شنیدنیهایی درباره سریال دليران تنگستان(3)
گفتگو با همايون شهنواز، کارگردان سريال دليران تنگستان
جالب اين که بعد از آن بحث شد با اين چک چه بکنند؟ يکي گفت در بانک نقدش کنيم. آقايي گفت: اي آقا اگر بانک اين پول را بدهد، با امنيت جاني اين پيرزن چه کنيم؟ اگر اين پول به دست او برسد، دزدها شبانه سرش را مي برند. خلاصه بلبشويي به پا شد. اين پول در آن زمان و در آن روستا خيلي زياد بود.
به هر حال کيخسرو بعد از همه آن پيروزي ها، وقتي به شبستان خود مي رود، سلاح و زره خود را رها مي کند و داخل شبستان مي شود، پرده ها را مي کشد و چله نشيني او از همين جا آغاز مي شود. دستور مي دهد که هيچ کس حق ورود ندارد. مريدان و سرداران و پهلوانان، از جمله زال که هزار سال است فرد اساطيري ايران است نسبت به او بدگمان مي شوند و او را همنشين شيطان مي خوانند. حتي غذا هم نمي خورد. تمام ديالوگ اين داستان را از حدود پنج هزار بيت استخراج کردم و به زبان فردوسي نوشتم. يعني در اصل اين ديالوگ ها را از زبان فردوسي است و من کاره اي نيست. غير از دو سه بيت، هيچ دستي در آن نبردم. چون خود فردوسي ميزانسن داده است؛ مثلاً در سکانس شبستان، وقتي توضيح مي دهد وتوصيف مي کند، هر کدام با زبان و گويش خود سخن مي گويند:
تو را وقت شادي و بر خوردن است
نه هنگام تيمار و افسردن است
بعد هم، مثلاً رستم مي گويد:
بگو گه زما تا دلش خوش کنيم
پر از خون دل و رخ برآتش کنيم
هر کسي متناسب با شخصيت خود سخن مي گويد. مثلاً آن مريد مي گويد:
ندانيم که چرا تيره شد روزگار
چه انديشه اي است در سر شهريار
و روزي کيخسرو همه را فرا مي خواند و مي گويد نگران نباشيد، من آرزويي دارم که تا به آن نرسم، به اين روش ادامه مي دهم و نزد خداي خودم استغاثه مي کنم و به نماز و نيايش مي پردازم. از او مي پرسند چه آرزويي داري؟ مي گويد به موقع خواهم گفت. و نويد مي دهد که من با اهريمن همنشين نشدم و ايران را تهديد نمي کنم. چله نشيني از همين اساطير آغاز شده است و نکته قابل ذکر اين که، اساطير ايران يکتاپرستند ولي اساطير ديگر ممالک چند خدايي هستند. حکايت آرزو و آرمان آن ها هم رسيدن به زيبايي و لذت بردن از زيبايي است. به هر حال روز آخر که سروش ايزدي مي آيد، مي گويد: چه مي خواهي؟ کيخسرو مي گويد: تا امروز هر کاري مي کردم براي ملت خودم بود، از اين به بعد هر چه مي کنم براي بقاي خودم است. بنابراين از خداوند مي خواهم که مرا در بهشت مينو جاي دهد و اين پادشاهي را از من بگيرد. سروش ايزدي هم به او مي گويد که تو پذيرفته شدي و با ما بيا. کيخسرو هم پادشاهي را رها مي کند و با تمام سرداران خود وداع مي کند و مي رود. رستم مي گويد:
خردمند از اين کار حيران شود
که زنده کسي سوي يزدان شود
و اين نشان مي دهد که چه نگره و جهان بيني والايي مطرح است که تا زماني که هستي بايد در خدمت خلق باشي.
بعد هم رجزخواني بود. فردوسي بخش هايي دارد که شاهکار رجز خواني محسوب مي شود و اشارات آن بسيار ظريف و مؤثر است. مثلاً در صحنه نبرد اشکبوس با رستم، اشکبوس که اسب بسيار زيبا و نازنيني هم دارد، دور ميدان مي گردد و به رستم مي گويد که چرا پياده آمده اي و بر سر بي تنت چه کسي خواهد گريست. رستم مي گويد: مرا مادرم مرگ نام تو کرد. بعد مي گويد: به شهر شما شيرو ببر و پلنگ/سواره بيايند هر سه به جنگ و بعد از آن مي گويد توس مرا فرستاد که اسب را از تو بگيرم و همين کار را هم مي کند. بخشي که من بعد از شاه خاموش ساختم، دوازده اپيزود بود که دنباله همين ماجرا بود. منتها آنان گفتند شما نمي توانيد روزي چهار دقيقه فيلم بگيريد اما يکي پيدا شده است که روزي شش دقيقه فيلم مي گيرد و براي ما کميت مهمتر از کيفيت است. من هم به آقاي لاريجاني شکايت کردم که بابت خريد داستان، پول مرا پس بدهيد و اصلاً نمي خواهم اين فيلم را بسازم. هر اپيزودي صد و هفتاد هزار تومان به من دادند که خرج حروف چين هم نمي شد. بالاخره آن کار را از من گرفتند و گفتند که دوازده قسمت باقي مانده را شما بسازيد و جالب است که سريالي را بايد بسازم که هشت قسمت اول آن حذف شده است. ساختن کارهاي تاريخي نيازمند بلندنظري و عزم ملي است، چون از آن ملت است.
