از آبان ماه سال 1375 زمزمه‌هایی مبنی بر ورود افرادی خاص به هفتمین انتخابات ریاست جمهوری ایران، فضای جامعه را بر گرفت.
«میرحسین موسوی» که پیش‌تر به عنوان نماینده چپ‌گراها در نظر گرفته شده بود با انتشار بیانیه‌ای رسمأ اعلام کرد که در انتخابات ریاست جمهوری شرکت نخواهد کرد. چندی بعد و در پی این موضع سیاسی «موسوی»؛ مجمع روحانیون مبارز، «سید محمد خاتمی» (وزیر فرهنگ و ارشاد دولت هاشمی رفسنجانی) را گزینه اصلی این حزب در انتخابات ریاست جمهوری معرفی کرد.
نامزدهای هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران
در این برهه، تقابل میان دو حزب و جریان سیاسی کشور (چپ‌گرایان و راست‌گرایان) بیش از هر زمان دیگری مشهود و در روند سیاسی کشور تأثیرگذار بود و همین روال نامطلوب زمینه‌ساز دخالت خارج‌نشین‌ها و دشمنان انقلاب اسلامی شده بود.در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، اکثر سران احزاب و گروه‌های سیاسی کاندید شدند که از میان آنها؛ «آیت‌الله محمد محمدی ری شهری»، «آیت‌الله علی اکبر ناطق نوری»، «سید محمد خاتمی» و «سید رضا زوارهای» از سوی شورای نگهبان قانون اساسی مورد تأیید قرار گرفتند.
از آنجایی که «آیت‌الله ناطق نوری» از نفوذ و تأثیرگذاری سیاسی بیشتری برخوردار بود، احتمال به قدرت رسیدن «سید محمد خاتمی» را کاهش می‌داد تا اینکه در آستانه انتخابات؛ «خاتمی» که پیش‌تر در حوزه رسانه و مطبوعات فعالیت داشت؛ لابی‌های گسترده‌ای با انواع رسانه‌های دیداری و شنیداری وقت (روزنامه همشهری، روزنامه سلام، روزنامه جامعه) راه انداخت و از پاشنه آشیل اصلی کشور که جوانان محسوب می‌شدند استفاده و با شعار آزادی، نظر بسیاری از قشر جوان کشور، به ویژه دانشجویان را به خود جلب نمود.
آیت‌الله محمد محمدی ری شهری
«محمد ری شهری» متولد سال 1325 در شهر ری تهران بود. وی از دوران کودکی به مسائل فقهی علاقه وافری داشت، از این رو در سال 1339 برای ادامه تحصیل به قم نقل مکان و وارد حوزه علمیه شد.
وی دروس حوزوی را در محضر اساتیدی همچون؛ «آیت‌الله وحید خراسانی»، «آیت‌الله محمدرضا گلپایگانی»، «آیت‌الله محمدعلی اراکی» و «شیخ مرتضی حائری» تحصیلات خود را به اتمام رساند.
«ری‌شهری» مبارزات و فعالیت‌های سیاسی خود را از اوایل دهه 40 آغاز و در سال 1344 در تظاهراتی علیه شاه، دستگیر شد.
وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال 1358 ریاست دادگاه انقلاب را بر عهده گرفت و چندی بعد عضو مجلس خبرگان رهبری شد.
«محمد ری شهری» نخستین وزیر اطلاعات ایران بود که در سال 1364 به این سمت منصوب شد و در سال 1368 دادستان کل کشور شد و چند سال بعد، در انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی کاندید و در نهایت توانست با کسب آرای مورد نظر به این مجلس راه یابد.
آیت‌الله علی اکبر ناطق نوری
«ناطق نوری» متولد مهر ماه سال 1322 مازندزان بود. وی در سال 1340 با امام خمینی(ره) و تفکرات ایشان آشنا و مبارزات خود علیه رژیم ستم‌شاهی را آغاز کرد.وی در طول سال‌های مبارزاتی خود (از سال 1340 تا 1357) بارها توسط ساواک دستگیر و مورد شکنجه قرار گرفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با حکم امام خمینی(ره) به عنوان نماینده ایشان در جهاد کشاورزی منصوب و در ادوار سوم، چهارم و پنچم مجلس شورای اسلامی حضور داشت.
«ناطق نوری» در سال‌های 1360 تا 1364 عهده‌دار وزارت کشور و نیز، مسئول ساماندهی شهربانی‌ها بود. وی طراح و موسس اصلی سازمان «بین‌المجالس کشورهای اسلامی» با هدف اتحاد بیش از پیش کشورهای مسلمان بود.
