سیستم ایمنی بدن چیست؟
دستگاه ایمنی بدن ارگانیسم‌های عفونت‌زا همچون باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را پیدا کرده و با آنها مبارزه میکند. دستگاه ایمنی بدن از چندین نوع گلبول سفید تشکیل شده است. هر کدام از این سلول‌ها عملکرد متفاوتی دارند.برای مثال نوتروفیل‌ها برای مبارزه با باکتری‌ها و قارچ‌ها بسیار اهمیت دارند، در حالی که لنفوسیت‌ها معمولاً با ویروس‌ها مبارزه می‌کنند. برخی از لنفوسیت‌های T سلول‌های آلوده به ویروس را از بین می‌برند و لنفوسیت‌های B آنتی بادی می‌سازند، آنتی بادی‌ها ساختارهای پروتئینی هستند که با ویروس‌ها مبارزه می‌کنند.
معمولاً انواع مختلفی از گلبول‌های قرمز با هم کار می‌کنند تا با عفونت مبارزه کنند. در نتیجه سیستم ایمنی واقعاً به صورت یک مجموعه عمل میکند و هر مشکلی در هر بخشی از آن می‌تواند منجر به تبدیل عفونت‌های کوچک به مشکلات جدی‌تری شود.
نقص سیستم ایمنی چیست؟
اختلال نقص ایمنی (Primary immunodeficiency disorders (PIDDs)) گروهی از بیماری‌های ارثی است که سیستم ایمنی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از زمان تولد، دستگاه ایمنی کودک مبتلا به نقص ایمنی به درستی عمل نکرده و به دلیل مشکلاتی در گلبول‌های سفید از جمله لنفوسیت‌های T و B قادر به مبارزه با عفونت‌ها نخواهد بود.وجود این اختلال باعث می‌شود که کودک سریعتر بیمار شده و دوره‌های بیماری او به نسبت دیگر کودکان طولانی‌تر باشد. این دسته از کودکان حساس به ابتلا به عفونت‌های ناشی از عوامل عفونت‌زای بی خطر هستند. بیشتر انواع اختلال نقص ایمنی کشنده نیستند، اما مهم است که تشخیص داده شده و درمان‌های آنها به سرعت انجام شود، در غیر این صورت این عارضه زندگی فرد را تهدید خواهد کرد.
بیماری‌های نقص ایمنی در کودکان شامل چه بیماری‌هایی می‌شود؟
در حال حاضر بیشتر از 300 نوع اختلال نقص ایمنی وجود دارد. برخی از کودکان مبتلا فاقد گروه خاصی از گلبول‌های سفید هستند. برای مثال کودکان مبتلا به نقص ایمنی ترکیبی پیشرفته (severe combined immunodeficiency) فاقد لنفوسیت‌های T هستند. کودکان مبتلا به سندروم کاستمن (Kostmann’s syndrome) فاقد نوتروفیل هستند. افراد مبتلا به سندروم ویسکوت – آلدریچ (Wiskott-Aldrich syndrome) به تعداد طبیعی لنفوسیت دارند، ولی لنفوسیت‌های آنها به درستی عمل نمیکند.
اختلال نقص ایمنی بسته به بخشی از سیستم ایمنی که تحت تاثیر قرار گرفته است، شش نوع اصلی دارد:
- نقص لنفوسیت‌های B
- نقص لنفوسیت‌های T
- نقص ترکیبی لنفوسیت‌های B و T
- نقص فاگوسیت‌ها
- نقص مکمل
- دیگر انواع و دلایل ناشناخته
- نقص لنفوسیت‌های B شایعترین نوع نقص ایمنی است.
