شناسنامه تفسیر
| نام معروف | عنایة القاضی و کفایة الراضی، حاشیه شهاب، حاشیه خفاجی بر بیضاوی |
| مولف | احمدبن محمدبن عمر خفاجی |
| تولد | 977ق |
| وفات | 1069ق |
| مذهب | سنی حنفی اشعری |
| زبان | عربی |
| تعداد مجلدات | 8جلد |
| مشخصات نشر | بولاق قاهره، چاپ اول ۱۲۸۳ق، قطع رحلی. افست همین چاپ در بیروت، دارصادر، بی تاریخ. بیروت، دارالکتب العلمیه، ۹ جلد، قطع وزیری، ۱۴۱۷ق. |
معرفی مفسر و تفسیر
تفسیر بیضاوی، از جمله تفاسیر مختصر و مفید و بسیار مشهور در میان تفاسیر است که پس از وی، مورد توجه علما و محققان قرار گرفته و بسیاری بر آن شرح و حاشیه نگاشته اند. در این میان عنایة القاضی، از مفصل ترین شرح ها و حاشیه های این تفسیر است که به ارزشمندی و دقت و گستردگی مباحث معروف شده است. مشابه این کار با تفاوتی در سبک تألیف شیخ زاده در حاشیه بر تفسیر بیضاوی از نظر گستردگی در بیان و اهداف آموزشی و تعلیمی در تفسیر است که پیش از این درباره آن در این کتاب سخن گفته شده است.مؤلف این شرح، شهاب الدین احمدبن محمدبن عمر خفاجی مصری، قاضی القضاة و مؤلف کتاب های ادبی، لغوی و رجالی است که از مشهورترین آنها ریحانه الألباء و شفاء العلیل و شرح در الغواص است.
شهاب الدین خفاجی در مقدمه تفسیر، هدف از نگارش این حاشیه را چنین توضیح میدهد که: چون انوارالتنزیل، بسیار مختصر و نیازمند به شرح و توضیح بود، به این کار مبادرت کردم و در قالب عبارات متن، به تفسیر و تبیین کلمات قرآنی گام برداشتم.
آن گاه به شرح زندگی بیضاوی، شارح کتاب و آثار و تألیفات وی می پردازد و سپس خطبه تفسیر را شرح می دهد که مباحث آن درباره عظمت قرآن، اعجاز، تحدی، فرق بین معجزه و سحر معنای تفسیر و تأویل، محکم و متشابه و... است.
روش کتاب در شکل نگارش، ادیبانه و با نثر بسیار زیبا تنظیم یافته و در نوع مطالب، همانند بسیاری از شروح، در قالب وفاداری به عبارات بیضاوی و توضیح کلمات وی انجام گرفته است. طبعا به چگونگی عبارت های تفسیر و چند و چون آن می پردازد، به گونه ای که کتاب را واقعا از حالت تفسیری خارج و به کتابی کلاسیک و شرح تعلیمی تبدیل میکند.
یکی از مشکلات این سبک، تفصیل و درازگویی است که شهاب انجام داده و در توضیح کلمات بیضاوی، بیش از اندازه تأکید کرده و لذا یکی از امور قابل نقد این کتاب است. گاه به نقد و بررسی و رد دیدگاه های بیضاوی و یا نظریات تفسیری او می پردازد. خفاجی به بحث های موضوعی نیز پرداخته و آراء معتزله را به مناسبت متن کتاب به نقد کشیده است. شیوه بیان او، جنبه عقلی و استدلالی دارد، گرچه استفاده از حدیث و آثار و نقل قصه ها در تفسیر، همراه با متن انجام گرفته است.
همچنین افزون بر تفسیر و توضیح کلمات بیضاوی، مطالبی از دیگران نقل می کند. آنچه بیش از همه جلب توجه میکند، کلمات اقوال حکما و صوفیه و ذکر لطائف و اشارات عرفا است.
دریافت مطالب کتاب جز با همراهی متن اصلی تفسیر انوارالتنزیل، آسان نیست، لذا جای ارائه تفسیر، همراه با متن کامل، خالی است.
منبع:
شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 762-761