عنوان :آروزي فضايي (سفر به ماه در ادبيات و سينما)
مترجم :حسين رحماني
چهل سال پيش براي اولين بارپاي انسان به سطح کره ماه رسيد و نيل آرمسترانگ اولين بشري شد که نخستين گام را روي سطح ماه برداشت .اما ميليون ها نفر پيش از او روياي اين گام بزرگ را در سر پرورانده و در افسانه ها و کتاب ها و فيلم ها از آن گفته بودند .آن ها با سفينه هاي فضايي ارابه هاي بالدار يا با شليک توپ به ماه پرواز کرده بودند و در آنجا غول ها ،آدم کوچولوها و نازي ها را ديده بودند.
اگرچه داستان هاي سفربه ماه تا سال 1969کودکانه وگاهي طنزآميزبودند ،اما به اعتقاد فردريک اردوي ،پژوهش گر سابق سازمان فضايي امريکا (ناسا )،اين داستان ها نقش مهمي درالهام گرفتن دانشمندان براي سفرهاي فضايي واقعي داشته اند. اردوي دراين باره مي گويد:«همه دانشمندان کتاب هاي اچ .جي .ولز و ژول ورن را خوانده اند.»
خود اردوي زماني که دوران نوجواني اش را درمنطقه اي ازمنهتن مي گذراند ،مجله هاي علمي -تخيلي زيادي را مثل Thrilling Amazing Stories Wonder Storiesمي خواند .او بعدها تعداد زيادي ازاين مجله ها را به کتابخانه دانشگاه هاروارد اهدا کرد.درسال 1940يکي ازاعضاي انجمن فضايي امريکا شد که موشک هاي کوچکي را در نيويورک و نيوجرسي مي ساخت و آزمايش مي کرد . آقاي اردوي پس از فارغ التحصيل شدن از دانشگاه هاروارد دررشته زمين شناسي در سال 1949درموسسه اي مشغول به کار شد که براي موشک هاي آزمايشي x-1 وx-15موتور مي ساخت .ازاواسط دهه 1950تا اواسط دهه 1960در يک موسسه وابسته به ارتش با يک دانشمند علوم مربوط به موشک هاي فضايي به نام واندرفون براون کار مي کرد. بعد از آن هم مدتي در ناسا و با جورج سي .مارشال همکار بود.
درسال 1965استنلي کوبريک به پيشنهاد آرتورسي کلارک ازاو دعوت کرد در فيلم «2001:يک اديسه فضايي»با او همکاري کند.او همچنين بيش از يک دو جين کتاب درباره سفرهاي فضايي نوشته است
به گفته او اولين داستان شناخته شده درباره سفربه ماه را «لوکيان»يک هجونويس اهل ساموساتا درقرن دوم بعد ازميلاد نوشته است .او کتاب «تاريخ واقعي »خود را با يک مقدمه آغاز مي کند و مي گويد تمام چيزهايي که درکتابش نوشته دروغ اند .او داستان دريانوردي اش را روي عرشه يک کشتي بازگو مي کند که با گردباد دريايي غول آسابه ماه مي رود درآن جا مرداني را مي بيند که سوارکرکس هايي با سه سروحشرات غول آسا هستند و با ساکنان خورشيد درگيرجنگي ديرينه اند.
درقرن شانزدهم آريستوي شاعر،شعري به نام «اورلاندو فوريسو»سرود که ماه را به صورت مکاني گم شده در زمين توصيف مي کرد.درماجراهاي شواليه آلفونسو ارابه اي وجود دارد که چهاراسب جادويي آن را مي کشند تا به دنبال عقل گم شده اورلاندوي ديوانه بگردند.
تکامل تلسکوپ در قرن هفدهم ابزار بهتري را براي مشاهده سطح ماه دراختيارانسان قرارداد و باعث شد تصورات تازه اي در باره ماه و ساکنان احتمالي اش به وجود آيد .حتي درآن زمان ،حداقل روي کاغذ يک جور مسابقه رفتن به فضا وجود داشت . ميهن پرستان انگليسي ،هم ميهنانشان را ترغيب مي کردند قبل از کشورهاي ديگر به ماه سفربکنند.
