تروما یا روان زخم چیست؟

ترومای روانی و احساسی (Emotional and psychological trauma) نتیجه‌ی وقایع فوق استرس زا در زندگی است که باعث می‌شود فرد احساس عدم امنیت کرده و احساس کند که در جهان خطرناک پیرامونی بی دفاع است.

ترومای روانی باعث می‌شود که فرد با نوعی از اضطراب، خاطرات و عواطفی درگیر شود که به راحتی از بین نمی‌روند. همچنین این نوع از تروما باعث می‌شود که فرد احساس کرختی داشته و ارتباط خود را هم با دیگران قطع کند، چون که به راحتی قادر به اعتماد کردن به دیگران نیست.

تجربه‌ی تروما غالباً شامل خطری است که زندگی و یا امنیت فرد را تهدید می‌کند. اما در اصل هر شرایطی که باعث می‌شود که فرد دچار شوک و جدایی شود، حتی اگر منجر به آسیب فیزیکی نشود، می‌تواند باعث بروز تروما در فرد شود.

این شرایط بیرونی نیستند که مشخص می‌کنند یک واقعه تروماتیک است یا خیر، بلکه نوع تجربه‌ی احساسی فرد است که باعث بروز تروما در او می‌شود. هر چه قدر که فرد احساس وحشت و بی پناهی زیادتری را تجربه کند، بیش‌تر احتمال دارد که دچار تروما شود.1

انواع تروما

انواع تروما می تواند بر اساس مکانیسم های آسیبی، محل آسیب، عامل ایجاد تروما دسته بندی شود.

تروما سر، سینه، شکم، صورت، طناب نخاعی، لگن و بافت های نرم از جمله انواع تروما می توان نام برد.

در مورد ترومای سر یا همان ضربه مغزی شدن بیمار که علائمی مانند: سردرد، تهوع، استفراغ، عدم تعادل در بدن و مردمک های چشم همراه است.

ترومای شکم هم با نشانه های چون: خونریزی های شدید و غیرقابل کنترل داخلی، بیهوشی یا کاهش هوشیاری، نفس کشیدن های سریع و سطحی، کاهش فشار خون، رنگ پریدگی، سفتی شکم در فرد مبتلا نمایان می شود.

ترومای طناب نخاعی که با اختلالات حسی و حرکتی و آسیب های نخاعی همراه است، از شایع ترین علل بروز جنین تروماهای تصادفات و حوادث رانندگی و حین ترافیک است.2

علت تروما

ترومای احساسی و روانی ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:

وقایعی که یکبار اتفاق می افتند، مانند تصادف رانندگی، جراحت و یا حملات شدید به خصوص اگر به صورت ناگهانی و در دوران کودکی رخ داده باشند.

استرس‌های مداوم و بی رحمانه، همچون زندگی کردن در یک محله‌ی پر خطر خرابکارانه، مبارزه با یک بیماری مرگبار یا تجربه‌ی مکرر وقایع تروماتیک

وقایعی که به طور معمول نادیده گرفته می‌شوند، مانند جراحی (به خصوص در سه سال اول زندگی)، مرگ ناگهانی یکی از اعضای خانواده، جدایی در رابطه عاطفی و یا تجربه کردن یک تحقیر و بی احترامی

کنار آمدن با ترومای ناشی از فجایع طبیعی و انسانی ممکن است چالش‌های زیادی را روی فرد تحمیل کند، حتی اگر فرد به صورت مستقیم با آن وقایع درگیر نبوده باشد.

در حقیقت بسیاری از ما در زندگی به صورت مستقیم ممکن است هرگز با حملات تروریستی، سقوط هواپیما، بمباران‌ مناطق مسکونی و دیگر وقایع وحشتناک این چنینی درگیر نشویم ولی روزانه به صورت گسترده در معرض اخبار این وقایع و عکس‌های دلخراش آن هستیم.

مشاهده این تصاویر بارها و بارها باعث ایراد شوک به دستگاه عصبی مرکزی و ایجاد استرس تروماتیک می‌شود. با این همه دلیل تروما هر چه باشد و هر زمانی که رخ داده باشد، با درمان می‌توان روند زندگی را تغییر دادن و به زندگی عادی ادامه داد.1

ترومای دوران کودکی

جای تعجب نیست که بسیاری از تروماهای زندگی در کودکی اتفاق می‌افتد. بچه‌ها نسبت به تجربه تروما بسیار حساسند، چون نمی‌توانند دنیای اطراف خود را درک کنند و مجبورند تا حد زیادی بر پدر و مادرشان که چندان بالغ، صبور یا متعادل نیستند تکیه کنند.

