پرسش:
نفقه زن یعنی چه؟ چرا نققه‌ی زن برعهده‌ی شوهر قرار داده شده است؟ پس از تولد فرزندان، تأمین هزینه‌های آنان بر عهده‌ی کیست؟
پاسخ:
اسلام تأمین بودجه‌ی خانواده و از نیازها و هزینه‌های شخصی زن را بر عهده‌ی شوهر قرار داده است. این سخن بدین معناست که زن مسئولیتی برای تهیه‌ی مسکن، پوشاک، خوراک و دیگر نیازهای خود و فرزندان بر عهده ندارد و تأمین آن‌ها به عهده‌ی مرد است.زن در صورتی که سرمایه و درآمد فراوانی هم داشته باشد، هیچ وظیفه‌ی الزامی و قانونی برای تأمین نفقه‌ی خانواده ندارد؛ البته وظیفه‌ی اخلاقی و انسانی مسئله‌ی دیگری است. زن مسئولیتی در تأمین معاش خانواده ندارد و از نظر اسلام مرد نمی‌تواند در نفقه‌ی زن دخالت و تصرف کند و نیز نمی‌تواند زن را به کار وادار کرده، از نتیجه‌ی کار زن بهره‌برداری اقتصادی کند.
ممکن است سؤال شود: آیا اسلام در مسئله‌ی نفقه‌ی خانواده از زن جانبداری کرده است؟ حقیقت آن است که احکام اسلامی به هیچ روی در جهت جانبداری از زن، مرد، ی گروه و افراد خاصی نیست. احکام قوانین اسلامی تنها در مسیر سعادت و تکامل انسان‌ها و متناسب با توانایی‌های آن‌ها طراحی شده‌اند و مسئله‌ی نفقه‌ی خانواده نیز از همین قبیل است.
در اینجا به اختصار، گوشه‌هایی از حکمت‌های تشریع حکم نفقه در اسلام را بیان می‌کنیم با اعتراف به این نکته که ممکن است این حکم، ده‌ها حکمت و فلسفه‌ی دیگر داشته باشد و ما از آن بی‌خبر باشیم. .
چنان که گفته شد، از آنجا که در دستگاه آفرینش، مرد مظهر نیاز و احتیاج به زن و زن مظهر بی نیازی است، احکام اسلام درباره‌ی خانواده با این وضع فطری و طبیعی زن و مرد هماهنگ است.
اسلام نیز از آن جا که مرد را خوهان زن می‌داند، هزینه‌ی این خواستن را بر عهده‌ی مرد گذاشته است. بنابراین مرد برای آن که ثابت کند که واقعاً دوستدار زن و خواهان زندگی با اوست، باید هزینه‌های شخصی زن را تأمین کند و زن نیز زمانی خواستن مرد را جدی و واقعی می‌داند که تلاش او را در تأمین نفقه ببیند.
دلیل دیگری که می‌شود بر لزوم پرداخت نفقه‌ی زن توسط مرد مطرح ساخت این است که زن، رسالت سنگین و طاقت‌فرسای فرزند‌آوری و تکثیر نسل را بر عهده دارد.
سختی‌های دوران بارداری و زایمان و شیردهی و نگهداری و مراقبت از فرزند تا چند سال اولِ کودکی، شرایطی را برای زن پدید می‌آورد که از قدرت و توان جسمی او کاسته می‌شود و چنان چه بخواهد خود به تأمین نیازهایش اقدام کند، فشاری مضاعف بر دوش خواهد کشید و چنان چه مرد به یاری زن نشتابد و او را در تأمین نیازهایش به حال خود واگذارد، زن وضع رقّت‌باری پیدا خواهد کرد.
افزون بر آنچه گفته شد، زن و مرد از نظر نیروی کار و کسب درآمد و تأمین نیازهای زندگی وضعیت یکسانی ندارند. مرد به دلیل قدرت بدنی و تحرّک بیشتر، بی تردید توانایی بیشتری در تأمین نیازمندی‌های خانواده دارد از همین رو وظیفه‌ی تأمین نفقه بر عهده‌ی او گذاشته شده است.
