شخص مدفون در این بقعه، «امامزاده منصور» ملقب به «علاءالدین» و مشهور به «شیخ منصورخزاعی» و «شیخ الرئیس» می باشد.
در مورد ایشان دو نظریه وجود دارد. براساس نوشته مرحوم شیخ عبدالکریم فقیه الاسلام، امامزاده علاء الدین منصور از نسل امام علی النقی علیه السلام و نسبش چنین است: حضرت علاء الدین منصور بن امام زاده ابراهیم بن امامزاده شمس الدین محمد بن امامزاده محیی الدین علی بن امامزاده محمد بن امامزاده حسین بن قطب الدین محمد بن علی بن محمد ملقب به ابوجعفر بن امام علی النقی الهادی علیه السلام.
وی در زمان خلافت المستضئی بنورالله (سی و سومین خلیفه عباسی) به همراه عده ای از بنی اعمام و محبان خود، از قبیله خزاعی که بالغ بر صد نفر بودند، از طریق دریا و رودخانه حله وارد قلعه خشتی دشتستان (زیارت فعلی) می شود و در همین جا به دست نیروهای عباسی شهید شده سپس توسط دوستداران در کنار روستا دفن می گردد. قبرش مدتها مخفی بود و بعدها و براساس خوابی، توسط یکی از محبان به نام «رئیس محمد» آشکار می گردد. وی اطراف قبر دیواری سنگ چین می سازد و سرانجام در زمان امیر تیمور گورکانی، آن دیوار ساده تبدیل به بارگاهی باشکوه می گردد که تا هنوز باقی است.
اما آقای فضل الله بهروزی بر این باور است که علاء الدین منصور از نسل ح دعبل خزاعی - شاعر و مداح حضرت امام رضا علیه السلام - است که در زمان خلافت معتمد عباسی، از طرف امام حسن عسکری علیه السلام (۲۶۰-۲۳۲) به عنوان نماینده آن حضرت و برای تبلیغ دین و جمع آوری وجوهات شرعیه به منطقه دشتستان آمده و بعد از فوت، آرامگاهش زیارتگاه دوست داران شده است. نام روستا هم که قبلا قلعه خشتی بود به واسطه وجود همین زیارتگاه تبدیل به زیارت می گردد.
بقعه امامزاده علاء الدین منصور از سه بخش گنبدخانه، اتاق مقبره و ایوان تشکیل شده است. اتاق مقبره از یک فضای مربع شکل با ابعاد ۵×۵ متر ساخته شده و مصالح اصلی آن، عمدتا از خشت و آجر است و دارای جرزهای قطور یک متری می باشد. این بخش، دارای پوشش مسطح با چوب های محلی بوده است.
گنبدخانه در قسمت شرقی اتاق مقبره قرار گرفته است. مصالح اصلی گنبد خانه قلوه سنگ و گچ است. گنبدخانه ابتدا به صورت چهار گوش برپا شده و سپس در ارتفاع چهار متری، با استفاده از فن ایرانی سه کنج و چهار گوشه سازی، قاعده مربع شکل به هشت ضلعی تبدیل شده و در مرحله بعدی، فرم هشت ضلعی نیز با ایجاد گوشه های کوچک تر و فن طاق بندی، به فرم مدور تبدیل شده است. این بخش در قسمت های فوقانی دارای گچ بری های چشم نوازی به شکل قرنیز می باشد و نمای بیرونی این گنبد، به شکل سروک و به حالت پلکانی در آمده که در بخشهای فوقانی، از تعداد و اندازه پلکان ها کاسته شده و بالأخره به یک پله مخروطی شکل تبدیل می گردد. گنبد، دارای ۱۶ ردیف پله وارتفاع آن بیش از هشت متر است.
اتاق مقبره توسط یک ورودی کوچک از سمت مشرق به گنبد خانه راه قال می یابد. گنبدخانه توسط خروجی دیگری از سمت مشرق به ایران راه دارد. و این ایوان، دارای دری آهنی به عرض ۱۴۵ سانتی متر در سمت مشرق و ابعاد 3 در 4.40 متر می باشد. در سمت شمال اتاق مقبره و متصل به آن، مسجدی مخروبه قرار دارد. این مسجد، دارای یک شبستان کوچک با چهار ستون و یک محراب در سمت قبله است.
این بقعه در طول زمان، چندین بار مرمت شده که آخرین آن مربوط به سال ۱۳۸۰ خورشیدی می باشد و توسط سازمان میراث فرهنگی انجام گرفته است.
بقعه علاء الدین منصور از قدیم الایام مورد توجه محبان اهل بیت (علیهم السلام) بوده و دوستداران از راه های دور و نزدیک به زیارت آن مشرف می شوند و در ایام محرم، صفر و رمضان، برنامه های مذهبی ویژه این ماه ها، توسط هیأت امنا و خادم امامزاده «خداکرم عباس زاده» درون آن برگزار می گردد.
در اطراف بقعه، علاوه بر مزار شهیدان والا مقام جنگ تحمیلی، قبور قدیمی و جدید دیگری هم دیده می شود که مهم ترین آنها، قبر «بی بی مکیه موسوی» است. این مرحومه که روی قبرش اتاقی گنبد دار به دست دوستدارانش بنا شده، از زنان پرهیزکار و با کرامت بوده و اکنون نیز بارگاهش محل نذر و نذور مردم است.
این زیارتگاه در حال حاضر دارای امکاناتی نظیر آب لوله کشی، آب سردکن، برق، پارکینگ، فضای سبز، حوض آب و سرویس بهداشتی است.
علاء الدین منصور دارای سه فرزند به نام های قطب الدین محمد و علاء الدین احمد و نصر الدین علی بوده که اکنون، اعقابش در استانهای بوشهر، فارس و خوزستان زندگی می کنند.
منابع:
1. دکتر محمد حسین پاپلی یزدی، فرهنگی آبادیها و مکان های مذهبی کشور ص ۲۴۹.
2. دکتر سید جعفر حمیدی، فرهنگ نامه بوشهر، صص ۴۲۸ - ۴۳۰.
٣. حبیب الله قاسمی، جغرافیای تاریخی دشتستان، چاپ سوم، ص ۲۴۶.
۴. ناصر زنگنه، پژوهشی در شناسایی و معرفی بقاع متبرکه استان بوشهر، ج اول، ص ۱۹۰.
۵. محمدجواد فخرایی، دشتستان در گذر تاریخ، ص ۵۱۸.
6. گفتگو با سید مرتضی موسوی، مطلع، ساکن زیارت، مورخ ۱۳۹۰/3/23
٧. مشاهدات نگارنده، مورخ ۱۳۹۰/3/23
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر سوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 112-108