<h2>خون چیست؟</h2> خون مایعی است که در رگ‌ها جریان دارد و طی چرخه‌های متوالی توسط سیستم قلبی-عروقی در سرتاسر بدن انتشار می‌یابد تا اکسیژن و مواد مغذی را به سلول‌ها برساند. خون ترکیبی از مایع زمینه‌ای و انواع سلول‌ها است که با میکروسکوپ مشاهده می‌شوند. ماکرومولکول‌هایی مانند پروتئین و یون‌هایی مثل سدیم نیز در این مایع شناور هستند. تمام اجزای خون برای عملکرد صحیح آن ضروری هستند و نسبت آن‌ها به مقدار خون، مقدار مشخصی دارد. <h2>اجزای خون</h2> در انسان، خون شامل اجزای زیر است: «پلاسما» (Plasma): بخش مایع که پلاسما نام دارد و بیشتر حجم خون را تشکیل می‌دهد. ۹۰٪ پلاسما از آب تشکیل شده است و دیگر اجزای خون مانند یون‌ها، پروتئین‌ها، مواد مغذی، مواد زائد و گازهای محلول در آن قرار دارند. سلول‌های خونی: شامل گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز است که به ترتیب وظیفه دفاع از بدن و جابجایی اکسیژن را بر عهده دارند. «پلاکت‌» (Platelets): پلاکت‌ها باعث لخته شدن خون و بندآمدن خونریزی می‌شوند. ۴۵٪ خون انسان را پلاکت‌ها و ۵۵٪ آن را پلاسما تشکیل می‌دهد. کم خونی یا آنمی یک بیماری است که در آن شخص سلول‌های قرمز خون سالم کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن را ندارد. کم‌خونی انواع متفاوتی دارد که هر کدام علت خاص خود را دارند. کم‌خونی می‌تواند موقت یا بلند مدت، خفیف تا شدید باشد. اگر مشکوک به کم‌خونی هستید به پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است علائم هشدار دهنده بیماری جدی باشد. <h2>کم‌خونی چیست؟</h2> کم خونی اختلال خونی شایعی است که زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز خون یا هموگلوبین کافی در بدن کافی نباشد. گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را به تمام بافت‌های بدن حمل می‌کنند، بنابراین تعداد کم گلبول‌های قرمز خون باعث می‌شود که مقدار اکسیژن در خون شما پایین‌تر از حد مجاز باشد. بسیاری از علائم کم خونی ناشی از کاهش میزان اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌های حیاتی بدن است. کم خونی با توجه به مقدار هموگلوبین اندازه‌گیری می‌شود که پروتئین درون گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می‌کند. زنان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند سرطان بیشترین خطر ابتلا به کم خونی را دارند. در این مقاله به بررسی انواع کم‌خونی، علائم و نشانه‌های کم‌خونی و علل کم‌خونی می‌پردازیم. <h2>انواع کم‌خونی</h2> علل کم خونی زیاد است که می‌تواند ناشی از شرایط زیر در بدن ایجاد می‌شود: * کم خونی در اثر از دست دادن مقدار زیادی خون (خونریزی مزمن و شدید) * کم خونی ناشی از بین رفتن سلول‌های خونی (همولیز) در بدن باشد * کم خونی ناشی از کمبود تولید سلول‌های خونی در اثر بیماری‌های مزمن از قبیل سرطان، تالاسمی یا فقر آهن درمان کمبود خون از مصرف مکمل ها تا انجام اقدامات پزشکی متفاوت است. ممکن است با خوردن یک رژیم غذایی سالم و متنوع، بتوانید از برخی از انواع کم خونی جلوگیری کنید. * کم بودن خون از نوع آپلاستیک * نارسایی کمبود آهن * کم خونی سلولی * کم بودن خون در اثر کمبود ویتامین <h2>علائم کم‌خونی</h2> علائم و نشانه‌های