رايانه در هزارتوي تاريخ (2)

اين دستگاه ها اغلب به صورت تك نفره قابل استفاده بودند و با تماس مستقيم دست كار مي كردند. يكي از نمونه هاي باستاني اين نوع وسايل tally stick نام دارد كه در واقع لوح هايي سنگي براي ثبت و ضبط اعداد و اطلاعات به صورت چوب خط بودند و در طول زمان به تدريج تكامل يافتند.
اما بدون شك شناخته شده ترين وسيله محاسباتي قديمي كه حتي امروز نيز مي توان نمونه هايي از آن را در برخي فروشگاه هاي قديمي يافت، چرتكه است. استفاده از چرتكه به 2400 سال قبل از ميلاد و زمان حكومت امپراطوري روم و قوم بابل بازمي گردد. از آن زمان تاكنون چرتكه بارها تغيير كرده ولي ساختار اصلي آن حفظ شده است.
شايد جالب باشد كه بدانيد در دوران قرون وسطي رايانه هاي آنالوگ و مكانيكي اختراع شد كه براي انجام محاسبات رياضي و نجومي مورد استفاده قرار مي گرفتند. اين دستگاه ها از علومي همچون اسطرلاب و ديگر مكانيسم هاي ابداع شده در دوران شكوفايي يونان باستان بهره مي برند. اگر چه عمده اين رايانه هاي آنالوگ در قرون وسطي طراحي شده و به كار گرفته مي شدند، اما قدمت برخي از آنها به 100 تا 150 سال قبل از ميلاد مسيح مي رسد.

در دنياي رايانه هاي قديمي و اوليه نام ايران و ابوريحان بيروني نيز مطرح مي شود. از جمله ابزار محاسباتي قديمي مي توان به جام جهان نما هم اشاره كرد كه از جمله ابداعات ابوريحان بيروني است. ابوريحان محمد بن احمد بيروني دانشمند بزرگ و رياضي‌دان، ستاره‌شناس و تاريخ‌نگار ايراني سده چهارم و پنجم هجري است و بعضي از پژوهندگان او را از بزرگ‌ترين فيلسوفان مشرق‌زمين مي‌دانند.
در اين دوران كه دوره اوج شكوفايي تمدن اسلامي – ايراني محسوب مي شود دانشمندان مسلمان ديگري نيز در زمينه طراحي آنچه كه امروز به عنوان رايانه هاي آنالوگ مي شناسيم فعال بودند. اين دستگاه ها عمدتاً در حوزه علم نجوم و ستاره شناسي مورد استفاده بودند. يكي ديگر از اين دانشمندان ابواسحاق الزرقالي است.
ساعت قلعه يا castle clock كه ساعتي براي انجام امور ستاره شناسي بود در سال 1206 ميلادي توسط يكي ديگر از دانشمندان مسلمان به نام الجزاري اختراع شد. اين ساعت يكي از اولين نمونه هاي رايانه هاي آنالوگ قابل برنامه ريزي دانسته شده است. اين وسيله قادر به نمايش مدارهاي مختلف شمسي و قمري بود و به دقت نحوه حركت سيارات و اقمار آنها را به تصوير مي كشيد و در زمان خود محصولي بي نظير بود.
با استفاده از اين محصول به دست آوردن دقيق طول روز و شب ممكن بود و با برنامه ريزي هاي مختلف مي شد از اين وسيله براي محاسبات شرعي و ديني نيز استفاده كرد.
با پايان قرون وسطي و آغاز عصر رنسانس در اروپا تكامل رايانه هاي آنالوگ از خاورميانه به اين قاره منتقل شد. جان نپير رياضي دان و فيزيكدان اسكاتلندي يكي از اولين افرادي بود كه جدول لگاريتمي را ابداع كرده وروش هاي جديدي را براي انجام خودكار ضرب، تقسيم، جمع و تفريق ابداع كرد.
وي سرانجام يك چرتكه جديد اختراع كرد كه به Napier bones معروف شد. اين چرتكه بر خلاف چرتكه هاي قديمي به گونه اي طراحي شده بود كه مي شد با استفاده از آن به سرعت محاسبات مربوط به چهار عمل اصلي را انجام داد. طي سال هاي بعد چرتكه باز هم تكامل بيشتري يافت كه البته پرداختن به آن از حوصله و موضع اصلي اين بحث خارج است.
اما تحول بعدي در دنياي رايانه هاي اوليه توسط ويلهم شيكارد رقم خورد. وي كه يك دانشمند آلماني بود، يك ماشين محاسب جديد را در سال 1623 ابداع كرد. متاسفانه وقوع آتش سوزي در ساختمان محل طراحي اين دستگاه باعث شد نمونه اوليه آن به طور جدي آسيب ببيند و شيكارد هم ترجيح داد از طراحي و تكميل اين دستگاه دست بكشد. اما بعدها باقيمانده اين دستگاه در سال 1957 كشف شد. البته در آن زمان رايانه هاي مدرن تري از راه رسيده بودند و كسي تمايلي به تكميل اختراع شيكارد نداشت.
در سال 1642 پاسكال كه هنوز نوجوان بود و به شهرت عالمگير خود در دنياي رياضيات نرسيده بود طراحي يك ماشين محاسب اوليه را آغاز كرد و پس از سه سال كار و تلاش 50 نمونه از آن را عرضه كرد.
وي مخترع ماشين حساب مكانيكي محسوب مي شود و طي ده سال 20 نمونه از اين دستگاه كه بعدها پاسكالين نام گرفت را توليد كرد.
منبع:خبرگزاری فارس
/ن