معرفی تفسیر نظم قرآن

شناسنامه تفسیر

نام معروف نظم قرآن
مؤلف عبدالعلی بازرگان
متولد ۱۳۲۲ش. معاصر
مذهب شیعه
زبان فارسی
تاریخ تألیف ۱۳۷۲-۱۳۶۲ش
تعداد مجلدات ۴ جلد
مشخصات نشر تهران، انتشارات قلم، ۱۳۷۲–۱۳۷۴ش، چاپ اول، قطع وزیری.
 

معرفی مفسر و تفسیر

آقای عبدالعلی بازرگان، فرزند دانشمند فقید، محقق گرانمایه و قرآن پژوه معاصر، شادروان مهندس مهدی بازرگان است. وی متولد ۱۳۳۲ش در تهران، دومین فرزند از پنج فرزند مهندس مهدی بازرگان میباشد. وی افزون بر آنکه فوق لیسانس معماری است و مدرک خود را از دانشگاه شهید بهشتی تهران اخذ کرده، از سال های دور در حوزه مطالعات اسلامی و دانش تفسیر و حدیث مطالعه کرده است. بازرگان هم اکنون در منطقه Orang County کالیفرنیا اقامت و در کنار کار ساختمانی با دغدغه مندی نسبت به دین و معارف قرآن، به تدریس تفسیر قرآن در مراکز اسلامی ایمان (Losangeles)، ابن سینا (Orang County )، توحید( San Jose)، و مراکز اسلامی شمال کالیفرنیا (Oakaland) مشغول است و به صورت ادواری در برخی از مراکز اسلامی ایرانیان در آمریکا در حوزه مطالعات اسلامی اشتغال دارد. این در حالی است که او به صورت اجباری از شهر و دیار خود کوچ کرد و این شرایط فرصتی برای او فراهم نمود که از تلاش علمی و دینی باز نماند. وی، به لحاظ پیشینه علمی و تجربه تفسیری، سال های دراز همچون پدر به اشتیاق دین و بازگشت قرآن در صحنه اجتماعی مردم، زندگی خود را مصروف کارهای علمی، فرهنگی و تدریس و تفسیر کرده است. در سال هایی که پدر، در زندان سیر تحول قرآن را می نگاشت (در جلد دوم) دستیار پدر بود و آن کتاب به اهتمام وی منتشر گردید.
 
از کتاب های قرآنی وی می توان از: شوری و بیعت: حاکمیت خدا در حکومت مردم، تحقیق قرآنی در زمینه بعضی از اسماء الحسنی، حضرت ابراهیم (علیه السلام)، اسوه ارزش های اخلاقی و انسان برتر و الگوی ارائه شده در قرآن، آزادی در نهج البلاغه، حروف مقطعه قرآن، کاوشی مقدماتی در زمینه متدولوژی تدبر در قرآن: راهنمای تحقیق و تمرین برای قرآن شناسان جوان، مقدمه ای در زمینه آزادی در قرآن، یاد کرد.
 
کتاب نظم قرآن، محصول یکی از دوره های آموزشی و تفسیری نامبرده در محفل انس با دوستان است. ویژگی کتاب، همان طور که از اسم آن پیداست، اثبات پیوستگی میان آیه ها و سوره های قرآن است که در عصر حاضر، با زبان نسل جدید و قلمی گویا و دلنشین به نگارش در آمده است.
 
شاکله کلی این کتاب، از آغاز قرآن شروع و تا پایان، یعنی سوره ناس و در دو بخش محتوایی: یعنی تفسیر و تناسب و پیوستگی میان آیات ادامه می یابد؛ گرچه بخش مناسبات، بر تفسیر رجحان دارد و تمام نکته های تفسیری در پرتو مناسبات قرآن ارائه گردیده است.
 
درباره ویژگی این تفسیر که اهتمام به علم مناسبت و نشان دادن پیوستگی میان آیات و پیام سوره ها باشد، باید این نکته را توضیح دهیم که سخن از ترسیم چهره پیوسته قرآن، برای علاقه مندان آشنا به قرآن، دلنواز و شوق برانگیز است؛ زیرا ظاهر ناپیوسته و پاشانی بودن برخی آیات و سوره ها، همواره یکی از مشکلات فهم و تفسیر بوده است. لذا مفسران به دنبال راه و روشی هستند که این مشکل را چاره سازند و با تفسیری بهم پیوسته و نظام وار، این مشکلات را از سر راه خود بردارند و کلیدی بیابند که رمز نامتلائم ها را کشف کند. درباره علم مناسبات، در میان مسلمانان، به ویژه اهل سنت، کارهای گسترده ای انجام شده است. در دوران های اخیر نیز چه در ضمن تفسیر و چه به صورت مستقل، کتاب های خوبی به نگارش در آمده، اما این کتاب ها به عربی هستند و خواننده فارسی با آنها آشنایی ندارد. و این کتاب می تواند جایگزین خوبی باشد؛ افزون بر آنکه جهت گیری هدایتی کتاب، افق جدیدی را برای مشتاقان به قرآن به ارمغان آورده است.
 
روش بازرگان در این چهار جلد، همانند برخی از تفاسیر تربیتی به پیام های کلی و نکات اصلی مطالب توجه داده است. وی در آغاز، به مقدمه مبسوطی دست یازیده و درباره سیر نگارش کتاب، نظم موضوعی، سیر تحول موضوعی، مفهوم سوره، ارتباط سوره های مجاور، مجموعه ها در قرآن، تقسیمات اصلی کتاب، اسماء حسنی، کلمات کلیدی، آهنگ انتهایی آیات و حروف مقطعه سخن گفته و به مباحث بسیار جالبی از نظر روش شناسی و شیوه کار خود اشاره کرده است. آن گاه به تفسیر سوره حمد و بقره می پردازد. در سوره حمد، ابتدا درباره مناسبت سوره حمد سخن می گوید و از منظر «علم مناسبات» و روایات رسیده به اهمیت سوره حمد اشاره می کند، سپس ملاحظات آماری بسیار جالبی درباره بسم الله و کلمات دیگر سوره حمد به دست میدهد.
 
روش بازرگان به این شکل است که پس از توضیحات اصلی کتاب، یعنی تبیین و توضیح کلمات، در پرتو پیوستگی های سوره حمد می پردازد. برای خواننده، جامع نگری و نظام واره نگری مؤلف در ارائه بحث های موضوعی، کاملا روشن می گردد. این روش، در سوره بقره و دیگر سوره ها ادامه پیدا میکند. تفاوت سوره های کوچک با سوره های بزرگ، از دو جهت است:
 
1- در سوره های بلند، از روش بخش بندی و تقسیم موضوعات استفاده میکند و برای هر بخش، آیات را گروه بندی و ارتباط و سیر تحول موضوع هر گروه به بخش را نشان میدهد.
۲- در سوره های کوتاه، بحث جنبه موضوعی پیدا میکند و در ذیل هر یک از عنوان ها، تناسب موضوعی و تبیین پیام ها شرح داده می شود.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص998-995
نسخه چاپی