شناسنامه تفسیر
| نام معروف | تفسیر القرآن الجلیل، تفسیر نسفی، مدارک التنزیل و حقائق التأویل |
| مؤلف | ابوالبرکات عبدالله بن احمد نسفی |
| وفات | ۷۱۰ ق |
| مذهب | حنفی شافعی |
| زبان | عربی |
| تعداد مجلدات | ۵ جلد |
| مشخصات نشر | این تفسیر، چاپ های گوناگون دارد: بمبئی، ۱۲۷۹ق. مصر، ۱۳۰۶ق. قاهره، بولاق ۱۹۳۶م، در سه جلد. قاهره، داراحیاء الکتب العربیة، ۴جزء در دو مجلد، قطع وزیری، بدون تاریخ. قاهره، مطبعة الاستقامة، ۱۳۷۴ق، ۴ مجلد، قطع رحلی، در حاشیه تفسیر الباب التأویل خازن. دمشق، مکتبة المویة، حماة، مکتبة الغزالی، چاپ اول، ۵ جلد، قطع وزیری، بدون تاریخ. |
معرفی مفسر و تفسیر
ابوالبرکات عبدالله بن احمد نسفی ایزهای (اینجی)، از دانشمندان حنفی مذهب قرن هشتم است که خاندان او اهل نسف (نخشب) بودند و به منطقه خوزستان کوچ کردند. نسفی در رشته های فقه، اصول دین، کلام و تفسیر، نامور و در این زمینه ها دارای تألیفات است.کتاب های: عمدة العقائد، کنزالدقائق و کشف الاسرار، از تألیفات او هستند. مدارک التنزیل، در حقیقت کتابی است میانه کشاف و انوارالتنزیل، زیرا بعد ادبی و بلاغی، تفسیر بیضاوی کتابی است مختصر و کشاف کتابی است مفصل.
مدارک التنزیل یکی دیگر از مجموعه های فراوانی است که استواری متن، چینش زیبا و ظریف و بهره گیری های فوق العاده ادبی و بلاغی زمخشری، او را شیفته کشاف نموده، اما جبهه گیری اعتقادی و موضع گیری اعتزالی زمخشری را برنتافته است. و لذا به پالایش آراء اعتزالی وی دست زده است و در برابر، تفسیر انوالتنزیل را از این جهت تأمین کننده نیاز نداشته است، زیرا تفسیر بیضاوی کتابی است در تثبیت و حمایت از عقیده اشاعره و کساف، تفسیری در جهت عقیده معتزله. نسفی میان این دو تفسیر جمع نموده و ویژگی های هر یک را با توجه به اندیشه ای که در اعتقاد به مذهب اهل سنت و عقیده اشاعره داشته، برگزیده است.
مدارک التنزیل تفسیری است مختصر که وجوه اعراب، قرائت، لغت و همچنین اسباب نزول، نکاتی از معانی بیان و بدیع و برخی روایات در آن آمده است. معمولا از مباحث کلامی و عقلی پرهیز کرده و آن چنان که از مقدمه مؤلف بر می آید، انگیزه وی، از طرح نکردن این گونه مباحث، رعایت حال خوانندگان بوده است. نسفی در مقدمه چنین می گوید: «تفسیر من دربرگیرنده سخنان اهل سنت و جماعت است. خالی از گفته های بدعت آمیز و گمراه کننده است. نه آن چنان است که با تفصیل، رغبت را از خوانندگان بگیرد و نه آنچنان کوتاه که در بیان آیه، اخلالی به وجود آورده باشد.»
بدین سان، تفسیری ارائه نموده که به شرح و توضیح واژه ها و اندکی از نکات بلاغی، فقهی و روایات اشاره دارد و بس.
شایان ذکر است که این تفسیر نسفی، جدای از تفسیری است معروف به همین نام در زبان فارسی و در دو جلد، زیرا که آن تفسیر، مربوط به نجم الدین عمر بن محمد نسفی حنفی(م ۵۳۸) است و در سال ۱۳۵۳ش به دست آقای دکتر عزیزالله جوینی جزء آثار ملی به چاپ رسیده است.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 878-877