یک کودک ممکن است از سوی والدین، دچار تروما شود: مثلا از سوی مادری که پس از تولد نوزاد، دچار افسردگی پس از زایمان شده است، یا ممکن است کودک به خاطر خشونت والدین دچار تروما شود.

یک کودک ممکن است دچار ترومایی شود که روانشناسان آن را «ترومای غفلت» می‌نامند. معنای این تروما این است که کودک در سنین حساسی، بین تولد تا پنج سالگی (به ویژه در ۱۸ ماه اول زندگی)، به اندازه کافی نوازش دریافت نکند و احساس آرامش و محبت نبیند، به عبارت دیگر عشق دریافت نکند.

تروماهای دوران کودکی می تواند از هر چیزی که ایمنی کودک را مختل کند، اتفاق بیافتد، از جمله :

محیط بی ثبات و ناامن

جدایی از والدین

بیماری جدی

سو استفاده جنسی، فیزیکی و یا کلامی

خشونت خانگی

بی توجهی

تجربه تروما در دوران کودکی می تواند یک اثر شدید و طولانی مدت داشته باشد؛ زمانی که ترومای دوران کودکی حل نشود، احساس ترس و بی کفایتی به بزرگسالی ادامه می یابد.3

تروما چگونه تشخیص داده می شود؟

این بیماری با معاینات فیزیکی و بالینی قابل تشخیص است و فرد متخصص در همان حوزه درمانی خود اقدام به تجویز انواع آزمایش های و بررسی های بالینی می کند تا با کمک تشخیصی درست و به هنگام گزینه درمانی صحیح و روند درمانی سریع طی شود تا به بیمار تروماتیک بیش از این فشار وارد نشود و بتوان وی را نجات داد.2

نشانه های ترومای روانی

نشانه مهم تروما دیدگی ترس است. افراد آسیب‌دیده بیش از هر چیز دیگری وحشت‌زده‌اند. از نزدیک شدن به دیگران، از نادیده گرفته شدن، از مورد سوء استفاده قرار گرفتن یا بی‌ احترامی، وحشت دارند. آنها از بیمار شدن، از رابطه جنسی، از سفر، از بدن خودشان، از مهمانی‌ها، از خاطرات خودشان و به عبارتی وسیع‌تر از جهان وحشت دارند. میراث یک فرد آسیب‌دیده از تروما، هراس است.

علائم عاطفی و هیجانی تروما

ترس و اضطراب

شوک و انکار

سردرگمی و بی حسی

دشواری در تمرکز

خشم و تحریک پذیری

احساس گناه و شرم

کنار کشیدن از دیگران

احساس ناامیدی

علائم فیزیکی و جسمانی تروما

بی خوابی یا کابوس

خستگی شدید

از جا پریدگی

سردرد و حالت تهوع

تپش قلب

درد عضلانی

علائم رابطه ای تروما

خصومت با دیگران

دوری جویی

عدم شور و شوق برای زندگی

خانه نشینی و قطع رابطه با دنیا

دونالد وینیکات می‌گوید: «فاجعه‌ای که فرد آسیب دیده از آن می‌ترسد، هم اکنون اتفاق افتاده است». به همین دلیل است که برای اینکه بفهمیم در گذشته دور چه اتفاقی برایمان افتاده است، نباید چندان درباره گذشته از خودمان سوال کنیم،(چون ما نمی توانیم به طور مستقیم آن را به یاد بیاوریم) بلکه باید از خود بپرسیم، می‌ترسیم در‌ آینده چه اتفاقی برایمان بیفتد. نگرانی‌های ما بهترین سرنخ را در مورد گذشته‌مان به دست می‌دهد.