آنمی یا کم‌خونی بسته به علل کم‌خونی متفاوت است. در ابتدا، کم‌خونی می‌تواند خیلی خفیف باشد که به نظر نرسد؛ اما به مرور علائم بدتر می‌شود چون کم خونی بدتر می‌شود. شایع‌ترین علائم و نشانه‌های کم خونی عبارت‌اند از: * خستگی * ضعف * پوست رنگ پریده یا زرد * ضربان قلب نامنظم * تنگی نفس * سر درد یا سرگیجه * درد قفسه سینه * دست‌ها و پاهای سرد * سرماخوردگی و عفونت‌های مکرر * عدم تمرکز * خلق تحریک پذیر * افزایش ضربان قلب <h2>کم خونی خطرناک</h2> «آنمی خطرناک» (Pernicious Anemia) یا پرنیشیوز، نوع نادری از کم خونی با احتمال ابتلای ۰/۱٪ است اما ۵۰٪ موارد کم خونی وابسته به کمبود ویتامین B12 را شامل می‌شود. علت اصلی این نوع آنمی، نوعی اختلال خود ایمنی است که منجر به عدم تولید فاکتور داخلی در معده می‌شود. این فاکتور برای جذب ویتامین B12 از روده باریک ضروری است. پیشرفت آنمی خطرناک کند ذکر می‌شود به همین دلیل مشکلاتی در تشخیص به موقع آن وجود دارد. نام‌گذاری این نوع کم خونی به دلیل عدم وجود درمان و کشندگی آن در زمان شناخته شدن است. آنمی خطرناک امروزه به راحتی با مصرف مکمل خوراکی یا تزریقی B12 قابل پیشگیری و درمان خواهد بود. در موارد خطرناک، این بیماری با علائم عصبی زیر همراه است: * زوال عقل * افسردگی * از دست دادن حافظه * ضعف شدید ماهیچه‌ها * عدم تعادل در راه رفتن * نوروپاتی محیطی که به صورت بی حسی دست و پاها بروز می‌یابد. در شرایط زیر احتمال ابتلا به آنمی خطرناک افزایش می‌یابد: * سن: بالای ۶۰ سال * ژنتیک: سابقه فامیلی ابتلا * برداشت معده: برداشتن قسمتی از معده با جراحی * قومیت: نژاد شمال اروپایی و اسکاندیناوی * بیماری: ابتلا به دیابت نوع یک، بیماری‌های خودایمنی و برخی بیماری‌های روده‌ای <h2> آنمی مگالوبلاستیک</h2> در «آنمی مگالوبلاستیک» (Megaloblastic Anemia) تعداد گلبول‌های قرمز خون کاهش پیدا می‌کنند. این بیماری به نام کم خونی ماکروسیتیک نیز شناخته می‌شود. گلبول‌های قرمز به دلیل بزرگ بودن بیش از اندازه، قادر به خروج از مغز استخوان نیستند و به همین دلیل تعداد آن‌ها در خون کاهش می‌یابند. علت اصلی این اختلال خونی، کمبود ویتامین B12 و فولات است. نوع نادری از آنمی مگالوبلاستیک به دلیل کمبود شدید ویتامین B1 یا تیامین ایجاد می‌شود و سندرم راجر یا «Thiamine-responsive Megaloblastic Anemia Syndrome» نام دارد. علاوه بر علائم رایج کم خونی، در آنمی مگالوبلاستیک شاهد این نشانه‌ها و عوارض هستیم: * اسهال * تورم زبان * نرم و حساس شدن زبان * ایجاد دیابت خصوصا در کودکی * مورمور یا سوزن‌سوزن شدن دست و پا * کاهش قدرت بینایی در اثر آسیب عصبی * کاهش شنوایی به دلیل تغییر ساختار گوش میانی * با مصرف بیشتر فولات، B12 و تیامین، عوارض آنمی مگالوبلاستیک کاهش می‌یابند. <h2>آنمی آپلاستیک</h2> «آنمی آپلاستیک» (Aplastic Anemia)، نوعی اختلال خونی نادر است که در آن مغز استخوان مقدار کافی گلبول قرمز سالم تولید نمی‌کند به همین دلیل گاهی از آن با نام نارسایی مغز استخوان یاد می‌شود. نشانه‌های اختصاصی این بیماری شامل راش پوستی، کبودی پوست، علائم مشابه آنفولانزا و خونریزی هستند. سالانه ۶۰۰ تا ۹۰۰ هزار نفر در آمریکا، مبتلا به آنمی آپلاستیک تشخیص داده می‌شوند. شیوع