شناسنامه تفسیر
نام معروف: اطیب البیانمؤلف: سید عبدالحسین طیب
تولد: ۱۳۱۲ ق / ۱۲۷۸-۱۳۷۲ش
مذهب: شیعه
زبان: فارسی
تاریخ تألیف: ۱۳۵۹ ش
تعداد مجلدات: ۱۴ جلد
مشخصات نشر: تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشان پور و کتابفروشی اسلام، چاپ دوم، ۱۳۹۳ق، قطع وزیری. چاپ سوم، ۱۳۶۶ش، کتابفروشی اسلام.
معرفی مفسر و تفسیر
مرحوم آیت الله سید عبدالحسین طیب اصفهانی از فرزانگان وادی عشق به قرآن بود که انیس و مونس او قرآن بود. تلاوت، تبلیغ معارف و تفسیر قرآن، برنامه زندگی او بود و همین روش زندگی را سپری کرد. وی سال ها در محضر بزرگان نجف و قم تلمذ کرد و به درجه اجتهاد رسید. سپس به اصفهان بازگشت و به تدریس، وعظ و خطابه مشغول شد. معتقد بود که باید علمای بزرگ، خود به امر وعظ و خطابه و تفسیر بپردازند و در میان مردم باشند و در سطح عامه مردم، معارف اسلامی را بازگو کنند؛ و بدین گونه نباشد که آموزش عقاید مردم در دست گروهی غیر عالم بیفتد.(1) او در مقدمه تفسیر به این سابقه اشاره میکند: «دیر زمانی بود که در خاطرم خطور می نمود کتابی در تفسیر قرآن بنگارم و روی این اندیشه حوزه های تفسیری تشکیل داده و جزوه های متفرقی در این باره به رشته تحریر درآورده بودم»تفسیر اطیب البیان او از تفاسیر بسیار خوب فارسی در دوران معاصر است؛ زیرا تفسیری است ساده، متقن و دقیق که برای توده مردم بازگو شده است. او دلیل نامگذاری این تفسیر را این گونه بیان می کند:
(و چون در تفسیر آیات قرآن کریم از احادیث و بیانات خاندان نبوت و معادن علم و حکمت حضرت احدیت استفاده نمودم و حقا که بیانات ایشان بهترین و پاکیزه ترین بیانات در تفسیر قرآن بوده و این جامه تنها به قامت اینان راست آمده است، لذا این کتاب را «طیب البیان فی تفسیر القرآن» نامید).
این تفسیر در مدت ۱۸ سال طی درس های تفسیری مؤلف برای مردم، نگارش یافته است. البته ایشان، مدت ۵۰ سال مشغول به گفتن تفسیر در سطح طبقات مختلف مردم اصفهان بوده اند و همواره حشر و نشر با قرآن داشته اند و این تفسیر محصول این انس و تلاش در مرحله اخیر آن بوده است.
درباره ویژگی های این تفسیر باید گفت که این تفسیر کمتر توجهی به گفتار مفسران پیشین دارد. روایات تفسیری را با نقادی مورد بررسی و استفاده قرار می دهد، و این یکی از ویژگی های این تفسیر محسوب میشود.
مقدمه ای مفصل در جلد نخستین تفسیر در ۸۰ صفحه دارد که به بحث های علوم قرآنی و مقدمه تفسیر پرداخته است. از آن بحث هاست: صیانت قرآن، وجوب تمسک به قرآن، روش مفسرین پیشین، قواعد تفسیر، اختلاف قرائات، اهمیت قرائت، حفظ و یاد دادن قرآن، اعجاز قرآن و برخی از مباحث دیگر.
در بحث صیانت از تحریف در آغاز فصل دوم می نویسد: « بعضی از ظاهربینان به واسطه برخی از اخبار که موهم تحریف است، بدون تحقیق قائل به تحریف در قرآن شده اند و این گفتار بسیار واهی و بی اساس است».
ایشان معتقد است، هرچند این کتاب به ترتیب نزول جمع آوری نشده، اما کاری که پس از پیامبر انجام گرفته بین الدفتین قرار دادن آن بوده که پس از پیامبر انجام گرفته است: «هنگامی که رسول خدا رحلت و وحی منقطع شد مسلمین در حضور هزاران حفاظ قرآن را در مصحف واحد جمع کردند و از آن به بعد نیز قرآن کریم با همین اهتمام عظیم مسلمین در قرون و اعصار متمادیه و مراقبت تام و تمام در استنساخ از آن دوره به دوره و قرن به قرن به دست ما رسیده است». (2)
در متن تفسیر نیز، بحث های موضوعی در زمینه مسائل اعتقادی و اخلاقی مطرح شده است. سعی مفسر، تبیین و تفهیم پیام قرآن است. به نکات ادبی و کلمات غریب قرآن توجه شایان دارد؛ در برابر، به ارتباط و تناسب بین سوره ها و آیات قرآن اعتقادی ندارد و به این مطلب تصریح میکند.
نثر تفسیر به زبان فارسی، ساده و برای عموم مردم عصر خود گویا بوده است. عقاید شیعی و نقل روایات اهل بیت (علیهم السلام) در آن فراوان به چشم می خورد. شیوه بحث های اخلاقی وی در تفسیر به روش جامع السعادات ملامهدی نراقی است. روش تفسیر مفسر، نخست تفسیر قرآن به قرآن و سپس استفاده از کلمات معصومین (علیهم السلام) است.
روش مفسر در تفسیر، بدین گونه است که از مسائل لغت، بلاغت و ادب به آن اندازه که در فهم آیه کمک کند بهره می گیرد. اسباب نزول و قصص مربوط به آیه را نقل میکند تا در پرتو آن بتواند پیام آیه را بهتر به مخاطب خود برساند و اثرات تربیتی بیشتر در خواننده بر جای گذارد. به همین دلیل به بعد اخلاقی و تربیتی آیات اهتمام وافر نشان می دهد. در بعد کلامی، با گرایش شیعی به نقد اشاعره و معتزله و سایر فرقه ها می پردازد. عقاید شیعه را در باب امامت و عصمت به طور مبسوط توضیح می دهد. در مجموع می توان این تفسیر را از تفاسیر هدایتی و تربیتی قرآن در دوره معاصر برای مخاطبان عام به حساب آورد.
پی‌نوشت‌ها:
1- مجله حوزه، شماره 33 ص32
2- أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص: ۱۵
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 66-63