يوهان کپلرستاره شناس مشهور ،«تامل در مورد ماه»را به صورت يک داستان نوشته است. در Somnium"(به معناي رويا)که در سال 1634پس از مرگ نويسنده منتشر شد ،مرد جواني وجود دارد که شياطين ماه طلسمش کرده اند. شرحي که کپلرازسطح ناهموارماه ارائه مي کند ،نسبتاً دقيق است حتي اگردرمورد مارهاي غول پيکر و مخلوقات ديگرحرف بزند .دومينگو گونزالس (درواقع فرانسيس گودوين ،اسقف هرفورد )دريک داستان ديگربه نام «مردي درماه»که پرفروش ترين داستان قرن هفدهم هم هست،قهرمانش را سوار بر يک صندلي که تعدادي غاز به آن بسته شده به ماه پرواز مي دهد.او ماه را به شکل يک«زمين ديگر»مي يابد که ساکنانش غول پيکرند.
درداستان طنزاو به نام «سفر به ماه و خورشيد»شاعرويک بذله گو به نام سيرانو دو برژاک،تلاش مي کنند با يک بالن پراز بخارآب به سمت ماه پروازکنند،اما تنها موفق مي شوند به کانادا برسند.بعدها به کمک وسيله اي شبيه موشک موفق مي شوند ماه را فتح کنند؛وسيله اي که قبل از قرن بيستم به ذهن نويسنده هاي زيادي نرسيده است .
درقرن هجدهم بارون کارل فردريش فون مون هاوزن ،داستان هاي بلندي با اين موضوع نوشت .داستان هايي که خودش به عنوان قهرمان درآن ها حضور داشت. ديگران هم به او پيوستند و کمک کردند زندگي افسانه اي تري داشته باشد.آن ها او را يک باربا يک هيولا و يک بار ديگر هم با يک کشتي و به کمک دود به ماه فرستادند و در آن جا هم او پادشاهي را مي بيند که سرش از بدنش جدا مي شود،بي آنکه بميرد .رابين ويليامزنقش اين شخصيت را در فيلم«ماجراهاي بارون مانچهاوزن »(1988
)به کارگرداني تري گيليام بازي کرده است.
زماني که آرمسترانگ براي اولين بار پايش را روي سطح ماه مي گذاشت،شايعه هاي درست شده بود که اين سفر فضايي ،يک دروغ است .در کتاب «خورشيد و ماه »متيو گودمن ازيک خبر دروغين مربوط به ماه که در تابستان 1835منتشرشده بود حرف مي زند .گويا درآن دوره يک سري مقاله که بر اساس مشاهدات ستاره شناسي انگليسي به نام جان هرشل به چاپ رسيده بود که تلسکوپ غول پيکرش تصاويري از ماه را ثبت کرده بود ،تصاويري که در آن ها موجوداتي شبيه بزو گاوميش و انسان ديده مي شد. يک نويسنده گمانم به نام ريچارد آدامز لاک که مهارت زيادي در به هم بافتن مطالب علمي و افسانه اي داشت ،مطالبي دراين زمينه نوشت و بسياري از مردم نوشته هايش را باور کردند. گودوين مي گويد :«در آن سال مردم توجه زيادي به امورمربوط به ستاره شناسي داشتند به اين دليل که ستاره دنباله دارهالي به زودي از نزديک زمين مي گذشت .»
آقاي گودوين اضافه مي کند يکي از خوانندگان بدخلق لاک ،ادگارآلن پو بود .در تابستان همان سال موسسه نشرپيام آور جنوب داستاني ازالن پو منتشر کرد با موضوع ماه .
ژول ورن در رماني به نام «سفر به ماه »که درسال 1865منتشرشد،داستان سه ماجراجو را مي نويسد که با پرتاب شدن از دهانه يک توپ بزرگ به ماه سفر مي کنند. در فصل «دراطراف ماه»مسافران اين سفر خيالي به دورماه مي گردند و سپس به زمين بازمي گردند.
سينما هنوز در روزهاي ابتدايي حيات خودش بود که اولين فيلم هاي سفر به ماه روي نوارسلولوئيد ثبت شدند .ژرژملي يس در سال 1902با اقتباس از رمان «سفر به ماه »ژول ورن فيلمي طنز آميز به همين نام ساخت . دراين فيلم مردان ماجراجو در يک گلوله توپ به سمت ماه پرتاب مي شوند و گلوله توپ به چشم ماه مي خورد .درآن جا هم با آدم هايي پليد روبرو و درنهايت موفق مي شوند از دست آن ها بگريزند .در سال 1985جوزف کاتن فيلم ديگري (با همان نام سفر به ماه)ازرمان ژول ورن اقتباس کرد که دقيق تر بود
قهرمانان داستان هربرت جورج ولز در داستان «اولين انسان هايي که به ماه رفتند»به کمک يک وسيله ضد جاذبه به ماه پرواز مي کنند. در ماه هم باگونه اي انسان -حشره روبه رو مي شوند. در سال 1964يک اقتباس سينمايي از اين داستان ساخته شد .