آن بین سنین ۲۰ تا ۲۵ سالگی و بالای ۶۰ سال بیشتر است. آنمی آپلاتیسک دو نوع ارثی و اکتسابی دارد که نوع دوم شایع‌تر است و علل آن عبارتند از: * توکسین‌ها (سموم) مانند بنزن، آرسنیک و آفت‌کش‌ها * شیمی درمانی و رادیوتراپی برای درمان سرطان * بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت و ایدز * ابتلا به بیماری‌های خودایمنی * بارداری * مصرف داروهای خاصی همچون آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی * انتشار سرطان به استخوان‌ها <h2>انواع آنمی آپلاستیک با زمینه ارثی شامل موارد زیر هستند:</h2> * «کم خونی فانکونی» (Fanconi Anemia) * «آنمی بلک فان» (Diamond–Blackfan Anemia) * «سندرم الماس شوچمن» (Shwachman–Diamond Syndrome) * «دیسکراتوز مادرزادی» (Dyskeratosis Congenita) در آنمی آپلاستیک، مغز استخوان قادر به تولید سلول‌های خونی نیست. <h2>آنمی همولیتیک</h2> تخریب شدید گلبول‌های قرمز در عروق خونی یا طحال منجر به «آنمی همولیتیک» (Hemolytic Anemia) می‌شود. گلبول قرمز داسی شکل نیز نوعی آنمی همولیتیک است. علل ایجاد این مشکل خونی عبارتند از: «آنوریسم» (Aneurysms): نوعی نقص در عروق قلب است. * عفونت * اختلالات خود ایمنی * نقص‌های مادرزادی * مشکلات ارثی مانند تالاسمی * آنمی گلبول‌های قرمز داسی شکل اختلال خونی ارثی است که دو مشخصه کاهش گلبول‌های قرمز و دوره‌های دردناکی به نام «بحران گلبول‌های داسی» (Sickle Cell Crisis) دارد که به دلیل بسته شدن عروق با تجمع سلول‌های داسی ایجاد می‌شود. علت ایجاد سلول‌های داسی شکل، تولید هموگلوبین‌های معیوب است که از طرفی عمر کوتاهی دارند. برای اینکه فرد علائم بیماری را نشان بدهد، باید ژن معیوب هموگلوبین را از هر دو والد به ارث برده باشد و در صورت داشتن تنها یک ژن جهش یافته، ناقل محسوب می‌شود و فقط مستعد ابتلا به برخی بیماری‌ها است. تعداد افرادی با یک ژن هموگلوبین معیوب، در مناطقی با شیوع مالاریا زیادتر است؛ زیرا آن‌ها را در مقابل عفونت مالاریایی محافظت می‌کند. <h2>چه زمانی به پزشک مراجعه کنم</h2> اگر به دلایل نامشخص احساس خستگی و ضعف می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید. بعضی از علل کم خونی یا آنمی ها، مانند کم خونی کمبود آهن یا کمبود ویتامین ب 12، شایع هستند. خستگی به علت کم خونی، علل بسیاری دارد، بنابراین فرض نکنید که اگر خسته هستید باید آنمی داشته باشید. بعضی از مردم زمانی که برای اهدای خون می‌روند از کم‌خونی خود آگاه می‌شوند. اگر به شما گفته شود که به دلیل هموگلوبین کم، خون نمی‌توانید اهدا کنید، با پزشک خود ملاقات کنید. شما می‌توانید به پزشک متخصص داخلی یا قلب و عروق برای بررسی علائم خود مراجعه کنید، شما می‌توانید از اینجا به لیست پزشکان متخصص موجود در سایت دکتر دکتر دسترسی داشته باشید. <h2>علل کم خونی</h2> آهن، ویتامین B-12 و فولات برای اینکه گلبول‌های قرمز در بدن بالغ شوند، ضروری هستند. به طور معمول، 0.8 تا 1 درصد گلبول‌های قرمز بدن هر روز جایگزین می‌شود و طول عمر گلبول‌های قرمز 100 تا 120 روز است. به طور کلی، هر فرایندی که تأثیر منفی بر این تعادل بین تولید و تخریب گلبول قرمز دارد، می‌تواند از علل کم‌خونی در بدن باشد. علل کم‌خونی به طور