مهم‌تر از همه‌ی آنچه گفته شد این است که چنان چه زن بخواهد هم پای مرد در تأمین نفقه بکوشد و درگیر کار و تولید شود، نخواهد توانست نقش آفرینی خود را در زمینه‌ی همسری و مادری به نمایش بگذارد.
فشار تأمین نفقه، فرزند‌آوری و همسری و مادری، روح و جسم او را خسته و پژمرده خواهد ساخت و او در مأموریت مهم و اساسی خویش یعنی گرمابخشی به وجود همسر و فرزندان ناموفق خواهد بود.
استاد شهید آیت الله مطهری در این زمینه می‌گوید:
«اگر زن مجبور باشد مانند مرد به طور دائم در تلاش و کوشش و در حال دویدن و پول درآوردن باشد، غرورش درهم می‌شکند، چین‌ها و گره‌هایی که گرفتاری‌های مالی به چهره و ابروی مرد انداخته است، بر چهره و ابروی او پیدا خواهد شد... بدیهی است زنی که آسایش خاطر ندارد، فرصتی نخواهد یافت که به خود برسد و مایه‌ی سرور و بهجت مرد نیز واقع شود... زنی قادر است کانون خانوادگی را محل آسایش و فراموشی خانه‌ی گرفتاری‌ها قرار دهد که خود به اندازه‌ی مرد خسته و کوفته‌ی کار بیرون نباشد».(1)خداوند در قرآن کریم زن را مایه‌ی سکونت و آرامش مرد معرفی کرده و فرموده است: (از نشانه های او این است که از جنس خودتان برایتان همسرانی آفرید تا در کنار او آرامش یابید و میانتان محبت و مهربانی قرار داده).(2)
امام سجاد (علیه السلام) درباره‌ی تأثیر زن در آرامش بخشی به مرد فرموده‌اند: «خداوند همسر را برای شما مردان موجب آرامش و انس و الفت قرار داده است».(3)
نتیجه این که، نظام آفرینش، به منظور پیوند و اتحاد زن و مرد، این دو را نیازمند به یکدیگر قرار داده است تا کانون خانواده که اساس سعادت جامعه است استوارتر شود و در آن، زن و مرد به ساحل آرامش روحی دست یابند. قانون خلقت اگر از نظر مالی، مرد را تکیه گاه زن قرار داده است از جنبه‌ی این دو نیاز، آن دو را با یکدیگر همراه و متحد می‌سازد. اسلام احکام خانواده را بر همین مبنا استوار ساخته است.
دنیای غرب و جهان مدرن به نام تساوی و برابری زن و مرد، تأمین هزینه‌های شخصی زن را در خانواده بر عهده‌ی خود او قرار داده است و از همین روست که پس از ازدواج، زن باید پابه‌پای مرد در پیکار تأمین معاش و اشتغال حضور یابد و بخشی از انرژی و نشاط خویش را صرف تأمین نیازهای مادی کند.
نتیجه‌ی این روش، پیدایش الگوی جدیدی از خانواده در دنیای مدرن بوده است که روابط عاطفی جای خود را به حفظ منافع فردی اعضای خانواده و فردگرایی داده است. اعضای خانواده هر یک اهتمام اصلی خود را به منافع فردی خود معطوف ساخته‌اند و از این زاویه آسیب‌های فراوانی به کانون خانواده وارد شده است.
وظیفه مرد در تأمین هزینه‌های فرزندان
ممکن است در نگاه اول چنین به نظر آید که چون فرزندان، نسبتی مساوی با پدر و مادر دارند، تأمین هزینه‌ی زندگی آنان باید به طور مشترک و مساوی بر عهده‌ی پدر و مادر قرار گیرد اما اسلام به دلایل پیش گفته، نه تنها نفقه‌ی زن را بر عهده‌ی شوهر گذاشته است بلکه نفقه‌ی فرزندان را به طور کامل (از ابتدا تا زمانی که فرزند مستقل شود) جزو وظایف پدر دانسته است و مادر هیچ گونه مسئولیت قانونی در این زمینه ندارد.پی‌نوشت‌ها:
1- ر.ک: مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص 210
2- سوره روم (30)، آیه 21
3- محمد محمدی ری شهری، تحکیم خانواده، ص 48
منبع:
زن در خانواده، سیدجعفر حق شناس، با همکاری پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السلام)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، پاییز 1390.