درسال 1936جورج ولز فيلم نامه اي براي فيلمThings to Comeنوشت؛ماجرايي که در سال 2036اتفاق مي افتاد و در آن قهرمان فيلم براي اولين بار به گرد ماه مي چرخيدند .
در قرن بيستم در حالي که پيشگاماني نظير فون براون و رابرت گدارد،درزمينه پرتاب موشک به نتايج جديدي مي رسيدند. سفينه فضايي به يک وسيله غالب براي سفر به ماه در داستان ها و فيلم هاي تخيلي تبديل شد . هرمان اوبرت يک طراح موشک بود،کمک زيادي به فريتس لانگ کرد تا در سال 1929فيلمي صامت درباره سفر به ماه بسازد .
سال هاي پس از جنگ داستان هاي مربوط به سفرهاي فضايي که مخاطبانشان نوجوان ها بودند بيش ترشد.به عنوان يک نمونه ،روبرت هنلاين درسال 1947رماني به نام «کشتي فضايي گاليله »نوشت که در آن عده اي از نوجوانان آمريکايي موفق مي شدند يک موشک را به ماه بفرستند تا گروهي از نازي ها را درآن جا شناسايي کنند.در داستان ديگري نوشته مارسيا مارتين به نام «تام کوربت:سفري به ماه »،جاني و جين با سفينه کوربيت به ماه سفر مي کنندو «گام بزرگ شان براي بشريت»را روي ماه بر مي دارند.
در سال 1950فيلمي به نام «مقصد :ماه»ساخته شده که به عنوان علمي ترين فيلم فضايي آن دهه شهرت يافت . هنلاين فيلم نامه اين فيلم را نوشت و چلسي بونستل جلوه هاي بصري زيباي فيلم را طراحي کرد.حتي در قسمتي از فيلم يک انيميشن گنجانده شده بود که وودي وود پيکر (شخصيت دارکوب در کارتوني به همين نام»درباره فيزيک يک فضاپيما توضيح مي داد.
درميانه دهه پنجاه برنامه تلويزيوني ديزني لند يک مجموعه به نام «سرزمين آينده»پخش کرد که داستاني درباره سفر به فضا داشت .مجموعه اي که ترکيبي بود ازگفته هاي فون براون (و ديگرطراحان موشک)قسمت هاي فيلم برداري شده و انيميشن هاي خلاقانه اين مجموعه که به صورت DVDدربازارموجود است هنوز يکي از مجموعه هاي آموزشي -تفريحي ارزشمند به شمار مي رود.
منبع:نشريه سينماي پويا،شماره20
/ن
اگرچه داستان هاي سفربه ماه تا سال 1969کودکانه وگاهي طنزآميزبودند ،اما به اعتقاد فردريک اردوي ،پژوهش گر سابق سازمان فضايي امريکا (ناسا )،اين داستان ها نقش مهمي درالهام گرفتن دانشمندان براي سفرهاي فضايي واقعي داشته اند. اردوي دراين باره مي گويد:«همه دانشمندان کتاب هاي اچ .جي .ولز و ژول ورن را خوانده اند.»
خود اردوي زماني که دوران نوجواني اش را درمنطقه اي ازمنهتن مي گذراند ،مجله هاي علمي -تخيلي زيادي را مثل Thrilling Amazing Stories Wonder Storiesمي خواند .او بعدها تعداد زيادي ازاين مجله ها را به کتابخانه دانشگاه هاروارد اهدا کرد.درسال 1940يکي ازاعضاي انجمن فضايي امريکا شد که موشک هاي کوچکي را در نيويورک و نيوجرسي مي ساخت و آزمايش مي کرد . آقاي اردوي پس از فارغ التحصيل شدن از دانشگاه هاروارد دررشته زمين شناسي در سال 1949درموسسه اي مشغول به کار شد که براي موشک هاي آزمايشي x-1 وx-15موتور مي ساخت .ازاواسط دهه 1950تا اواسط دهه 1960در يک موسسه وابسته به ارتش با يک دانشمند علوم مربوط به موشک هاي فضايي به نام واندرفون براون کار مي کرد. بعد از آن هم مدتي در ناسا و با جورج سي .مارشال همکار بود.