کلی به کاهش تولید گلبول قرمز در بدن یا تخریب آنها در بدن برمی‌گردد. عوامل مؤثر بر تولید کم گلبول قرمز در بدن و علل کم خونی عبارت‌اند از: * تحریک ناکافی تولید گلبول قرمز توسط اریتروپویتین هورمون که توسط کلیه‌ها تولید می‌شود * مصرف نادرست آهن، ویتامین ب 12 یا فولات در رژیم غذایی * کم کاری تیروئید از سوی دیگر، هر اختلالی در چرخه تولید و تخریب گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود، می‌تواند از علل کم خونی باشد. عواملی که باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز و از علل کم خونی در بدن هستند، عبارت‌اند از: خونریزی شدید در اثر * قاعدگی شدید در زنان * حوادث و تصادفات * ضایعات و خونریزی‌های گوارشی * زایمان * خونریزی رحمی بیش از حد * عمل جراحی * سیروز کبدی * فیبروز یا بافت اسکار داخل مغز استخوان * همولیز که پارگی گلبول‌های قرمز است که می‌تواند در اثر مصرف برخی از داروها یا ناسازگاری Rh رخ دهد * اختلالات کبد و طحال <h2>اختلالات ژنتیکی مانند:</h2> * کمبود گلوکز 6-فسفات دهیدروژناز (G6PD) * تالاسمی * کم‌ خونی سلول داسی شکل در کل، کمبود آهن از شایع‌ترین علل کم خونی در انسان است. مصرف آهن یک شاخص عمده برای ارزیابی سلامت افراد است. به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حدود 2 میلیارد نفر در سراسر جهان به کم‌خونی مبتلا هستند و علل کم‌خونی بسیاری از آنها به دلیل کمبود آهن است. <h2>الزامات روزانه تغذیه‌ای و کم خونی</h2> الزامات روزانه برای ویتامین‌ها و آهن بر حسب جنس و سن متفاوت است. به علت تلفات آهن در دوران قاعدگی و رشد جنین در دوران بارداری و شیردهی، زنان نیاز به آهن و فولات بیشتری نسبت به مردان دارند. <h2>آهن</h2> بر اساس گزارش دفتر مکمل‌های غذایی (ODS)، توصیه می‌شود مصرف روزانه آهن در زنان 19 تا 50 ساله 18 میلی گرم (میلی گرم) باشد. مصرف روزانه آهن برای مردان سنی مشابه 8 میلی گرم است. در طول بارداری، مصرف روزانه آهن باید به 27 میلی گرم افزایش یابد. مردان و زنان بیش از 50 سال به 8 میلی گرم آهن روزانه نیاز دارند. اگر سطح آهن کافی را از طریق رژیم غذایی کسب نکردید، باید از مکمل‌های دارویی استفاده کنید. منابع خوب آهن در رژیم غذایی عبارت‌اند از: * مرغ و گوشت * گوشت بوقلمون * گوشت قرمز، مانند گوشت گاو * غذاهای دریایی * غلات غنی شده * بلغور جو دوسر * عدس * لوبیا * اسفناج <h2> فولات</h2> Folate یا اسید فولیک به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود. مردان و زنان بالای 14 سال نیاز به 400 میکروگرم، فولات خوراکی (مکمل / DFE) در روز دارند. برای زنان باردار یا شیرده، توصیه می‌شود مصرف به 600 میکروگرم / DFE (باردار) و 500 میکروگرم / DFE (شیرده) در روز افزایش می‌دهد. نمونه‌هایی از غذاهای غنی از فولات عبارت‌اند از: * جگر گاو * عدس * اسفناج * لوبیا * مارچوبه شما همچنین می‌توانید اسید فولیک را با رژیم غذایی غنی شده از غلات و نان تأمین کنید. <h2>ویتامین B-12</h2> توصیه روزانه ویتامین B-12 برای بزرگ‌سالان 2.4 میکروگرم است. زنان که باردار هستند نیاز به 2.6 میکروگرم در روز دارند و زنان شیرده روزانه 2.8 میکروگرم به ویتامین ب-12 نیاز دارند. کبد گوشت گاو و کرفس یکی از بهترین