب مفصل و داشتن ناراحتی شدید می تواند تعویض مفصل بشود و محدوده سنی بالا نیز تا زمانی که وضع جسمی بیمار امکان بیهوشی یا بیحسی و عمل را بدهد محدودیت به حساب نمی آید.هر بیمار جوان حق دارد که از زندگی راحت و بی درد برخوردار باشد و نمی توان به بیمار جوانی که ناراحت است و درد می کشد قول داد که زمانی که پیر شدی با جراحی بهتر خواهی شد.
با پیشرفت تکنیک های جراحی و کیفیت پروتز ها و امکان عمل مجدد محدودیت سنی از این عمل برداشته شده است.
علل بروز آرتروز یا آسیب های مچ پا چیست؟
آرتروز مچ پا ممکن است به علل مختلفی ایجاد شود که برخی از این از این دلایل عبارتند از:1- بیماری هایی مانند روماتیسم مفصلی
2- شکستگی ها در اثر وارد شدن فشار بیش از حد به مچ پا به خصوص در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان
3- فرسودگی مفصل مچ پا
4- ناهنجاری های مچ پا هم می تواند فرد را مستعد آرتروز مچ پا کند.
5- وجود تومور در مچ پا
6- سابقه جراحی مچ پا
7- کاهش خونرسانی به مچ پا
عمل تعویض مفصل مچ پا چگونه انجام می شود؟
عمل تعویض مفصل مچ پا عمدتا در حالت بیهوشی کامل انجام می شود ولی در مواردی هم بنابرتشخیص جراح ارتوپد از طریق بی حسی انجام می گیرد یعنی بیمار از ناحیه کمر به پایین بی حس می شود.در ابتدا جراح ارتوپد یه برش در قسمت جلوی مچ پا ایجاد می کند تا به مفصل مچ پا دسترسی داشته باشد. سپس رگهای خونی را کنار زده و استخوان یا غضروف آسیب دیده را از آن خارج می کند و قسمت های فلزی مفصل مصنوعی را توسط چسب پیوند دهنده استخوان به سطح برش خورده استخوان ها می چسباند و قطعه ای از جنس پلاستیک در بین سمت های فلزی قرار می دهد و در نهایت زخم ها توسط متخصص ارتوپد بخیه زده می شوند. گاهی هم برای ثابت ماندن مفصل مچ پا نیاز به گچ می باشد.
چگونه برای عمل جراحی تعویض مفصل آماده شویم؟
ممکن است جراح ارتوپدی قبل از عمل جراحی، علاوه بر درخواست سوابق بیماری، معاینه کامل جسمی را انجام دهد تا از سلامت بیمار مطمئن شود. همچنین ممکن است که آزمایش خون یا آزمایش‌های دیگری را نیز انجام دهد.اگر به داروی خاص یا داروهای بیهوشی (عمومی و موضعی) حساسیت دارید حتما قبل عمل جراحی تعویض مفصل، این مسئله را با پزشک معالج خود میان بگذارید.
تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، اعم از تجویز پزشک یا بدون نسخه و مکمل‌های گیاهی را به پزشک معالج خود بگویید.
در صورتی که قبلا سابقه ابتلا به انواع اختلالات خونریزی را داشته‌اید یا اینکه داروهای ضد انعقادی (رقیق‌کننده خون)، آسپرین یا سایر داروهایی که موجب لختگی خون می‌شوند را مصرف می‌کنید، ممکن است لازم شود قبل از عمل جراحی تعویض مفصل مصرف این داروها را قطع کنید.
در صورت بارداری یا مشکوک به بارداری، حتما وضعیت خود را به اطلاع پزشک برسانید.
هشت ساعت قبل از عمل جراحی تعویض مفصل هیچ غذایی نخورید.
ممکن است در صورت صلاح‌دید پزشک داروهای آرام‌بخش برای بیمار تجویز شود.
بهتر است پیش از عمل جراحی برنامه فیزیوتراپی خود را تنظیم کنید.
ممکن است به مدت ۱ تا ۲ هفته پس از ترخیص از بیمارستان، برای انجام امور روزمره نیاز به کمک دیگران داشته باشید.
نحوه‌ی آمادگی برای عمل جراحی بسته به وضعیت سلامتی و سوابق بیماری هر فرد متفاوت است.
در طول عمل جراحی تعویض مفصل چه اتفاقی می‌افتد؟
عمل جراحی تعویض مفصل معمولا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. روش‌های درمانی نیز به وضعیت سلامتی فرد و همین‌طور تشخیص پزشک معالج دارد.در عمل جراحی تعویض مفصل از دو روش بیهوشی می توان بهره جست که شامل بیهوشی موضعی (تنها ناحیه‌ی محل جراحی بی‌حس می‌شود که به آن بیحسی موضعی نیز گفته می‌شود) و بیهوشی عمومی (که فرد کاملا بیهوش می‌شود.)
به طور کلی، در عمل جراحی تعویض مفصل این مراحل طی می‌شود:
۱-به بیمار لباس مخصوص اتاق عمل یا گان پوشانده می‌شود.
۲- ممکن است به بیمار سِرُم تزریق شود.