درسال 1965استنلي کوبريک به پيشنهاد آرتورسي کلارک ازاو دعوت کرد در فيلم «2001:يک اديسه فضايي»با او همکاري کند.او همچنين بيش از يک دو جين کتاب درباره سفرهاي فضايي نوشته است
به گفته او اولين داستان شناخته شده درباره سفربه ماه را «لوکيان»يک هجونويس اهل ساموساتا درقرن دوم بعد ازميلاد نوشته است .او کتاب «تاريخ واقعي »خود را با يک مقدمه آغاز مي کند و مي گويد تمام چيزهايي که درکتابش نوشته دروغ اند .او داستان دريانوردي اش را روي عرشه يک کشتي بازگو مي کند که با گردباد دريايي غول آسابه ماه مي رود درآن جا مرداني را مي بيند که سوارکرکس هايي با سه سروحشرات غول آسا هستند و با ساکنان خورشيد درگيرجنگي ديرينه اند.
درقرن شانزدهم آريستوي شاعر،شعري به نام «اورلاندو فوريسو»سرود که ماه را به صورت مکاني گم شده در زمين توصيف مي کرد.درماجراهاي شواليه آلفونسو ارابه اي وجود دارد که چهاراسب جادويي آن را مي کشند تا به دنبال عقل گم شده اورلاندوي ديوانه بگردند.
تکامل تلسکوپ در قرن هفدهم ابزار بهتري را براي مشاهده سطح ماه دراختيارانسان قرارداد و باعث شد تصورات تازه اي در باره ماه و ساکنان احتمالي اش به وجود آيد .حتي درآن زمان ،حداقل روي کاغذ يک جور مسابقه رفتن به فضا وجود داشت . ميهن پرستان انگليسي ،هم ميهنانشان را ترغيب مي کردند قبل از کشورهاي ديگر به ماه سفربکنند.
يوهان کپلرستاره شناس مشهور ،«تامل در مورد ماه»را به صورت يک داستان نوشته است. در Somnium"(به معناي رويا)که در سال 1634پس از مرگ نويسنده منتشر شد ،مرد جواني وجود دارد که شياطين ماه طلسمش کرده اند. شرحي که کپلرازسطح ناهموارماه ارائه مي کند ،نسبتاً دقيق است حتي اگردرمورد مارهاي غول پيکر و مخلوقات ديگرحرف بزند .دومينگو گونزالس (درواقع فرانسيس گودوين ،اسقف هرفورد )دريک داستان ديگربه نام «مردي درماه»که پرفروش ترين داستان قرن هفدهم هم هست،قهرمانش را سوار بر يک صندلي که تعدادي غاز به آن بسته شده به ماه پرواز مي دهد.او ماه را به شکل يک«زمين ديگر»مي يابد که ساکنانش غول پيکرند.
درداستان طنزاو به نام «سفر به ماه و خورشيد»شاعرويک بذله گو به نام سيرانو دو برژاک،تلاش مي کنند با يک بالن پراز بخارآب به سمت ماه پروازکنند،اما تنها موفق مي شوند به کانادا برسند.بعدها به کمک وسيله اي شبيه موشک موفق مي شوند ماه را فتح کنند؛وسيله اي که قبل از قرن بيستم به ذهن نويسنده هاي زيادي نرسيده است .
درقرن هجدهم بارون کارل فردريش فون مون هاوزن ،داستان هاي بلندي با اين موضوع نوشت .داستان هايي که خودش به عنوان قهرمان درآن ها حضور داشت. ديگران هم به او پيوستند و کمک کردند زندگي افسانه اي تري داشته باشد.آن ها او را يک باربا يک هيولا و يک بار ديگر هم با يک کشتي و به کمک دود به ماه فرستادند و در آن جا هم او پادشاهي را مي بيند که سرش از بدنش جدا مي شود،بي آنکه بميرد .رابين ويليامزنقش اين شخصيت را در فيلم«ماجراهاي بارون مانچهاوزن »(1988
)به کارگرداني تري گيليام بازي کرده است.
زماني که آرمسترانگ براي اولين بار پايش را روي سطح ماه مي گذاشت،شايعه هاي درست شده بود که اين سفر فضايي ،يک دروغ است .در کتاب «خورشيد و ماه »متيو گودمن ازيک خبر دروغين مربوط به ماه که در تابستان 1835منتشرشده بود حرف مي زند .گويا درآن دوره يک سري مقاله که بر اساس مشاهدات ستاره شناسي انگليسي به نام جان هرشل به چاپ رسيده بود که تلسکوپ غول پيکرش تصاويري از ماه را ثبت کرده بود ،تصاويري که در آن ها موجوداتي شبيه بزو گاوميش و انسان ديده مي شد. يک نويسنده گمانم به نام ريچارد آدامز لاک که مهارت زيادي در به هم بافتن مطالب علمي و افسانه اي داشت ،مطالبي دراين زمينه نوشت و بسياري از مردم نوشته هايش را باور کردند. گودوين مي گويد :«در آن سال مردم توجه زيادي به امورمربوط به ستاره شناسي داشتند به اين دليل که ستاره دنباله دارهالي به زودي از نزديک زمين مي گذشت .»