وی با تمام تمایلاتی که به سیاسیت‌های «آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» داشت، در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از سوی حزب اصولگرایان کاندید شد!
سید محمد خاتمی
«محمد خاتمی» متولد 21 مهر ماه سال 1322 و فرزند موسس حوزه علمیه اردکان (سید روح‌الله خاتمی) بود. ئی تحصیلات خود را در رشته فلسفه غرب دانشگاه اصفهان آغاز و هم‌زمان با این دوره؛ عضو انجمن اسلامی دانشگاه در راستای مبارزات سیاسی علیه حکومت پهلوی شد.«خاتمی» در اوایل پیروزی انقلاب، در انتخابات مجلس شورای اسلامی شرکت و از سوی مردم اردکان منتخب و وارد مجلس شد. امام خمینی(ره) در سال 1360 وی را به عنوان سرپرست موسسه مطبوعاتی کیهان منصوب کرد و همین روند زمینه‌ساز ورود رسمی و جدی «خاتمی» به حوزه رسانه شد و چند سال بعد؛ در دولت «آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» اداره وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را عهده‌دار گشت.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، با توجه به موج گسترده تهاجم فرهنگی که از اوایل دهه 70 از سوی ابَررسانه‌های غرب راه‌اندازی شده بود، دستور مقابله با آن را صادر فرمودند اما وزیر فرهنگ و ارشاد وقت که تمایل وافری به غرب و فرهنگی غربی داشت، به‌صورت غیرمستقیم مخالفت خود را با این دستور حکومتی اعلام کرد!
«محمد خاتمی» چندی پس از مخالفت با اجرای طرح مقابله با تهاجم فرهنگی غرب، به اختلافاتی در دولت برخورد که نهایتأ در خرداد 1371 از مقام خود استعفا و به عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی در آمد.
.jpg "تحولات هفتمین انتخابات ریاست جمهوری ایران")
سید رضا زوارهای
«زوارهای» متولد 1317 و نخستین دادستان پس از انقلاب اسلامی بود. وی که در رشته حقوق قضا در دانشگاه تهران تحصیل کرده بود پیش‌تر معلمی می‌کرد. وی یکی از مبارزان انقلابی بود که به ایدئولوژی «حزب مؤتلفه اسلامی» گرایش داشت و در این حزب تا سال‌ها فعالیت خود را ادامه داد.وی در سال 1359 برای یک دوره کوتاه شهردار تهران شد اما بنا به دلایلی نامشخص از این منصب کنارهگیری کرد.
«زوارهای» در دوران ریاست جمهوری «آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» ضمن عهده‌داری سِمت معاونت وزارت کشور، دبیر شورای امنیت و رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور نیز بود.
«رضا زوارهای» بنا به تجربیات و سوابق خاصی که در حوزه حقوق و قضا داشت، از اوایل دهه 70 به عضویت شورای نگهبان قانون اساسی کشور در آمد.
عنـوان |
سـن |
تحصیـلات |
سِمـت |
گرایش سیـاسی |
شعــار |
| آیت‌الله محمد محمدی ری شهری | 51 | ----- | دادستان کل کشور | مستقل | ----- |
| آیت‌الله علی اکبر ناطق نوری | 54 | ----- | رئیس مجلس شورای اسلامی | روحانیت مبارز | ----- |
| سید محمد خاتمی | 54 | کارشناس ارشد علوم تربیتی | عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی | مجمع روحانیون مبارز | گفتگوی تمدن‌ها |
| سید رضا زوارهای | 59 | حقوق‌دان | عضو شورای نگهبان | حزب مؤتلفه اسلامی | ----- |
مواضع احزاب و جریان‌های سیاسی نسبت به نامزدها
دراین دوره از انتخابات، «جامعه روحانیت مبارز»، «حزب مؤتلفه اسلامی»، «جامعه مدرسین حوزه علمیه قم» و «جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی» با حمایت گسترده و همه‌جانبه از «آیت‌الله علی اکبر ناطق نوری» رسمأ وی را نماینده خود اعلام کرده و روند تبلیغاتی گسترده‌ای را در راستای موفقیت این کاندید در دستور کار قرار دادند و از آن جایی که «ناطق نوری» مناقشه خاصی با دیگر احزاب و جریان‌های سیاسی کشور نداشت، احتمال ریاست جمهوری وی قوّتی فزاینده به خود گرفت.از دیگر سو، احزابی که گرایش بیشتری به تفکرات غربی داشتند از «سید محمد خاتمی» حمایت کردند. طرفداران «آیت‌الله هاشمی رفسنجانی»، «حزب کارگزاران سازندگی»، «دفتر تحکیم وحدت» و «سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران» با صدور بیانیه‌های مختلف، رسمأ حمایت خود از «سید محمد خاتمی» را اعلام کردند.