- سندرم خود ایمنی تکثیر لنفاوی (Autoimmune lymphoproliferative syndrome (ALPS))
- سندروم خود ایمنی پلی گلاندولار نوع یک (Autoimmune polyglandular syndrome type 1 (APS-1))
- بیماری BENTA
- بیماری نقص کاسپاز 8 (Caspase eight deficiency state)
- نقص CARD9 و دیگر سندروم‌های مستعد به کاندیدیاز
- بیماری گرانولوماتوز مزمن (CGD)
- نقص ایمنی متغیر شایع
- سندروم نوتروپنی مادرزادی
- نقص CTLA4
- نقص DOCK8
- نقص GATA
- اختلال گلیکوزیلاسیون به همراه نقص ایمنی
- سندروم هایپر – ایمونوگلوبین ام
- اینترفرون گاما، نقص اینترلوکین 12 و 23
- نقص چسبندگی لکوسیت
- نقص LRBA
- بیماری PI 3 کیناز
- نقص آنتی بادی وابسته به PLCG2 و سندروم PLAID
- نقص ایمنی ترکیبی پیشرفته
- بیماری منفی غالب STAT3
- بیماری STAT3 GOF
- سندروم WHIM
- سندروم ویسکوت – آلدریچ
- بیماری فقدان ایمونوگلوبین وابسته به ایکس
- بیماری XMEN
- بیماری تکثیر لنفاوی وابسته به ایکس 1
علائم نقص ایمنی
در صورت نقص در هر یک از اجزای سیستم ایمنی بصورت نقص در تولید یا عملکرد، توانایی بدن در شناسایی عوامل بیگانه و مقابله با عوامل مهاجم کاهش پیدا میکند و فرد مستعد ابتلا به عفونت های مکرر می شود که این عفونت ها بسته به درجه درگیری و شدت بیماری متفاوت است. موارد خفیف ممکن است در طی زندگی فرد هیچگاه شناسایی نشوند و فرد یک زندگی طبیعی داشته باشد ولی موارد شدید و کشنده ممکن است قبل از تشخیص موجب مرگ شیرخوار شود. یکی از نشانه های نقص ایمنی اولیه افتادن تاخیری بند ناف است. همچنین احتمال التیام و بهبود زخم ها در آنها کمتر است. افراد مبتلا به نقص ایمنی بیشتر از سایر افراد جامعه مستعد ابتلا به انواع آلرژی ها و بیماری های خودایمنی هستند و بروز برخی از بدخیمی ها در آنها شایعتر است.
انواع نقص ایمنی
نقص ایمنی به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم بندی می شود. موارد اولیه بصورت ارثی بوده که معمولا از بدو تولد همراه کودک است و در سنین پایین تر علامتدار می شود ولی موارد ثانویه به دنبال بیماری های دیگری از جمله ایدز، سوء تغذیه و... یا به دنبال شیمی درمانی ایجاد می شود و معمولا در سنین بالاتری رخ می دهد. نقص ایمنی اولیه بیش از 150 گروه مختلف از بیماری ها را شامل می شود اما احتمال بروز آن ها نادر است. شایعترین نوع نقص ایمنی, نقص در تولید آنتی بادی هاست که شایعترین آن کمبود انتخابی IgA می باشد. بارزترین علامت آن ابتلای مکرر فرد به عفونت هاست که معمولا نیاز به بستری و دریافت آنتی بیوتیک تزریقی دارد و با داروهای خوراکی بهبودی حاصل نمی شود. در این جا به بررسی 10 نشانه نقص ایمنی اولیه می پردازیم که دانستن آنها می تواند در شناسایی سریعتر بیماری کمک کند.اگر کودک دلبندتان هرکدام از علائم زیر را دارا می باشد لطفا جهت انجام مشاوره و معاینه کامل به پزشک کودک مراجعه بفرمایید:
- بروز عفونت گوش 8 مرتبه یا بیشتر در طی یک سال
- بروز عفونت شدید سینوس ها (سینوزیت ) دو مرتبه یا بیشتر در یک سال
- بروز عفونت های ریوی (پنومونی ) دو مرتبه یا بیشتر در طی سال
- عدم درمان موثر عفونت ها و بهبود بالینی علی رغم مصرف انتی بیوتیک به مدت دو ماه یا بیشتر
- نیاز به استفاده از انتی بیوتیک تزریقی برای درمان عفونت ها
- بروز مکرر آبسه های عمیق در پوست یا سایر ارگان ها
- بروز برفک مقاوم در دهان به مدت یک ماه که با وجود دریافت درمان مناسب بهبود پیدا نمیکند یا بروز عفونت قارچی مقاوم در پوست
- ابتلا به عفونت های شدید و خطرناکی از جمله سپتیسمی (عفونت خون ) استیومیلیت (عفونت استخوان ) و مننژیت و ... در طی زندگی.
