| نام گل | زنیان |
| نام انگلیسی | Ajotva seeds – Bishops weed - Ammi |
| نام علمی | Carum copticum L. – Ammi copticum L |
| زادگاه | ایران، مصر، هندوستان |
گیاه زنیان گیاهی است بسیار معطر از نوع علفی و یک ساله که ارتفاع این گیاه به یک متر هم نمی رسد و حدود ۳۰ تا ۹۰ سانتی‌متر می شود. این گیاه بی کرک در طب سنتی جایگاه خاصی دارد و از جمله گیاهان دارویی به حساب می آید که دارای خواص بی شماری است، از نام های دیگر این گیاه می توان به انیسون بری، کمون حبشی، اجوان، اسپری کاری و نانخواه اشاره کرد.
میوه گیاه زنیان دانه ای بیضی شکل و دارای ۵ خط طولی نازک است این میوه معطر و دارای طعمی تند و نافذ و رنگ آن قهوه‌ای مایل به زرد است این گیاه دارای شاخ و برگ زیادی است و برگ های آن بریده بریده و نخی مانند و ظریف است و گلهایی به رنگ سفید و همچنین دانه های زرد رنگی دارد که برای تهیه کردن اسانس نیز مورد استفاده قرار می گیرد ،همچنین بذر گیاه زنیان نیز خیلی خوشبو بوده و دارای مقدار زیادی اسانس تیمول است ، البته ازاین گیاه فقط میوه آن را می توان استفاده کرد چون حاوی موادی به نام تیمول است و برای تنظیم سطح کلسترول، درمان سرفه و سرماخوردگی ، کمک به درمان آسم ، درمان التهاب، کنترل فشار خون ، درمان وبا و..خیلی مفید است.
زنیان گیاه پرخاصیتی است که از آن برای لاغری و مشکلات رحم، سنگ کلیه، کبد چرب، پوست صورت، دیابت، زخم معده استفاده می کنند.
از مهمترین مناطق رویش این گیاه خودرو درایران می توان آذربایجان، سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان، فارس، اصفهان، خوزستان را نام برد و کشورهایی که این گیاه را تولید می کنند :هندوستان،اسپانیا، افغانستان، ترکیه ومصرمی باشد.
در گذشته از دانه های این گیاه خوشبو در پخت نان نیز استفاده می کردند که باعث خوشمزه تر و خوشبو شدن نان می شد. این گیاه پر خاصیت ارزش غذایی بالایی دارد و حاوی تیامین ،کلسیم، فسفر، ریبوفلاوین، آهن و نیاسین است و هر ۱۰۰ گرم از دانه‌ی گیاه زنیان دارای ۱۷/۱ درصد پروتئین، ۲۱/۸ درصد چربی، ۷/۹ درصد موادمعدنی، ۲۱/۲ درصد فیبر و ۲۴/۶ درصد کربوهیدرات است.
جالب است بدانید که مفیدترین بخش گیاه زنیان بذر این گیاه است که از نظر دارویی بسیار مورد اهمیت است و مزه این دانه کمی تلخ و تند است و از فوایدش درطب سنتی می توان به رفع کننده تهوع ، اشتها آور، ضدعفونی کننده معده، ضد نفخ، پادزهرحشرات و کژدم، تقویت معده، افزایش دهنده قوای جنسی و مناسب برای دوره قاعدگی زنانه اشاره کرد ، ناگفته نماند که این گیاه برای افرادی که بیماری قلبی دارند و زنان باردار ممنوع است و توصیه نمی شود.
گیاه زنیان مزاجی گرم وخشک دارد و معمولا برای هضم غذا از آن استفاده می شود که برای افرادی که مزاج گرم دارند خیلی توصیه نمی شود که به طور مداوم استفاده کنند و بهتر است به عنوان مصلح از کمی سکنجبین استفاده شود.
انواع
Carum، جنس این گونه برگ های بسیار منقسم و چتر مرکب با گل های سفید یا صورتی دارد و بیشتر در مناطقی گرم ومعتدل پراکنده می باشد و از گونه های معطر دو ساله و چند ساله به شمار می آید .زنیان با اسامی مترادف Trachyspermum capticum، Ammi copticum، ammi Trachyspermum و Carum copticum شناخته میشود.
Trachyspermum جنس این گونه گیاه زنیان معطر و یک ساله است که در آسیای مرکزی، هند و آفریقای شمالی به طور فراوان از آن کشت می شود و کشت این گیاه نیز در غرب کشور چین نیز دیده شده است.
