شناسنامه تفسیر
نام معروف: صراط المستقیم فی تفسیر القرآن الکریممؤلف: سید حسین بروجردی متولد: ۱۲۳۸ ق
وفات: ۱۲۷۷ ق
مذهب: شیعه
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۳ جلد
مشخصات نشر: قم، چاپ اول، انتشارات صدر، با تحقیق و تعلیق غلامرضا مولانا، وزیری، جلد اول، همراه با فهرست های فنی. چاپ دیگر مؤسسه انصاریان در سال ۱۴۱۶ ق /۱۹۹۵ م.
معرفی مفسر و تفسیر
سید حسین بن سید رضا حسینی بروجردی در ۲۳ شوال سال ۱۲۳۸ ق به دنیا آمد و در سال ۱۲۷۷ق، فوت کرد. وی عالم فاضل و جلیل القدر و فقیهی متکلم و مفسر و رجالی و در این رشته ها صاحب تألیف بوده است.وی درس های مقدماتی را در نجف خواند و آنگاه نزد اساتید فقه آن زمان همچون شیخ حسن فرزند شیخ جعفر صاحب أنوار الفقاهة و نزد محمدحسن نجفی صاحب جواهر و در اصول نزد سید شفیع جابلقی بروجردی و صاحب فضول و در تفسیر نزد سید جعفر دارابی تلمذ کرد. از آثار علمی وی زبدة المقال یا «نخبة المقال فی علم الرجال»، (منظومه ای در ۱۳۱۳ بیت) رساله ای در الکنی و الألقاب، (مطبوع با نخبة المقال) تفسیر القرآن است.(1) همچنین بروجردی صاحب تفسیر آیه نور و سوره اعلى (منظومه ای با ۱۳۰۰ بیت) و حاشیه بر تفسیر بیضاوی است.(2)
این تفسیر به زبان عربی و در سه مجلد بزرگ نوشته شده و شامل تمام قرآن کریم نمی گردد و تا آیة الکرسی در سوره بقره پیش رفته، که می توان گفت به شکل نسبتا مبسوط نگارش یافته است.
در جلد اول تفسیر بروجردی، مقدمه ای دارد که به مباحث مهمی درباره اهمیت علم و اقسام آن، علم تفسیر و فضیلت قرآن و اهمیت یادگیری پرداخته است و همچنین در این مقدمه درباره اسامی قرآن، حقیقت وحی و الهام و کیفیت نزول و مباحثی دیگر بیان را می کند. در حقیقت، بروجردی در این جلد در ۱۴ مسئله به عنوان مقدمه تفسیر بحث کرده است. در جلد دوم که به سوره فاتحه اختصاص یافته، به طور مبسوط به این سوره شریفه پرداخته است. در جلد سوم از آغاز سوره بقره تا آیه ۲۵۵ تفسیر شده است. تاریخ تألیف این ۳ جلد از ۱۲۷۰ تا ۱۲۷۵ ق است.
روش مفسر در این کتاب، طبق آنچه در مقدمه آورده اند، ظاهرة استقصا و آوردن همه اخبار مربوط به هر آیه و بهره گرفتن از این روایات برای روشن ساختن آیات مشکل و متشابه است، و در این باره روش ویژه ای ندارد و طبق روال رایج از روایات استفاده کرده است؛ حتی در استفاده از اخبار استقصای تام نکرده است و روایات ناظر به معانی و معارف، در تحلیل و مقایسه میان آیات انجام نگرفته است.
از سوی دیگر به جنبه بیانی آیه و توضیح کلمات در شکل محدود آن پرداخته و بیان وجوه معانی در نظر او نبوده است، البته مفهوم این توضیح این نیست که از جنبه های دیگر تفسیر بیانی غفلت کرده؛ بلکه در تفسیر به مباحث لغوی و ادبی و نکات فلسفی و مباحث فقهی و اصولی کلامی و خلافات مذهبی متناسب با آیات پرداخته است.
محقق این تفسیر، آقای غلامرضا مولانا، برای احیای این اثر تراثی تلاش بسیار کرده و ضمن تعلیقات عالمانه خود، افزون بر استخراج منابع اقوال و روایات و توضیحات لغوی و رجالی و ادبی، با آوردن فهارس فنی بر ارزش کتاب افزوده است.
تفسیر صراط، در آغاز از سوی انتشارات صدرا (بی تا) منتشر شده است. البته با تصحیح و تعلیق غلامرضا مولانا بروجردی، و بار دیگر در بیروت از سوی انتشارات مؤسسة الوفا، ۱۴۰۳ ق، و بار سوم همین قسمت اول از سوی مؤسسه انصاریان قم، در سال ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵م با حروف چینی جدید منتشر شده است، در ضمن مجلد دوم این تفسیر از سوی مؤسسه معارف اسلامی قم در سال ۱۳۷۸ش، به چاپ رسیده است.
پی‌نوشت‌ها:
1. اعیان الشیعه، ج۶، ص۱۸.
2. تفسیر صراط المستقیم، ج ۱، ص ۱۱۹، چاپ انصاریان، ۱۴۱۶ ق.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 749-747