اما با تمام این حمایت‌ها و از آنجایی که «آیت‌الله ناطق نوری» از نفوذ و تأثیرگذاری سیاسی بیشتری برخوردار بود، احتمال به قدرت رسیدن «سید محمد خاتمی» را کاهش می‌داد تا اینکه در آستانه انتخابات؛ «خاتمی» که پیش‌تر در حوزه رسانه و مطبوعات فعالیت داشت؛ لابی‌های گسترده‌ای با انواع رسانه‌های دیداری و شنیداری وقت (روزنامه همشهری، روزنامه سلام، روزنامه جامعه) راه انداخت و از پاشنه آشیل اصلی کشور که جوانان محسوب می‌شدند استفاده و با شعار آزادی، نظر بسیاری از قشر جوان کشور، به ویژه دانشجویان را به خود جلب نمود.
روز انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری
بالاخره جمعه، 2 خرداد سال 1376 فرا رسید. این دوره به علت حضور گسترده جوانان، از شور و هیجان خاصی برخوردار بود و بسیاری از نمایندگان رسانه‌های خارجی نیز برای پوشش خبری به ایران آمده بودند و این روند، بر اهمیت انتخابات سال 76 افزوده بود. در این دوره از انتخابات، بنا به استقبال بی‌نظیر عموم مردم در راستای مشارکت در انتخاب رییس جمهور، زمان قانونی انتخابات به مدت 4 ساعت تمدید و در نهایت ساعت 12 شب انتخابات به پایان رسید.درست یک روز پس از برگزاری هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری و آخرین ساعات شامگاه، نتایج اولیه شمارش آرا به نفع «سید محمد خاتمی» به صورت غیر رسمی اعلام شد.
آن دسته از سیاسونی که ریاست جمهوری «آیت‌الله ناطق نوری» را مسجل می‌دانستند با شوک خاصی همراه شدند چرا که پیش‌ترشاهد اختلافات و نظریه‌های خاص این سید بودند.
در نهایت، روز 3 خرداد 1376 نتیجه قطعی انتخابات ریاست جمهوری با کسب آرایی بالغ بر 20 میلیون به نفع «محمد خاتمی» وی به عنوان هفتمین رییس جمهور کشور منصوب شد.
در این انتخابات، «علی اکبر ناطق نوری» 7 میلیون و 250 هزار رای، «سید رضا زوارهای» 771 هزار و 460 رای و «محمد ری‌شهری» 744 هزار و 205 رای را به خود اختصاص دادند.
واکنش‌ها به نتیجه انتخابات
این انتخابات بیش از هر انتخابت دیگر مورد توجه ویژه غربی و رسانه‌های آنها بود. رسانه‌هایی همچون «روزنامه تایمز مالی - انگلستان»، «رادیو فرانسه»، «رادیو صدای آمریکا»، «نشریه الوموند - فرانسه» و «خبرگزاری رویترز - انگلستان» با اختصاص برنامه‌هایی ویژه به انتخابات ایران، زوایای مختلف این مشارکت مردمی را پوششی همه‌جانبه دادند.پس از برگزاری انتخابات و اعلام رسمی نتیجه آن نیز، افرادی همچون سفیر ایتالیا (استوارت هیوم)، سران عربستان سعودی و سفیر سابق ایالات متحده آمریکا (رابرت هیومن) بدان واکنش نشان دادند.
در این راستا، «رادیو اسرائیل» طی برنامه‌ای ویژه انتخابات در ایران اعلام کرد: «هفتمین رئیس جمهور ایران در مصاحبه مطبوعاتی خود در امور سیاست خارجی و کم و بیش مواضع دولت آقای هاشمی رفسنجانی را بازگو کرد ولی در امور داخلی ایران تلاش به عمل آورد که موضع میانه روتری در پیش گیرد. این رادیو تاکید کرد: آقای خاتمی، اسرائیل را یک رژیم نژاد پرست و اشغالگر نامید و گفت وی و کشورش این رژیم و سلطه نامشروع آن را به رسمیت نمی شناسد. رئیس جمهوری جدید ایران، آمریکا را منشا تیرگی و قطع روابط با ایران ذکر کرد و از سیاست های خصمانه آمریکا ابراز تاسف کرد.»
