نامگذاری سوره اَعلیٰ
سوره اَعلیٰ را به این مناسبت «اَعلیٰ» می‌نامند که با تسبیح پروردگار بلندمرتبه آغاز می‌شود.اعلی به معنای برتر، بلند و بالای هر چیزی است.
محل و ترتیب نزول
سوره اعلیٰ جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.این سوره در چینش کنونی مُصحَف، هشتادوهفتمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن قرار دارد.
تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره اعلیٰ ۱۹ آیه، ۷۲ کلمه و ۲۹۶ حرف دارد و جزو سوره‌های مُفَصّلات (دارای آیات کوچک و متعدد) و آخرین سوره از سوره‌های مُسَبّحات (آغازشده با تسبیح الهی) است.آیات مشهور
آیات مشهور این سوره شامل:«إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یَخْفَىٰ
او (خداوند) آشکار و نهان را می‌داند».(آیه ۷)در تفسیر این آیه آمده است، آشکار و نهان برای خداوند یکی است؛ چراکه هرچه هست، چه پیدا و چه ناپیدا، مخلوق اوست.
ملاصدرا نیز می‌نویسد این آیه علم را برای خداوند ثابت می‌کند و خداوند را از جهل و نقص دور می‌کند.
این آیه در شعر فارسی نیز بازتاب داشته است. سعدی شیرازی می‌سراید:
بر او علم یک ذره پوشیده نیست که پیدا و پنهان به نزدش یکی است. 1
.jpg "سوره اعلی")
فضیلت سوره اعلی
از امام صادق علیه‌السّلام روایت شده است: «هر کس سوره اعلی را در نماز‌های واجب یا مستحب خود قرائت نماید در روز قیامت به او گفته می‌شود از هر دری از در‌های بهشت که دوست داری وارد بهشت شو».همچنین فرموده اند: «از کار‌های واجبی که بر عهده‌ی شیعه‌ی معتقد ماست، این است که هنگام شب جمعه سوره‌ی جمعه و سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را تلاوت می‌کند».
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند ده‌ها حسنات معادل تمامی حروفی که بر ابراهیم (علیه السلام) و موسی (علیه السلام) و محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل کرده است، عطا می‌کند.
ابو حمیصه از علی (علیه السلام) نقل می‌کند: «بیست شب، پشت سر او نماز خواندم و او تنها این سوره را می‌خواند: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی، و می‌فرمود: اگر می‌دانستید که چه چیزی در این سوره است، هرکدام از شما، هر روز، ده بار این سوره را می‌خواندید، و هرکس این سوره را بخواند مانند این است که صحیفه‌های موسی (علیه السلام) و ابراهیم (علیه السلام) را که به‌جای آورد، خوانده است».
آثار و برکات سوره
آثار و برکات این سوره شامل:به سلامت برگشتن مسافر
در خواص آن امام ششم (علیه السلام) می‌فرماید: هر کس در هنگام سفر این سوره را سه بار بخواند به سلامت مراجعت خواهد کرد.محفوظ ماندن از بلا‌ها و آفات
اگر در روز جمعه بعد از نماز آن را بنویسد و همراه خود بدارد به یاری خدا از جمیع آفات و بلیّات محفوظ خواهد بود.متن و ترجمه سوره
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِبه نام خداوند رحمتگر مهربان
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى ﴿۱﴾
نام پروردگار والاى خود را به پاکى بستاى (۱)
الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّى ﴿۲﴾
همان که آفرید و هماهنگى بخشید (۲)
وَالَّذِی قَدَّرَ فَهَدَى ﴿۳﴾
و آنکه اندازه گیرى کرد و راه نمود (۳)
وَالَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعَى ﴿۴﴾
و آنکه چمنزار را برآورد (۴)
فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَى ﴿۵﴾
و پس [از چندى]آن را خاشاکى تیره گون گردانید (۵)
سَنُقْرِئُکَ فَلَا تَنْسَى ﴿۶﴾