دولت آن است که بي خون دل آيد به کنار/ ور نه با سعي و عمل باغ جنان اين همه نيست
در کتاب هاي «زير آفتاب سوزان»و «به سوي شرق» آمده است که آلمان ها در جريان جنگ جهاني اول ديدند که فعاليت آنان در اروپا با مقاومت شديد کشورهاي عمده مثل انگليس و روس و فرانسه مواجه مي شود. مي خواستند آن نيروها را متوجه شرق کنند، اين است که چندين گروه مي فرستند. مثلاً يک گروه فرستادند. براي انفجار پالايشگاه آبادان که من هم يک داستان دارم به نام برج هاي قلعه تدبير که از «روزهاي به يادماندني» حذف شد يا مثلاً اسکارخان حتي تا هرات کابل مي رود و با پادشاه افغانستان ملاقات مي کند و با قبايل آن جا ديدار مي کند تا به هندوستان نفوذ کنند و هندي ها را براي رهايي از تسلط انگليسي ها تحريک کنند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 52
فيلمي که از «خيري» همسر رئيس علي گرفتيد، کجاست؟
ديدار و گفت و گوي ديگر شما با خيري، به چه دليل بود؟
جالب اين که بعد از آن بحث شد با اين چک چه بکنند؟ يکي گفت در بانک نقدش کنيم. آقايي گفت: اي آقا اگر بانک اين پول را بدهد، با امنيت جاني اين پيرزن چه کنيم؟ اگر اين پول به دست او برسد، دزدها شبانه سرش را مي برند. خلاصه بلبشويي به پا شد. اين پول در آن زمان و در آن روستا خيلي زياد بود.
به جز دليران تنگستان موضوع يا داستان تاريخي ديگري را براي تبديل به فيلم انتخاب نکرده ايد؟ آيا کار ديگر در رابطه مسائل تاريخي يا اسطوره اي ايران در نظر داريد که آن را به فيلم يا سريال تاريخي تبديل کنيد؟
به هر حال کيخسرو بعد از همه آن پيروزي ها، وقتي به شبستان خود مي رود، سلاح و زره خود را رها مي کند و داخل شبستان مي شود، پرده ها را مي کشد و چله نشيني او از همين جا آغاز مي شود. دستور مي دهد که هيچ کس حق ورود ندارد. مريدان و سرداران و پهلوانان، از جمله زال که هزار سال است فرد اساطيري ايران است نسبت به او بدگمان مي شوند و او را همنشين شيطان مي خوانند. حتي غذا هم نمي خورد. تمام ديالوگ اين داستان را از حدود پنج هزار بيت استخراج کردم و به زبان فردوسي نوشتم. يعني در اصل اين ديالوگ ها را از زبان فردوسي است و من کاره اي نيست. غير از دو سه بيت، هيچ دستي در آن نبردم. چون خود فردوسي ميزانسن داده است؛ مثلاً در سکانس شبستان، وقتي توضيح مي دهد وتوصيف مي کند، هر کدام با زبان و گويش خود سخن مي گويند:
تو را وقت شادي و بر خوردن است
نه هنگام تيمار و افسردن است
بعد هم، مثلاً رستم مي گويد:
بگو گه زما تا دلش خوش کنيم
پر از خون دل و رخ برآتش کنيم
هر کسي متناسب با شخصيت خود سخن مي گويد. مثلاً آن مريد مي گويد:
ندانيم که چرا تيره شد روزگار
چه انديشه اي است در سر شهريار
و روزي کيخسرو همه را فرا مي خواند و مي گويد نگران نباشيد، من آرزويي دارم که تا به آن نرسم، به اين روش ادامه مي دهم و نزد خداي خودم استغاثه مي کنم و به نماز و نيايش مي پردازم. از او مي پرسند چه آرزويي داري؟ مي گويد به موقع خواهم گفت. و نويد مي دهد که من با اهريمن همنشين نشدم و ايران را تهديد نمي کنم. چله نشيني از همين اساطير آغاز شده است و نکته قابل ذکر اين که، اساطير ايران يکتاپرستند ولي اساطير ديگر ممالک چند خدايي هستند. حکايت آرزو و آرمان آن ها هم رسيدن به زيبايي و لذت بردن از زيبايي است. به هر حال روز آخر که سروش ايزدي مي آيد، مي گويد: چه مي خواهي؟ کيخسرو مي گويد: تا امروز هر کاري مي کردم براي ملت خودم بود، از اين به بعد هر چه مي کنم براي بقاي خودم است. بنابراين از خداوند مي خواهم که مرا در بهشت مينو جاي دهد و اين پادشاهي را از من بگيرد. سروش ايزدي هم به او مي گويد که تو پذيرفته شدي و با ما بيا. کيخسرو هم پادشاهي را رها مي کند و با تمام سرداران خود وداع مي کند و مي رود. رستم مي گويد:
خردمند از اين کار حيران شود
که زنده کسي سوي يزدان شود
و اين نشان مي دهد که چه نگره و جهان بيني والايي مطرح است که تا زماني که هستي بايد در خدمت خلق باشي.