منابع ویتامین ب 12 می‌باشد. سایر منابع خوب عبارت‌اند از: * ماهی * گوشت قرمز * مرغ * تخم مرغ * سایر محصولات لبنی <h2>عوامل خطر</h2> این عوامل باعث افزایش خطر ابتلا به کم‌خونی می‌شود: یک رژیم غذایی بدون ویتامین خاص. داشتن یک رژیم غذایی که به طور مداوم فاقد آهن، ویتامین B-12 و فولات باشد، خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می‌دهد. اختلالات روده اختلال روده‌ای که بر جذب مواد مغذی در روده کوچک شما تأثیر می‌گذارد، مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک، شما را در معرض ابتلا به کم خونی قرار می‌دهد. قاعدگی. به طور کلی، زنان که در معرض یائسگی نیستند خطر بیشتری برای کمبود آهن و کم خونی نسبت به سایر افراد دارند. بارداری. اگر باردار هستید و چندین ویتامین با اسید فولیک مصرف نمی‌کنید، در معرض خطر ابتلا به کم خونی هستید. شرایط مزمن اگر سرطان، نارسایی کلیه یا یک بیماری مزمن دیگر وجود داشته باشد، ممکن است در معرض ابتلا به کم خونی ناشی از بیماری مزمن باشید. این شرایط می‌تواند منجر به کمبود گلبول‌های قرمز شود. سابقه خانوادگی. اگر در خانواده شما سابقه کم‌خونی ارثی باشد، مانند کم‌خونی سلول داسی شکل، ممکن است خطر ابتلا به این بیماری در شما افزایش یابد. سن. افراد بالای 65 سال در معرض خطر کم‌خونی هستند. سایر عوامل سابقه عفونت‌های خاص، بیماری‌های خون و اختلالات خود ایمنی، مصرف الکل، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی و استفاده از برخی داروها می‌تواند بر تولید گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارد و منجر به کم‌خونی شود. <h2>عوارض جانبی</h2> کم خونی بدون درمان و رسیدگی می‌تواند مشکلات بسیاری را به همراه داشته باشد، از جمله: خستگی شدید هنگامی که کم خونی شدید است، ممکن است خیلی خسته باشید که نمی‌توانید کارهای روزمره را انجام دهید. عوارض بارداری زنان باردار مبتلا به کم‌خونی فقر آهن ممکن است عوارضی مانند زایمان زودرس را تجربه کنند. مشکلات قلبی کم‌خونی می‌تواند به ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی) منجر شود. هنگامی که شما مبتلا به کم‌خونی هستید، قلب شما باید خون بیشتری برای جبران کمبود اکسیژن در بدن پمپ کند. این عمل می‌تواند به نارسایی قلبی منجر شود. مرگ. برخی از آنمی های ارثی مانند کم‌خونی سلول داسی شکل می‌توانند جدی و منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شوند. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت منجر به کم‌خونی شدید و مزمن می‌شود که می‌تواند منجر به مرگ شود. <h2>آنمی ناشی از بیماری های مزمن</h2> برخی از شرایط زمینه‌ای منجر به التهاب شدید بدن و در نهایت آنمی ناشی از «بیماری‌های مزمن» (Anemia of Chronic Disease) یا «ACD» می‌شوند. از این بیماری‌های مزمن می‌توان موارد زیر را برشمرد: * سرطان گوارشی * زخم و خونریزی در لوله گوارشی * زخم‌های مزمن مانند زخم دیابتیک * قاعدگی با خونریزی زیاد یا مدت طولانی * بعضی از اختلالات ارثی مانند اسفروسیتوز ارثی * اختلالات متابولیک مانند کمبود برخی از آنزیم‌های خون * انواع سرطان مانند «لنفوم هوچکین» (Hodgkin Lymphoma) * اختلالات خونی مانند گلبول‌های قرمز داسی شکل، تالاسمی