۳-سپس بیمار به حالتی روی تخت خوابانده می‌شود که بهترین دسترسی به محل جراحی (مفصل مورد نظر) را داشته باشد.
۴-احتمال دارد سوند ادراری نیز به بیمار وصل شود.
۵-ممکن است نیاز باشد موهای زائد محل جراحی تراشیده شوند.
۶-یک متخصص بیهوشی و هوشبری در طول عمل جراحی مرتبا وضعیت ضربان قلب، فشار خون، تنفس و اکسیژن خون بیمار را تحت‌نظر خواهد داشت.
۷-پوست محل جراحی با یک محلول ضد عفونی‌کننده تمیز می‌شود.
۸-سپس جراح ارتوپدی برشی را در محل مفصلی انجام می‌دهد.
۹-جراح ارتوپدی محل آسیب‌دیده مفصل را اصلاح و ترمیم کرده یا کاملا برمی‌دارد.
۱۰-محل جراحی با بخیه یا منگنه جراحی بسته می‌شود.
۱۱-محل جراحی با بانداژ یا پانسمان پوشانده می‌شود.
بعد از عمل جراحی تعویض مفصل چه اتفاقی می‌افتد؟
.png "راهنمای کامل عمل آرتروپلاستی یا تعویض مفصل و مراقبت های قبل و بعد از آن")
در بیمارستان
بیمار بعد از عمل جراحی به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود تا در آنجا تحت‌نظر باشد. وقتی که وضعیت فشار خون، نبض، تنفس و هوشیاری بیمار به حالت عادی برگردد، به بخش منتقل می‌شود. عمل جراحی تعویض مفصل معمولا به چند روز بستری شدن در بیمارستان احتیاج دارد.بیمار باید سعی کند بعد از عمل جراحی، به‌تدریج مفصل خود را به کار گیرد. در همین حال، بیمار برای توان‌بخشی نیاز به یک دوره فیزیوتراپی خواهد داشت و در این مدت، داروهای مسکن برای کاهش درد تجویز می‌شوند.
ممکن است بیمار پس از ترخیص از بیمارستان به یک مرکز توان‌بخشی منتقل شود. تا زمانی که قدرت و دامنه‌ی حرکات مفصل به حالت عادی بازگردد، مراحل درمانی پی گرفته می‌شوند.
در منزل
پس از ترخیص از بیمارستان، بیمار باید به دقت محل جراحی را تمیز و خشک نگه دارد. پزشک معالج دستورالعمل‌های خاصی برای استحمام به بیمار می‌دهد که لازم است از آن پیروی شود.بخیه و منگنه‌های جراحی نیز در مطب یا بیمارستان برداشته می‌شوند. بیمار حتما باید طبق دستورالعمل‌های پزشک از داروهای مسکن استفاده کند. از آنجایی که آسپرین و برخی داروهای مسکن موجب افزایش خونریزی می‌شوند، بیمار لازم است تنها داروهایی که پزشک تجویز کرده را مصرف کند.
در صورت مشاهده هر کدام از علایم زیر بهتر است به پزشک معالج خود اطلاع دهید:
* تب یا لرز
* قرمزی، تورم، خونریزی یا ترشحات دیگر از محل جراحی
* افزایش درد در اطراف محل جراحی
* بیحسی یا گزگز در عضو آسیب‌دیده
در صورت صلاح‌دید پزشک ممکن است به بیمار اجازه داده شود، رژیم غذایی عادی خود را از سر بگیرد. همین‌طور تا زمانی پزشک اجازه نداده، بیمار نمی‌تواند رانندگی کند. همچنین فعالیت‌های عادی دیگر نیز ممکن است محدود شوند.
.png "راهنمای کامل عمل آرتروپلاستی یا تعویض مفصل و مراقبت های قبل و بعد از آن")
در همین حال، ممکن است برای رفاه حال بیمار نیاز به اعمال تغییراتی در منزل و محل زندگی باشد که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تعبیه نرده‌های مناسب در راه‌پله‌ها
- تعبیه نرده و میله‌های ایمنی در حمام
- استفاده از نیمکت یا صندلی مخصوص در حمام
- استفاده از صندلی توالت فرنگی با ارتفاع مناسب
- استفاده از یک صندلی با نشیمن و پشتی نسبتا سفت تا زانوها پایین‌تر از ران و باسن قرار گیرند.
- استفاده از اسفنج دسته‌دار و شلنگ بلند برای دوش و حمام
- استفاده از چوب مخصوص پوشیدن لباس
- استفاده از وسایل کمکی برای پوشیدن جوراب
- استفاده از پاشنه‌کِش مناسب و بلند برای پوشیدن کفش
- استفاده از میله و چوب برای برداشتن برخی وسایل
- استفاده از کوسن و بالشت‌های سفت برای بالاتر بردن زانوها نسبت به ران و باسن
- جمع کردن فرش‌ها و موکت‌های لغزنده و شل و کابل‌های برقی که ممکن است باعث سُر خوردن یا افتادن شوند.
-بسته به وضعیت سلامتی، پزشک ممکن است به صلاح‌دید خود دستورالعمل‌های دیگری را نیز به بیمار بدهد.
منبع: سایت دکتردکتر
سایت دکتر جولایی
سایت دکتر عبدالهی فرد