عجیب این است که زمان زیادی طول می‌کشد که افراد آسیب‌دیده از تروما، وضعیت خود را دریابند. افراد دچار تروما، نمی‌دانند که به طور غیرطبیعی وحشت زده‌اند، تنها فکر می‌کنند که همه چیز وحشتناک است. آنها متوجه فکر دلهره‌ آورشان درباره احساس بی‌ارزش بودن خودشان نمی‌شوند. آنها باور دارند که دیگران آنها را دوست ندارند. آنها متوجه نمی‌شوند که صمیمیت چقدر سخت است. آنها کمتر درباره اینکه در روابط‌شان احساس ناخوشنودی می‌کنند، حرف می‌زنند.3

درمان تروما

برای درمان تروما روانی و احساسی فرد باید احساسات ناخوشایند و خاطراتی را که برای مدت‌های مدیدی از آن‌ها دوری کرده است را تا حدود زیادی کم کرده و همچنین انرژی محصور حاصل از واکنش جنگ و گریز را تخلیه کرده و بیاموزد که چگونه می‌توان احساسات قوی خود را تنظیم کرده و دوباره به دیگران اعتماد کند. متخصص تروما از راه‌های مختلف برای درمان فرد استفاده می‌کند.

تجربه سوماتیک (Somatic experiencing)

در این روش درمانی به جای افکار و خاطرات ناشی از واقعه‌ی تروماتیک روی حس‌های جسمی تاکید می‌شود. با تمرکز کردن روی اتفاقی که روی بدن افتاده است، فرد می‌تواند انرژی محصور شده‌ی ناشی از تروما را با لرزیدن، گریه کردن و دیگر انواع روش‌های تخلیه فیزیکی خالی کند.

درمان شناختی – رفتاری (Cognitive-behavioral therapy)

این روش درمانی به فرد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را در مورد تروما ارزیابی و پردازش کند.

روش حساسیت زدایی و پردازش دوباره حرکات چشم

در این روش درمان شناختی – رفتاری یا حرکات چشم و دیگر انواع عوامل تحریک کننده‌ی ریتم دار ترکیب می‌شوند تا از قدرت خاطرات ناشی از تروما تا حدود زیادی کاسته شود.

کمک کردن به فرد عزیزی که با تروما درگیر است

زمانی که فرد عزیزی در زندگی شما با تروما دست به گریبان است، حمایت شما نقش بسیار مهمی را در ریکاوری ایفا خواهد کرد.

صبور باشید و او را درک کنید

بهبودی از تروما زمان‌بر است. در طی مراحل درمان صبور باشید و به خاطر داشته باشید که پاسخ هر کس به تروما متفاوت است. واکنش فرد درگیر با تروما را با مسائل با واکنش خود و یا دیگران به وقایع مقایسه نکنید.

حمایت‌های عملی را به فرد پیشنهاد دهید

این کار به فرد کمک می‌کند تا هر چه زودتر به حالت عادی خود برگردد. برای مثال در خریدهای روزانه و یا انجام دادن کارهای خانه به او کمک کنید. و همیشه برای حرف زدن و گوش دادن به حرف‌های او در دسترس باشید.

اصرار نکنید که فرد با شما صحبت کند اما در عین حال همیشه برای گوش دادن به حرفهای او آماده باشید

برخی از بازماندگان تروما به سختی می‌توانند در مورد آن‌چه رخ داده است، صحبت کنند. او را مجبور به صحبت کردن نکنید ولی در عین حال به او اطمینان خاطر دهید که همیشه برای شنیدن صحبت‌های او حاضر هستید.

به فرد کمک کنید تا وارد اجتماع شود

او را تشویق کنید که در فعالیت‌های فیزیکی و ورزشی شرکت کند و با دوستان خود معاشرت کند و از طرفی علاقه‌مندی‌ها و فعالیت‌های مورد علاقه‌ی خود شرکت کند. با عزیز خود در یک کلاس ورزشی ثبت نام کنید و یک قرار ناهار با دوستان ترتیب دهید.

علائم تروما را به خود نگیرید

فرد درگیر با تروما ممکن است عصبانی و تحریک پذیر شده و از دیگران دوری کند. به یاد داشته باشید که این حالت‌ها نتیجه تروما است و ممکن است اصلاً هیچ ارتباطی با شما و رابطه بین فردی شما نداشته باشد.

برای کمک به کودک درگیر با کرونا، بسیار مهم است که به راحتی با هم ارتباط برقرار کنید و به او اطمینان خاطر دهید که احساس ترس یا ناراحتی بسیار طبیعی است. کودک ممکن است برای یافتن سرنخ‌هایی در مورد چگونگی پاسخ دادن به تروما به شما نگاه کند، بنابراین اجازه دهید که او دریابد که شما با علائم خود به شیوه‌ی مثبتی برخورد می‌کنید.1

پینوشتها
1.www.drdr.ir
2.www.drnimayeganeh.com
3.www.public-psychology.ir