نحوه کاشت
کاشت
بذر گیاه زنیان را معمولا از ماه آبان تا آذر کشت می کنند البته در مناطقی که سرمای زیاد و یخبندان نباشد، زیرا اگر کاشت بذر زنیان در فصل بهار انجام شود باعث کاهش اسانس این گیاه می شود، ناگفته نماند که در مناطقی که هوای معتدل دارد بذر این گیاه در اوایل فصل بهار کاشت می شود زیرا این گیاه به هوای خیلی سرد و یخبندان حساس است.بعد از کاشت بذر زنیان به مدت ۱۰ – ۷ روز منتظر می مانیم تا بذر ها شروع به جوانه زدن کنند در این مدت نور و رطوبت لازم را فراهم می کنیم ، در طول رشد گیاه از کودهای N و P به ترتیب ۱۰۰ و ۵۰ کیلوگرم در هکتار می توان استفاده کرد ، گیاه زنیان هم مانند سایر چتریان رشدی کند دارد و از نظر بافت و PH خاک محدودیتی ندارد پس می توان با اضافه کردن کودهای غنی شاهد رشد بهتر آن ها باشیم .
عوامل محیطی
گیاه زنیان از جمله گیاهانی است که خاک های قلیایی و شور را می تواند به خوبی تحمل کند و به رشدش ادامه دهد و همچنین از این گیاه برای مبارزه با علف های هرز نیز می توان استفاده کرد و این گیاه را می توان با تراکم بالا نیز کشت کرد.گیاه زنیان بومی کشور ایران ، هندوستان ، مصر و برخی از کشورهای اروپایی است .
برداشت محصول
زمان برداشت محصول در ماه های مرداد و شهریور یعنی زمانی که بذر ها شروع به زرد شدن و تغییر رنگ می کنند، است. در این زمان می توان با داس گل آذین ها را جمع آوری کرد حتی می توان کل بوته را از ریشه کند و بعد اقدام به جداسازی بذرها کرد ، بعد از جمع آوری کردن وخشک کردن چترها آنها را خرمن کوبی می کنند و بذر ها را از چتر ها جدا می کنند و پس از برداشت، محصول را به طور طبیعی یا مصنوعی خشک می کنند و با وسیله ای به نام خرمن کوب ساقه را از دانه جدا می کنند و بعد از بوجاری کردن محصول بدست آمده را بسته بندی می کنند.به‌عبارت‌دیگر تکثیر زنیان به‌وسیله بذر به روش کرتی به دو صورت ردیفی و در هم انجام میشود. فاصله بوته‌ها ۲۰×۲۰ سانتی‌متر برای کشت در هم و ۱۰×۳۰ سانتی‌متر برای کشت ردیفی، مناسب است. کشت بهاره و پاییزه آن امکان‌پذیر است، اما در کشت پاییزه عملکرد محصول بذر بیشتر است.
تکثیر
تکثیر گیاه زنیان به وسیله بذر یا دانه این گیاه است که از اواسط فروردین ماه تا اوایل اردیبهشت ماه شروع می شود .زمینی که در آن می خواهیم بذرها را بکاریم بهتر است در پاییز و زمستان 3 مرتبه شخم زده شوند بعد در فصل مناسب بذرها را در ردیفهایی به عرض 20 تا 30 سانتی متر می پاشیم و بلافاصله روی آن را غلتک می زنیم وبرای هر هکتار 100 تا 50 کیلوگرم کود ازت خالص استفاده می کنیم بعد از آن که بذرها را کاشتیم با زدن چنگک با دیسک ماشینی و خارج کردن علف های هرز از آن ها مراقبت می کنیم .
تکثیر گیاه زنیان با بذر به روش کرتی به دو شکل انجام می شود ، به شکل ردیفی و درهم ، که در شکل درهم، بوته ها با فاصله ی 20×20 سانتی متر و در شکل ردیفی بوته ها با فاصله و 10×30 سانتی متر کاشت می شوند. کشت بذر زنیان در فصل پاییز عملکرد بهتری دارد و کشت این گیاه نیز در فصل بهار و پاییز نیز امکان پذیر است.
شرایط نگهداری
خاک
این گیاه برای اینکه رشد بهتر و محصول با کیفیت تری داشته باشد نیاز به خاکی حاصلخیز با بافت متوسط و زهکشی مناسب دارد.دمای مناسب
دمای مناسب برای گیاه زنیان اقلیم های معتدله ومناطق گرم است.آبیاری
آبیاری گیاه زنیان باید به طور متوسط باشد و سطح خاکش مرطوب نگه داشته شود.نور
گیاه زنیان برای رشدش به نور زیاد نیاز دارد اما نه نور مستقیم، در کل زنیان گیاهی آفتاب دوست است.
سخن آخر
بذر و ریشه گیاه زنیان در طب سنتی استفاده های بسیاری دارد و به عنوان یک ضدعفونی کننده قوی و برای درمان روماتیسم نیز استفاده می شود و حتی به عنوان یک طعم دهنده غذا نیز بسیار محبوب است . اما این گیاه نیز علاوه بر خواصی که دارد اگر بیش از اندازه استفاده شود باعث سردرد و تاری دید و زردی پوست نیز می شود.منبع: خانه و خانواده راسخون