آقاي گودوين اضافه مي کند يکي از خوانندگان بدخلق لاک ،ادگارآلن پو بود .در تابستان همان سال موسسه نشرپيام آور جنوب داستاني ازالن پو منتشر کرد با موضوع ماه .
ژول ورن در رماني به نام «سفر به ماه »که درسال 1865منتشرشد،داستان سه ماجراجو را مي نويسد که با پرتاب شدن از دهانه يک توپ بزرگ به ماه سفر مي کنند. در فصل «دراطراف ماه»مسافران اين سفر خيالي به دورماه مي گردند و سپس به زمين بازمي گردند.
سينما هنوز در روزهاي ابتدايي حيات خودش بود که اولين فيلم هاي سفر به ماه روي نوارسلولوئيد ثبت شدند .ژرژملي يس در سال 1902با اقتباس از رمان «سفر به ماه »ژول ورن فيلمي طنز آميز به همين نام ساخت . دراين فيلم مردان ماجراجو در يک گلوله توپ به سمت ماه پرتاب مي شوند و گلوله توپ به چشم ماه مي خورد .درآن جا هم با آدم هايي پليد روبرو و درنهايت موفق مي شوند از دست آن ها بگريزند .در سال 1985جوزف کاتن فيلم ديگري (با همان نام سفر به ماه)ازرمان ژول ورن اقتباس کرد که دقيق تر بود
قهرمانان داستان هربرت جورج ولز در داستان «اولين انسان هايي که به ماه رفتند»به کمک يک وسيله ضد جاذبه به ماه پرواز مي کنند. در ماه هم باگونه اي انسان -حشره روبه رو مي شوند. در سال 1964يک اقتباس سينمايي از اين داستان ساخته شد .
درسال 1936جورج ولز فيلم نامه اي براي فيلمThings to Comeنوشت؛ماجرايي که در سال 2036اتفاق مي افتاد و در آن قهرمان فيلم براي اولين بار به گرد ماه مي چرخيدند .
در قرن بيستم در حالي که پيشگاماني نظير فون براون و رابرت گدارد،درزمينه پرتاب موشک به نتايج جديدي مي رسيدند. سفينه فضايي به يک وسيله غالب براي سفر به ماه در داستان ها و فيلم هاي تخيلي تبديل شد . هرمان اوبرت يک طراح موشک بود،کمک زيادي به فريتس لانگ کرد تا در سال 1929فيلمي صامت درباره سفر به ماه بسازد .
سال هاي پس از جنگ داستان هاي مربوط به سفرهاي فضايي که مخاطبانشان نوجوان ها بودند بيش ترشد.به عنوان يک نمونه ،روبرت هنلاين درسال 1947رماني به نام «کشتي فضايي گاليله »نوشت که در آن عده اي از نوجوانان آمريکايي موفق مي شدند يک موشک را به ماه بفرستند تا گروهي از نازي ها را درآن جا شناسايي کنند.در داستان ديگري نوشته مارسيا مارتين به نام «تام کوربت:سفري به ماه »،جاني و جين با سفينه کوربيت به ماه سفر مي کنندو «گام بزرگ شان براي بشريت»را روي ماه بر مي دارند.
در سال 1950فيلمي به نام «مقصد :ماه»ساخته شده که به عنوان علمي ترين فيلم فضايي آن دهه شهرت يافت . هنلاين فيلم نامه اين فيلم را نوشت و چلسي بونستل جلوه هاي بصري زيباي فيلم را طراحي کرد.حتي در قسمتي از فيلم يک انيميشن گنجانده شده بود که وودي وود پيکر (شخصيت دارکوب در کارتوني به همين نام»درباره فيزيک يک فضاپيما توضيح مي داد.
درميانه دهه پنجاه برنامه تلويزيوني ديزني لند يک مجموعه به نام «سرزمين آينده»پخش کرد که داستاني درباره سفر به فضا داشت .مجموعه اي که ترکيبي بود ازگفته هاي فون براون (و ديگرطراحان موشک)قسمت هاي فيلم برداري شده و انيميشن هاي خلاقانه اين مجموعه که به صورت DVDدربازارموجود است هنوز يکي از مجموعه هاي آموزشي -تفريحي ارزشمند به شمار مي رود.
منبع:نشريه سينماي پويا،شماره20
/ن