- «روزنامه لاریوپلیکا» (ایتالیا): «حضور مردم ایران در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری واقعا چشم ها را خیره کرد. این روزنامه در ادامه نوشت: شرکت انبوه مردم به ویژه جوانان در این انتخابات به حدی بود که زمان رای گیری حداقل 4 ساعت تمدید شد، اما این امر جوابگوی هجوم ملت ایران به پای صندوق‌ها نبود.»
- رادیو صدای آلمان اعلام کرد: «حتی خاتمی هم به اصول اساسی جمهوری اسلامی متعهد خواهد ماند و انتظار دگرگونی های گسترده در سیاست خارجی و داخلی ایران دیده نمی شود. چرا که در ایران حرف اصلی را رهبر مذهبی می زند که اظهاراتش معمولا بیش از رئیس جمهور در نزد مردم اعتبار دارد.»
- روزنامه «واشنگتن پست» (ایالات متحده): «علی اکبر ناطق نوری، رئیس مجلس شورای اسلامی و آقای محمد خاتمی، وزیر سابق فرهنگ، هر دو روحانی هستند و هر دو سر و وضع مرتبی دارند و هر دو دارای کارنامه های خوب انقلابی هستند و هر دو تا حدودی از دنیای غرب آگاه هستند و هر دو جانشینان خوبی برای آقای هاشمی رفسنجانی که محبوبیت عامه داشت، محسوب می شوند. این روزنامه همچنین نوشت: روزنامه های ایران و شخصیت های برجسته نیز هر کدام به یک نامزد گرایش داشتند و هر کدام یکی از آن ها را بهتر می دانستند.»
حکم تنفیذ حجت الاسلام خاتمی توسط رهبر معظن انقلاب اسلامی
قریب به 2 ماه پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، در تاریخ 12 مرداد 1376 رهبر معظم انقلاب اسلامی، جکم تنفیذ رییس جمهور منتحب را صادر کردند:اکنون بار دیگر مسؤولیت بزرگ ریاست جمهوری با اکثریتی قاطع بر دوش مردی روحانی و کارآزموده و انقلابی و اهل دانش و معرفت قرار یافته و یکی از تربیت‌شدگان حوزه‌ی معرفت دینی قدرت اجرایی را در کشوری به دست گرفته است که به برکت ایمان و دین‌باوری عمیق مردمش، پرچمدار نظام دینی و مفتخر به اجرای احکام اسلامی است.
این رویکرد، همچنان که نشان اعتماد ملت ایران به روحانیت متعهد است، مژدهرسان این نیز هست که در حرکت سازندگی ملت ایران - که بحمداللَّه سالهاست با همکاری ملت و مسؤولان برجسته آغاز گشته است - همواره توجه به ارزشهای اصیل معنوی و پایبندی به دین و اخلاق و معنویت، رکن اساسی بوده و خواهد بود. این‌جانب ضمن تبریک به ملت عزیز و با معرفت به شایستگی و برجستگی دانشمند متفکر، جناب حجت‌الاسلام آقای حاج سید محمّد خاتمی (دامت‌معالیه)، رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کنم.
نظام اسلامى، نظام سرمایه‌دارى نیست. براى ما تضمین قسط و عدل در جامعه، اصل است و جهت تمامى تلاش‌ها باید بر این باشد که همه مردم بتوانند به اندازه همت، استعداد و تلاش خود، از امکانات و ثروت عمومى برخوردار شوند و کسى مظلوم، محروم و سرکوب شده نماند. بى‌عدالتى و تبعیض از این کشور که میراث حکومت‌هاى طواغیت گذشته است، باید تلاش شود.
بدیهی است که تنفیذ این‌جانب همانند رأی ملت، تا زمانی است که ایشان به تعهد خود و صراط مستقیمی که تاکنون در پیش داشته‌اند.
منابع:
1- کتاب تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران 1380- 1357، انتشارات عروج2- دلیل شکست ناطق نوری در دوم خرداد چه بود؟، روزنامه اعتماد
3- زندگینامه محمد محمدی ری‌شهری، ویکی فقه
4- زندگینامه علی اکبر ناطق‌نوری، همشهری آنلاین
5- بازخوانی انتخابات ۱۳۷۶، خبرگزاری ایرنا