از ظاهر فرسوده بنا پیداست که قدمت زیاد داشته و در چند نوبت مرمت و تعمیر شده است. یکی از این تعمیرات، به دست فردی به نام «حسین» از اهالی خورموج دشتی صورت گرفته است.
طول و عرض اتاق بقعه، 4.20 در 4.20 متر و از جنس سنگ و گچ است. از داخل و خارج، با گچ اندود شده و در چهار جهت دارای طاق نماهای تزیینی و گچ بری های ساده است. از بیرون هم دارای طاق نمای تزیینی و پلکانی است که از سطح زمین به پشت بام منتهی می گردد. به غیر از ضلع شرقی که ورودی بقعه است، در اضلاع دیگر سه پنجره با طاق رومی برای نورگیری و تهویه هوا، و دو طاقچه به ابعاد ۳۸x۲۸ سانتی متر، برای گذاشتن شمع و چراغ، تعبیه شده است.
بقعه، دارای دری چوبی، به عرض ۹۵ سانتی متر است که داخل ایرانی در ضلع شرقی باز می شود. ابعاد ایوان مزبور، 2.38 در 4.36 متر است و در طرفین، دارای دو پنجره به عرض 1.5 متر با طاق رومی می باشد.
کف اتاق، گچی می باشد و با قالی ترکی، موکت و زیلو و حصیر فرش شده است. داخل بقعه، چوبی به ابعاد ۴۰ در ۱۱ سانتی متر قرار دارد که روی آن با خطی زیبا زیارتنامه شاهزاده محمد با جوهر سیاه نوشته شده و در پایان هم به تاریخ وقف آن یعنی سال ۱۱۷۱ قمری، اشاره شده است.
بر روی بقعه، گنبدی عرقچینی استوار شده و زیر آن قبری گچی به طول ۱۶۶ و عرض ۷۰ و ارتفاع ۶۰ سانتی متر وجود دارد. قبر، سنگ نوشته و ضریح ندارد و پارچه ای سبز رنگ روی آن کشیده شده و پنج گلیم ترکی کوچک به ابعاد ۵۸در۵۸ سانتی متر بر آن گسترده شده است.
به استناد زیارت نامه ای که درون بقعه است، شخص مدفون در این مکان شاهزاده محمد ملقب «به تاج الدین» می باشد و سلسله نسبش از این قرار است: «شاهزاده محمد تاج الدین بن شاهزاده حسین بن شاهزاده محسن بن شاهزاده قاسم بن شاهزاده عمادالدین محمد بن شاهزاده موسی بن شاهزاده عبدالله احمد بن شاهزاده عقیل بن شاهزاده سلیمان هادی بن حضرت امام زین العابدین علیه السلام .»
همان طور که ملاحظه می فرمایید، براساس این زیارت نامه، شاهزاده محمد از نسل امام سجاد علیه السلام و از نسل پسری به نام شاهزاده سلیمان هادی است و این، در حالی است که بسیاری از منابع معتبر، از جمله عبیدلی نسابه در تهذیب الانساب، سید احمد کیا گیلانی در سراج الانساب، جمال الدین عنبه در فی فصول فخریه، قاضی نسابه اسماعیل مروزی در الفخری فی انساب الطالبین و و دیگران برای حضرت امام زین العابدین علیه السلام فرزندی به این نام قایل نشده اند. بنابراین، مطالب تذکره مقرون به صحت نیست.
قول دیگری نیز درباره نسب شاهزاده محمد وجود دارد مبنی بر این که شاهزاده محمد، از اعقاب امام کاظم علیه السلام است.
بنا به مندرجات همان زیارت نامه و نیز نقل مطلعان، شاهزاده محمد به دست دشمنان به شهادت رسیده است. سرگذشت شهادت آن حضرت، سینه به سینه چنین روایت شده است که این بزرگوار از همراهان احمد بن موسی شاهچراغ بوده است. پس از شهادت احمد بن موسی علیه السلام و متفرق شدن همراهان وی، ایشان به کوه سیاه دشتی پناه برده و در کنار چاه آبی به صورت ناشناس به زندگی ادامه داده است تا این که سرانجام، محل اختفای ایشان شناسایی و در محلی معروف به «جاسک» - که تا بقعه اش حدود دو کیلومتر فاصله دارد به دست مأموران عباسی شهید و سپس جسد او توسط دوستداران آل على علیهم السلام به محل فعلی منتقل و به خاک سپرده شده است.
این بقعه، مورد احترام فراوان عشایر و ساکنان منطقه و اهالی دشتی است و با وجود این که در منطقه ای کوهستانی و صعب العبور واقع شده، در ایام سال به ویژه فصل زمستان و بهار، پذیرای گروه های فراوانی از نقاط دور و نزدیک است. کراماتی هم به صاحب بقعه نسب می دهند.
در حال حاضر، این بقعه دارای چاه آب شیرین و ظروف آشپزی بوده و دور تا دور آن را دیواری سنگ چین که ورودی آن در سمت مشرق قرار دارد، احاطه کرده است.
واقع شدن بقعه بر روی یک پشته (تپه)، احاطه شدن آن به وسیله درختانی چون بید، بادام کوهی، نخل و غیره و نیز وجود درهای سرسبز در حدود بیست متری شمال آن که آبی شیرین در میانش جاری است، بر زیبایی و منظره روحانی آن افزوده است. ناگفته نماند که در جوار بقعه، قبرستانی قدیمی قرار دارد که درون آن، سنگ قبرهایی قدیمی با نقش و نگارهای مختلف دیده می شود.
متأسفانه چند سال پیش، سارقان به طمع اشیای عتیقه به بقعه دستبرد زدند و حفره ای به عمق دو متر در کنار قبر ایجاد کردند، اما مشخص نیست که چیزی برده اند یا نه؟!
منابع :
١. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۱۱ (خورموج)، ص ۶۶
2. محمدرضا بیات، سفرنامه روستاهای استان بوشهر، روزنامه اطلاعات، یکشنبه 5 خرداد ماه ۱۳۶۴، شماره ۱۷۶۰۱. ص ۱۴
3. دست نوشته نصرالله قایدی، آموزگار آموزش و پرورش خورموج، ساکن محمد آباد، سال ۱۳۸۶ ۴. دست نوشته عبدالله رحیمی نیا، اهل سهو، ساکن خورموج، سال ۱۳۸۴.
۵. دست نوشته عباس بهمیانی راد، اهل سهو، ساکن خورموج، سال ۱۳۸۴.
6. زیارتنامه موجود در بقعه .
۷. مشاهدات نگارنده، مورخ ۱۳۸۷/1/2
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر سوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 88-85