شناسنامه تفسیر
نام معروف: کنزالدقائق و بحر الغرائبمؤلف: میرزا محمد مشهدی قمی
وفات: ۱۱۲۵ق
مذهب: شیعه
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۱۱۰۲ ق
تعداد مجلدات: ۱۰ جلد
مشخصات نشر: قم، مؤسسه انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۷-۱۴۱۲ق، ۱۰ جلد، قطع وزیر. تهران، وزارت ارشاد اسلامی، مؤسسه چاپ و نشر، چاپ اول، تحقیق حسین درگاهی، ۱۴۰۸ق، ۱۴ جلد، قطع وزیری. البته چاپ دیگری در قم با تحقیق شیخ مجتبی عراقی منتشر شده که شامل همه مجلدات نیست.
معرفی مفسر و تفسیر
میرزا محمد مشهدی قمی، فرزند میرزا اسماعیل قمی، از علمای امامی قرن دوازدهم هجری است که در قم زاده شد و تحصیلات خود را در قم و مشهد گذراند و تا پایان عمر نیز در مشهد ماندگار شد. صاحب روضات الجنات، از وی به عنوان عالم فاضل و جامع، ادیب و محدث فقیه یاد می کند(1). میرزا محمد در زمینه ادبیات، علم بلاغت، ادعیه، فقه، زندگی ائمه معصومین (علیهم السلام) و شرح بر صحیفه سجادیه، آثاری دارد، اما مشهورترین اثر او همین تفسیر است.کنزالدقائق، تفسیری است با ویژگی روایی و ادبی، که روایات را همراه با ذکر سند، نقل میکند. بیش از تفاسیر روایی متعارف به شرح و توضیح کلمات می پردازد و اگر کسی در آن قالب نظر کند و شرح های حدیثی را در تفسیر نظر داشته باشد، بسیار مفید است تا حدیث و روایتی در تفسیر، نادیده گرفته نشود و لذا از جهت روایی، بسیار متأثر از استاد خود، فیض کاشانی صاحب تفسیر صافی و اصفی است. از نظر ادبی، از تفسیر بیضاوی، بهره فراوان برده، بلکه می توان گفت تابع عبارات و ناقل کلمات تفسیر انوارالتنزیل است. از این جهت، اگر مسائل نقلی و بیانات کلامی شیعی این تفسیر را کنار بگذاریم، دقیقا تفسیر انوارالتنزیل است.
شاید هدف مفسر از این تألیف چنین بوده است که تفسیر انوارالتنزیل را منهای عقاید و افکار غیر شیعی، مناسب ترین تفسیر موجز ادبی و بیانی می دانسته است، بنابراین، با افزودن روایات اهل بیت (علیهم السلام)، آوردن مباحث اعتقادی شیعه و نظریات استاد خود، فیض کاشانی، آن را به جامعه شیعی ارائه داده است. از نظر باب بندی و ترتیب و چینش مباحث، همانند تفاسیر مجمع البیان و برگفته از این تفسیر است. بدین سان، تفسیر کنزالدقائق از تفاسیر ادبی و روایی قرن دوازدهم است که در فضای گرایش به حدیث و اوج اخباری گری نگارش یافته و به ربط آیات و اعراب آن هم توجه کرده است.
معلوم نیست که این تفسیر همزمان با تفسیر فیض نوشته شده و آیا تفسیر فیض (الصافی) در اختیارش بوده و چه نکته مهم و اساسی او را برای انتخاب تفسیری با همان سبک برای تألیف مجدد وادار کرده است.
پی‌نوشت:
1. خوانساری، روضات الجنات، ج۷، ص۱۰۰، بیروت، دارالاسلامیة.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 828-827