یا سرطان * بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری کرون، لوپوس، آرتریت روماتوئید و زخم روده بزرگ * عفونت‌های مزمن مثل اندوکاردیت باکتریایی، عفونت استخوانی، ایدز، آبسه ریوی، هپاتیت B یا C * کمبود برخی ویتامین‌ها یا عناصر ضروری برای خون‌سازی مانند آهن، فولیک اسید و ویتامین B12 <h2>تاثیرات کم خونی بر قلب شامل موارد زیر است:</h2> چهار مکانیسم در بیمار مبتلا به آنمی وجود دارد که ممکن است با کاهش ظرفیت حمل اکسیژن خون، اکسیژن به بافت ها افزایش یابد. در شرایط استراحت، یک جریان سریع و تاکی کاردی سریع با افزایش حجم دقیقه برون ده قلبی اولین پاسخ به کم خونی است. با پیشرفت جبران، تاکی کاردی و افزایش سرعت حرکت تا حد زیادی با استفاده از خون ریزی و حذف درصد افزایش اکسیژن در مویرگ های بافت از هر گرم هموگلوبین در گردش خون جایگزین می شوند. این مکانیسم های فیزیولوژیکی بعدی توسط بیماران مبتلا به کم خونی انگلی مزمن به بهترین شکل نشان داده شده است. در شرایط استرس جسمی، هر چهار مکانیسم فیزیولوژیکی در برآوردن تقاضای افزایش میزان اکسیژن نقش دارند. جبران خسارت هرگز کامل نیست. وضعیت بیمار با کاهش هموگلوبین، نیاز به اکسیژن بافت، وجود تغییرات فیزیکی در سیستم های قلبی و عروقی و ریوی، درجه ای از تجمع اکسیژن از خون و لرزش خون انتخابی تعیین می شود. <h2>اگر آنمی حاد بود …</h2> در کم خونی نسبتاً حاد، تنگی نفس به راحتی در تمرینات بدنی رخ می دهد. کاهش ظرفیت تهویه ریه در برخی از بیماران کم خونی منجر به کاهش بیش از حد آمادگی جسمی ناشی از وضعیت کم خونی و نه تغییرات جسمی در ریه می شود. در کم خونی مزمن که به خوبی جبران می شود، ظرفیت حیاتی ریه ها معمولاً بالاتر از حد نرمال و مشابه با ورزشکاران مشاهده شده است. در صورت عدم وجود بیماری های قلبی عروقی یا عوامل جسمی یا متابولیکی که نیاز به افزایش برون ده قلبی دارند، نارسایی احتقانی قلب به ندرت از حالت کم خونی ناشی می شود. آنژین کوششی در بیماران کم خونی شایع نیست و در صورت وجود معمولاً به بیماری زمینه ای عروق کرونر مربوط می شود. هیپرتروفی قلب تحت شرایط خاص ناشی از کم خونی طولانی مدت است. از آنجایی که هیپرتروفی قلب به درستی در رده بیماری های ارگانیک قلب قرار می گیرد، یکی در طبقه بندی کم خونی مزمن به عنوان یکی از عوامل اتیولوژیک در تولید بیماری های قلبی توجیه می شود. نکته: در صورت عدم درمان، کم خونی بر بدن به ویژه قلب صدمه می زند زیرا میزان اکسیژن به صورت مزمن کاهش می یابد. افرادی که در حال حاضر به بیماری قلبی مبتلا هستند ممکن است در صورت بروز کم خونی نیز وضعیت خود را بدتر کنند زیرا کاهش اکسیژن بر عملکرد قلب تاثیر می گذارد. <h2>پیشگیری از کم خونی</h2> بسیاری از انواع کم‌خونی قابل پیشگیری یا حتی درمان قطعی نیستند. اما برای کاهش احتمال ابتلا به آنمی ناشی از فقر آهن، توصیه‌های زیر کمک کننده خواهند بود: * رژیم غذایی غنی از آهن، فولات، ویتامین B12 و ویتامین C * پرهیز از استفاده خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها * استفاده از مکمل‌های آهن و فولیک اسید پیش از بارداری (با مشورت پزشک) * انجام سالیانه آزمایش فریتین و CDC منبع: سایت دکتردکتر سایت دکتر مزارعی سایت مجله فرا درس