بام سبز
نويسنده:پيمان صفردوست
روشي براي گسترش فضاي سبز شهرمان
گسترش شهرنشيني، نياز به افزايش فضاهاي مسکوني و معابر و ساخت و سازهاي غيراصولي به تدريج موجب کاهش فضاي سبز و محيط‌هاي طبيعي در جوامع شهري شده است. با توجه به اهميت و لزوم وجود فضاي سبز در سلامت جسم و روان افراد، در چند سال اخير راهکارهاي متفاوتي براي جبران کمبود اين فضاها در کشورهاي مختلف در اصول شهرسازي و مهندسي سازه‌ها انديشيده شده است. يکي از اين راهکارها که مدتي است در کشور ما نيز مورد توجه قرار گرفته، ايجاد فضاي سبز روي بام‌ها يا بام‌سبز (roofgarden) است که البته هنوز تا عملي شدن و همه‌گيري راه زيادي مانده است.
کمبود فضاي سبز شهري
دکتر عزتيان همچنين به وجود نداشتن قوانين مدون درباره گسترش فضاي سبز شهري اشاره مي‌کند و مي‌افزايد: «اگر چه در وزارت بهداشت و سازمان‌هاي مربوط به اين حوزه مانند شهرداري اقداماتي در زمينه فرهنگ‌سازي گسترش فضاي سبز انجام شده است ولي هيچ‌يک از اين اقدامات جنبه الزام‌آور نداشته و بيشتر به سفارش در اين مورد اکتفا کرده‌اند.»
اثرات جانبي بام سبز
اما چرا فضاي سبز روي بام؟!
وي مي‌افزايد: «در بسياري از شهرها، از جمله در بيشتر شهرهاي کشور ما، مشکلاتي مانند قيمت بالاي زمين به خصوص در نقاط مرکزي شهر وجود دارد که امکان ايجاد اين پارک همسايگي را از بين مي‌برد، بنابراين يکي از راه‌هاي مناسب براي تامين اين فضاي سبز، ايجاد سيستم بام سبز است که به خصوص در مورد بلوک‌هاي ساختماني و آپارتماني مي‌تواند به جاي پارک همسايگي کاربرد داشته باشد.»
چه گياهاني مناسباند؟
محمد مطلبي در مورد گياهان مناسب براي کاشت در سيستم بام سبز مي‌گويد: «از لحاظ اکولوژيکي درختان تاثير بيشتري بر محيط دارند، به‌خصوص اينکه اقليم کشورها به گونه‌اي است که نياز به سايه داريم ولي در عين حال بايد اين نکته را هم در نظر بگيريم که کاشت درختان مرتفع روي بناهاي کوتاه از لحاظ زيبايي‌شناسي چندان جالب نيست و اين نوع پوشش گياهي بيشتر براي بناهايي با ارتفاع زياد مثل بناي کتابخانه ملي مناسب است ولي در کل گياهاني براي پوشش گياهي بام سبز مناسب تلقي مي‌شوند که داراي چند ويژگي باشند: به آب نياز چنداني نداشته باشند، در برابر تغييرات جوي مثل سرما و گرما مقاوم باشند، نياز به مراقبت و نگهداري کمي داشته باشند و در برابر نور خورشيد مقاوم باشند.»
در مورد فضاي سبز خلأ قانوني وجود دارد
وي در توضيح اين مورد با اشاره به قوانين موجود مربوط به ساخت و ساز در شهرهاي کشور مي‌گويد: «در شهرهاي مختلف کشور و حتي در مناطق مختلف شهر تهران قانوني براي نسبت فضاي ساخته شده و فضاي باز در سازه‌هاي شهري وجود دارد که اين نسبت در برخي موارد 50-50 و در اکثر موارد 40 تا 60 است. به اين معني که 60 درصد از مساحت زمين موردنظر بايد به عنوان بخش ساخته شده و 40 درصد آن به عنوان فضاي باز در نظر گرفته شود. اگر چه در کشور ما براي 60 درصد فضاي ساخته شده قوانين محکم و بدون نقصي وجود دارد ولي به نظر مي‌رسد در مورد فضاي باز هنوز مشکلات زيادي وجود داشته باشد.»
مطلبي در اين مورد به قوانين موجود براي فضاهاي باز در بناها در کشورهاي مختلف اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «در بيشتر کشورها براي اين فضاهاي باز هم قوانين جامعي موجود است و حتي در برخي کشورها اين فضاها نيز بايد داراي طراحي باشد و طرح آن توسط يک مهندس فضاي سبز يا معمار منظر مورد تاييد قرار گيرد. اين مساله در کشور ما چه براي ايجاد فضاي سبز روي بام‌ها و چه در مورد فضاهاي سبز هم‌سطح وجود ندارد. در قوانين موجود تنها بحث الزام آور، باز يا بسته بودن مساحت مورد نظر مطرح است و اين يک ضعف است.»
مطلبي مي‌گويد: «به دليل وجود نداشتن همين طرح جامع است که ما در جاهايي که براي فضاي سبز هم اختصاص يافته است برنامه خاصي نداريم و تنها به کاشت چند گياه بوته‌اي بدون هدف و برنامه‌ريزي خاص مي‌پردازيم و اين نمي‌تواند چندان صحيح باشد.»