آيا اين علاقه به فردوسي در نگارش و ساخت دليران تنگستان هم اثر گذاشت؟
بعد هم رجزخواني بود. فردوسي بخش هايي دارد که شاهکار رجز خواني محسوب مي شود و اشارات آن بسيار ظريف و مؤثر است. مثلاً در صحنه نبرد اشکبوس با رستم، اشکبوس که اسب بسيار زيبا و نازنيني هم دارد، دور ميدان مي گردد و به رستم مي گويد که چرا پياده آمده اي و بر سر بي تنت چه کسي خواهد گريست. رستم مي گويد: مرا مادرم مرگ نام تو کرد. بعد مي گويد: به شهر شما شيرو ببر و پلنگ/سواره بيايند هر سه به جنگ و بعد از آن مي گويد توس مرا فرستاد که اسب را از تو بگيرم و همين کار را هم مي کند. بخشي که من بعد از شاه خاموش ساختم، دوازده اپيزود بود که دنباله همين ماجرا بود. منتها آنان گفتند شما نمي توانيد روزي چهار دقيقه فيلم بگيريد اما يکي پيدا شده است که روزي شش دقيقه فيلم مي گيرد و براي ما کميت مهمتر از کيفيت است. من هم به آقاي لاريجاني شکايت کردم که بابت خريد داستان، پول مرا پس بدهيد و اصلاً نمي خواهم اين فيلم را بسازم. هر اپيزودي صد و هفتاد هزار تومان به من دادند که خرج حروف چين هم نمي شد. بالاخره آن کار را از من گرفتند و گفتند که دوازده قسمت باقي مانده را شما بسازيد و جالب است که سريالي را بايد بسازم که هشت قسمت اول آن حذف شده است. ساختن کارهاي تاريخي نيازمند بلندنظري و عزم ملي است، چون از آن ملت است.
آن دوازده قسمت چه بود؟
تمام دوازده قسمت درباره شيخ حسين چاه کوتاهي است؟
چرا يخ اين سريال نگرفت؟
دولت آن است که بي خون دل آيد به کنار/ ور نه با سعي و عمل باغ جنان اين همه نيست
چرا برخلاف نام کتاب آدميت که دليران تنگستاني بود، شما «دليران تنگستان» را براي سريال انتخاب کرديد؟
آيا واسموس آلماني هم جزو دليران تنگستان بود؟
در کتاب هاي «زير آفتاب سوزان»و «به سوي شرق» آمده است که آلمان ها در جريان جنگ جهاني اول ديدند که فعاليت آنان در اروپا با مقاومت شديد کشورهاي عمده مثل انگليس و روس و فرانسه مواجه مي شود. مي خواستند آن نيروها را متوجه شرق کنند، اين است که چندين گروه مي فرستند. مثلاً يک گروه فرستادند. براي انفجار پالايشگاه آبادان که من هم يک داستان دارم به نام برج هاي قلعه تدبير که از «روزهاي به يادماندني» حذف شد يا مثلاً اسکارخان حتي تا هرات کابل مي رود و با پادشاه افغانستان ملاقات مي کند و با قبايل آن جا ديدار مي کند تا به هندوستان نفوذ کنند و هندي ها را براي رهايي از تسلط انگليسي ها تحريک کنند.
کدام برجستگي هاي شخصيت رئيس علي شما را علاقه مند کرد.
مردم ما رئيس علي را با چهره زنده ياد محمود جوهري مي شناسند، اين مسأله در شما که خالق اين اثر هستيد، چه حسي به وجود مي آورد؟
شايد يکي از دلايل جاودانگي جوهري مرگ نابهنگام او بود. مردم بعد از اين سريال او را در هيچ نقشي نديدند.
اگر مي ماند، ستاره مي شد؟
وقتي که سريال پخش مي شد او زنده نبود؟
همسر او هم در اين تصادف کشته شد؟
بعد از گذشت اين همه سال و اين همه اقبال از اين سريال، اگر بخواهيد اين سريال را دوباره بسازيد، چگونه مي سازيد؟
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 52
/ج