- عدم وزن گیری مناسب شیرخوار یا نداشتن رشد نرمال
- سابقه خانوادگی نقص ایمنی در خانواده احتمال ابتلا به نقص ایمنی در کودک را افزایش می دهد
بروز مکرر سرماخوردگی مخصوصا در کودکانی که بتازگی وارد مدرسه یا پیش دبستان شده اند کاملا طبیعی است و نباید نسبت به این مسئله حساسیت بیش از حد داشت. 2
چه عواملی کودک را مستعد ابتلابه بیماری نقص ایمنی اولیه می کند؟
ژنتیک و ازدواج های فامیلی. آمار نشان می دهد که بیش از 30درصد کودکان در کشور ما حاصل ازدواج های فامیلی هستند که این مساله کودکان را مستعد ابتلابه بیماری های ژنتیکی مغلوب می کند. وراثت مغلوب به این معناست که بیماری به دلیل اینکه هر دو نسخه ژن روی دو کروموزوم جهش یافته هستند، بروز پیدا می کند و به همین علت در کشورهایی که ازدواج فامیلی در آنها بیشتر است مانند کشورهای خاورمیانه (شامل ایران) شیوع بیماری های نقص ایمنی بیشتر است. بر اساس تحقیقاتی که انجام داده ایم، مشخص شده است که بیش از 65درصد کودکان مبتلابه بیماری های نقص ایمنی در کشور، حاصل ازدواج های فامیلی هستند.
شایع ترین نوع بیماری نقص ایمنی اولیه کدام است و چه علایمی دارد؟
بیماری کمبود انتخابی IGA، شایع ترین نوع بیماری نقص ایمنی به شمار می رود و بررسی های انجام شده روی میزان شیوع آن نشان می دهد که از هر 700نفر در کشور، یک نفر به این بیماری مبتلاست. این بیماری یا بدون علامت است یا با علایمی مانند سرماخوردگی یا مشکلات گوارشی (اسهال) خود را نشان می دهد و به همین دلیل، بسیاری از افراد پیگیری های لازم را در این زمینه انجام نمی دهند. بیماری های خودایمنی نیز در تعدادی از بیماران مبتلادیده می شود.
آیا می توان از ابتلابه نقص ایمنی اولیه پیشگیری کرد؟
همان طور که گفته شد ازدواج های فامیلی یکی از دلایل بروز نقص ایمنی ژنتیکی است. بنابراین توصیه می شود قبل از ازدواج، حتما مشاوره های ژنتیکی انجام گیرد، به خصوص در خانواده هایی که سابقه فوت کودکی به دلیل ابتلای به عفونت های مکرر وجود داشته است. در حال حاضر امکان تشخیص قبل از تولد برخی بیماری های نقص ایمنی اولیه در کشور فراهم شده است. در مورد خانواده هایی که بیماری مشابه با این بیماری را دارند یا برادر و خواهر آنها به این بیماری مبتلابوده اند، تشخیص قبل از تولد در هفته دهم تا دوازدهم بارداری انجام می گیرد و اقدامات اولیه درمانی و مواردی را که باید برای این نوزادان رعایت شود (همچون عدم استفاده از واکسن های زنده مثل واکسن سل)، به خانواده هایشان گوشزد می شود. علاوه بر این خانواده ها به وجود یک فرد مبتلابه نقص اولیه ایمنی در خانواده توجه داشته باشند چرا که سابقه خانوادگی داشتن این بیماری، احتمال ابتلابه نقص ایمنی اولیه را افزایش می دهد.
راه های درمان این بیماری چیست و چه پیشرفت هایی در زمینه درمان این بیماری صورت گرفته است؟
برای درمان نقص ایمنی به جز آنتی بیوتیک ها، از داروهای مختلفی با توجه به نوع بیماری استفاده می شود. به عنوان مثال داروی ایمونوگلوبولین وریدی (IVIG) (که تزریق زیرجلدی ایمونوگلوبولین ها نیز در برخی کشورها متداول است) در درمان بیماران مبتلابه کمبود آنتی بادی تجویز می شود. در نقص ایمنی «نوتروپنی» (کاهش گلبول سفید) از دارویی موسوم به GCSF و در نقص ایمنی «بیماری گرانولوماتوز مزمن» داروی «اینترفرون» استفاده می شود. پیوند مغز استخوان نیز در برخی انواع نقص ایمنی شدید به عنوان درمان قطعی محسوب می شود. علاوه بر این روش های درمانی، «ژن درمانی» نیز در جهان در حال بررسی است که نتایج اخیر امیدوارکننده بوده است، ولی به بررسی های بیشتری نیاز دارد. 3پی نوشت:
1.www.drdr.ir
2.www.tebinja.com
3.www.chmc.tums.ac.ir