حسين بهادري، کارشناس گل و گياه هم در مورد انواع گياهي مورد بهره‌برداري در فضاهاي شهري اين نظر را تاييد مي‌کند و مي‌افزايد: «با وجود اينکه در فرهنگ ما توجه خاصي به گياهان شده و از دوره باستان تا امروز تأليفات زيادي در اين مورد انجام گرفته است اما اطلاعات عمومي مردم ما درباره گياهان و ايجاد فضاي سبز بسيار ناچيز است و حتي در برخي موارد ديده مي‌شود که افراد به دليل ناآگاهي از گياهاني براي ايجاد فضاي سبز استفاده مي‌کند که سمي هستند و استفاده از آنها در برخي کشورهاي اروپايي در مکان‌هاي عمومي ممنوع شده است.»
سابقه بام سبز
مطلبي با اشاره به فعاليت‌هايي که در کشورها روي ايجاد فضاهاي سبز عمودي انجام شده است مي‌افزايد: «در ايران هم بحث ايجاد اين نوع فضاهاي سبز نزديک به هفت سال است که مطرح است و در حال حاضر سازمان پارک‌ها و سازمان زيباسازي روي آن کار مي‌کنند ولي در بعد اجرايي هنوز به آن پرداخته نشده است.»
هزينه‌هاي مربوط به ايجاد بام سبز
محمد مطلبي اين موضوع را ريشه‌اي‌تر بررسي مي‌کند و معتقد است: «هزينه‌هاي مربوط به ساخت و تجهيز بام سبز چندان بالا نيست و شايد کمتر از 5 درصد هزينه‌هاي مربوط به ساختمان را به خود اختصاص دهد، ضمن اينکه هر چه تعداد واحدهاي مسکوني در يک مجموعه که اقدام به احداث بام سبز مي‌کنند بيشتر باشد، هزينه‌هاي آن بين خانوارهاي بيشتري تقسيم مي‌شود و فشار مالي کمتري را به هر خانوار وارد خواهد کرد.»
وي مي‌گويد: «اما در عين حال هزينه‌هاي مربوط به نگهداري اين فضاها نيز بايد در نظر گرفته شود. وظيفه نگهداري فضاي سبز روي بام بر عهده چه کسي است؟! در مورد فضاهاي سبز داخل شهري و پارک‌ها اين مساله داراي ضوابط خاص خود است و مشکلي در اين زمينه وجود ندارد ولي در مورد فضاي سبز روي بام اين ضابطه‌ها وجود ندارد و اين خلأ قانوني در طولاني‌مدت مي‌تواند ايجاد مشکل کند. اگر در اين زمينه ضوابط خاص وجود داشته باشد و هزينه‌هاي نگهداري و مسووليت آنها مشخص شود، مي‌توان به دامنه‌دار بودن اين طرح اميدوار بود.»
مطلبي با اشاره به نقش سيستم بام سبز در بناهاي شهري مي‌گويد: «البته استفاده از اين سيستم در ساختمان‌هايي که يک مالک دارند يا تعداد واحدهاي موجود در آن کم است چندان با صرفه نيست ولي در مجتمع‌هاي مسکوني با تعداد واحدهاي زياد به دليل ايجاد زيبايي براي بنا، مي‌تواند در قيمت آن نيز موثر باشد.»
چه گياهاني را انتخاب نکنيم؟
حسين بهادري نيز در اين مورد مي‌گويد: «اگر چه پيش از ايجاد فضاي سبز روي بام، سطح بام کاملا ايزوله مي‌شود ولي بايد به اين نکته توجه داشت که کاشت گياهان نامناسب حتي در کنار بنا، مي‌تواند به آن آسيب برساند و پيش از کاشت، حتما بايد در اين زمينه کار کارشناسي صورت گيرد.»
سيستم جعبه‌اي
اين روش که به flower box يا سيستم درون جعبه موسوم است، نياز به ايزولاسيون بام ندارد و به دليل فشار کمتر به ساختمان مي‌تواند جايگزين مناسبي براي سيستم متمرکز بام سبز باشد. در اين روش گياهان مورد نظر در جعبه‌هاي گلکاري کاشته مي‌شوند و با آرايش‌هاي گوناگون روي بام قرار مي‌گيرند. يکي از مزيت‌هاي اين روش نسبت به حالت متمرکز، قابليت انتقال و جابه‌جايي آسان گياهان است.
مهندس مطلبي در مورد اين روش مي‌گويد: «استفاده از اين سيستم روي بام ساختمان‌هايي که roofgarden در آنها قابليت اجرا ندارد، بسيار مناسب است. ضمن اينکه استفاده از اين روش به دليل صرف هزينه‌هاي کمتر، براي واحدهاي ساختماني‌اي که يک مالک دارند بسيار مناسب‌تر هستند. آبياري در اين سيستم نيز به وسيله يک آبياري قطره‌اي ساده امکان‌پذير است.»
منبع: http://www.salamat.com