ما بزودى [آیات خود را به وسیله سروش غیبى]بر تو خواهیم خواند تا فراموش نکنى (۶)
إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یَخْفَى ﴿۷﴾
جز آنچه خدا خواهد که او آشکار و آنچه را که نهان است مى داند (۷)
وَنُیَسِّرُکَ لِلْیُسْرَى ﴿۸﴾
و براى تو آسانترین [راه]را فراهم مى گردانیم (۸)
فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْرَى ﴿۹﴾
پس پند ده اگر پند سود بخشد (۹)
سَیَذَّکَّرُ مَنْ یَخْشَى ﴿۱۰﴾
آن کس که ترسد بزودى عبرت گیرد (۱۰)
وَیَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى ﴿۱۱﴾
و نگونبخت خود را از آن دور مى دارد (۱۱)
الَّذِی یَصْلَى النَّارَ الْکُبْرَى ﴿۱۲﴾
همان کس که در آتشى بزرگ در آید (۱۲)
ثُمَّ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحْیَى ﴿۱۳﴾
آنگاه نه در آن مى میرد و نه زندگانى مى یابد (۱۳)
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى ﴿۱۴﴾
رستگار آن کس که خود را پاک گردانید (۱۴)
وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى ﴿۱۵﴾
و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد (۱۵)
بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ﴿۱۶﴾
لیکن [شما]زندگى دنیا را بر مى گزینید (۱۶)
وَالْآخِرَةُ خَیْرٌ وَأَبْقَى ﴿۱۷﴾
با آنکه [جهان]آخرت نیکوتر و پایدارتر است (۱۷)
إِنَّ هَذَا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولَى ﴿۱۸﴾
قطعا در صحیفه هاى گذشته این [معنى]هست (۱۸)
صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى ﴿۱۹﴾
صحیفه هاى ابراهیم و موسى (۱۹). 2
.jpg "سوره اعلی")
شأن نزول و محتوای سوره اعلی
این سوره در حقیقت از دو بخش تشکیل یافته، بخشی که در آن روی سخن به شخص پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلّم است و دستوراتی را در زمینه تسبیح پروردگار، و ادای رسالت، به او می دهد، و اوصاف هفتگانه ای از خداوند بزرگ در این رابطه می شمرد و بخش دیگری که از مؤمنان خاشع، و کافران شقی، سخن به می آورد، و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را به طور فشرده در این بخش بیان می کند. و در پایان سوره اعلام می دارد که این مطالب تنها در قرآن مجید نیامده است، بلکه حقایقی است که در کتب و صحف پیشین، صحف ابراهیم و موسی، نیز بر آن تٱکید شده است.داستان سوره اعلی
و در مجمع البیان است که از ابوذر روایت شده که گفت: به رسول خدا صلى اللّه علیه و آله و سلم عرضه داشتم: یا رسول اللّهصلى اللّه علیه و آله و سلم انبیا چند تن بودند؟ فرمود: صد و بیست و چهار هزار تن، عرضه داشتم مرسلین از آنان چند تن بودند؟ فرمود سیصد وسیزده تن، و بقیه آنان انبیا بودند. پرسیدم: آدم نبى بود؟ فرمود: آرى خداوند با وى سخن گفت و او را به دست قدرت خود بیافرید.
اى اباذر! چهار تن از انبیا، عرب بودند هود و صالح و شعیب، و پیامبر خودت عرضه داشتم یا رسول اللّه خداى تعالى چند کتاب نازل کرده؟ فرمود: صدوچهار کتاب، که ده صحیفه از آن بر آدم، و پنجاه صحیفه بر شیث، و سى صحیفه بر اخنوخ، که همان ادریس است، و او اولین کسى است که با قلم خط نوشت، و ده صحیفه بر ابراهیم، و چهار صحیفه باقى تورات و انجیل و زبور و فرقان است.
مؤلف: این معنا را سیوطى هم در الدر المنثور از عبد بن حمید، و ابن مردویه و ابن عساکر، از ابوذر نقل کرده، با این تفاوت که در نقل آنان صحف آدم را نشمرده، و به جایش قبل از ذکر تورات ده صحیفه براى موسى شمرده است. 3
پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.iribnews.ir
3.www.ommolketab.ir