شناسنامه تفسیر
نام معروف: بصائر یمینیمؤلف: ظهیرالدین، معین الدین حجة الحق ابو جعفر محمد بن محمود نیشابوری مرو رودی.
تولد: ح ۵۳۷ ق
وفات: ۵۹۹ ق
زبان: فارسی
مذهب: شافعی، اشعری
تاریخ تألیف: ۵۷۷ ق
تعداد مجلدات: ۶ جلد
مشخصات نشر: جلد اول در سال ۱۳۵۸ش با تصحیح آقای دکتر علی رواقی توسط انتشارات بنیاد فرهنگ ایران منتشر شده و سپس دوباره همین جلد و مجلدات دیگر توسط دفتر نشر میراث مکتوب به چاپ رسیده است.
معرفی مفسر و تفسیر
ظهیر الدین، معین الدین ابوجعفر محمد بن محمود نیشابوری مرورودی از مفسران و مؤلفانی است که در قرن ششم میزیسته است. در شرح حال و مقام و موقعیت علمی او به توصیفاتی همچون: حجة الحق و مفتی الامة برخورد می کنیم. در خاندان علم و دین زندگی میکرد و از پیروان مذهب شافعی بوده است. جد وی خواجه امام محمد محمود از دانشمندان مشهور و صاحب تفسیر است و بارها در تفسیر خود از وی نقل قول و از او به نیکی یاد می کند.در مجموع آثار تفسیری فارسی که از قرن های پنجم و ششم به دست آمده، تفسیر بصائر یمینی از ویژگی خاصی در شیوه آیات الهی و ترجمان مفاهیم قرآنی برخوردار است. بصائر از آن جهت قابل توجه است که ضمن استواری در نثر ادبی و روان و مفهوم بودن آن، تفسیری کوتاه و جذاب به خوانندگان عرضه می دارد. یک سنجش تفسیر پژوهی میان این تفسیر و تفاسیر پیشین فارسی این قرن، این حقیقت را به اثبات می رساند که مفسر، افزون بر آشنایی با قواعد زبان عربی و معلومات لازم، تسلط لازم به زبان فارسی برای درک درست مفاهیم قرآن کریم، دارد و در به کارگیری واژگان فارسی و ایجاد جاذبه های کتاب خوانی دوران خود موفق بوده است.
روش نیشابوری آن است که در آغاز سوره و آیه، چنانچه روایتی در باب فضل سوره و آیه یا قرائت آن باشد ذکر میکند و این یادکرد معمولا همراه با استدلال وتوضیح است و گاه برای دفع شبهه، نکاتی را بیان میکند و پاسخ آن را می دهد. از افراط در نقل روایات فضل سوره، به گونه ای که در برخی از تفاسیر معمول است و ثواب ها و فضل های بی شمار ساختگی را نقل می کنند، پرهیز ندارد.
معمولا به ذکر اسباب نزول اهتمام دارد و هر جا که آیتی با سبب نزول مقرون باشد، از یادکرد آن دریغ نمی ورزد، و رابطه پنهان یک آیه و مطالب پوشیده آن را با توضیح سبب نزول، معین می سازد.
شیوه نیشابوری در سطح کلی تربیتی و بدین گونه است که از قصص انبیاء و صالحان و داستان های تاریخی به نحو وافر استفاده کرده و هرجا مناسبتی باشد، آن داستان ها را به تفصیل بیان کند و بدین وسیله جاذبه بیشتری برای کتاب و خواننده آن دوران، فراهم سازد.
نیشابوری، اگرچه شافعی مذهب است، اما آرای دیگر مذاهب اسلامی را با احترام نقل میکند و تعصبی در دفاع از مذهب فقهی شافعی ندارد. وی به مناسبت تفسیر آیه، به بیان احکام، همراه با تکیه بر فلسفه و علت احکام می پردازد.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 160-159