حبيب ثابت پاسال
نويسنده: جواد کامور بخشايش
حبيب ثابت، مشهور به ثابت پاسال، در 1282 ش در محله کليمي هاي تهران ديده به جهان گشود. اجداد او از يهوديان کاشان بودند و پدرش عبدالله، که شغل پارچه فروشي داشت، در اواسط عمر به بهائيت گرويد.(1) اجداد مادري وي نيز بهايي بودند. ميرزا خليل ارجمند، جد مادري اش، از يهوديان بهايي شده کاشان به شمار مي آمد و فرزندان او رحيم و مسيح و ابراهيم - دايي هاي ثابت پاسال- از سرمايه داران بهايي محسوب مي شدند و ميرزا رحيم خان ارجمند، بزرگتر از همه، مدتي معاون وزارت پست و تلگراف بود (2) و فرزندانش خليل و اسکندر و سياوش ارجمند بعدها کارخانه ارج و شعله خاور را تأسيس کردند. (3) چنانکه در صفحات آتي خواهد آمد نفوذ خانواده مادري حبيب ثابت در دستگاه حکومت پهلوي در رشد و پيشرفت اقتصادي وي تأثير بسزايي داشت.
حبيب دوران کودکي را در خيابان جنت گلشن، واقع در جنوب خيابان اميريه سابق، گذراند و با نام نويسي در مدرسه تربيت، که در چهارراه حسن آباد واقع بود، تحصيلات ابتدايي را آغاز کرد. مدارس تربيت دختران و تربيت پسران از تأسيسات بهائيان در تهران بود که معلمان بهايي آمريکايي در آنها تدريس مي کردند و توجه به تعليم زبان انگليسي در آن مدارس بيش از زبان فرانسه بود. (4) او پس از شش سال تحصيل در مدرسه تربيت پسران، گواهينامه ششم ابتدايي گرفت و در مدرسه سن لويي- از مؤسسات فرانسويان، ثبت نام کرد. سن لوئي در خيابان لاله زار، کوچه بابي ها، محل فعلي روزنامه کيهان، واقع بود و اغلب فرزندان شخصيتهاي لشکري و کشوري و فرزندان افراد متمول در آن درس مي خواندند، اما ثابت در خاطرات خود گفته است که وي با آنکه در آن مدرسه درس مي خواند اما از وضعيت مالي مناسبي برخوردار نبود و اين موضوع با قانون حاکم بر مدرسه سن لويي در تناقض است: « ... در ايام مدرسه به خوبي به ياد دارم اغلب دانش آموزان متمول و به اصطلاح اشراف و اعيان با قابلمه هاي مفصل غذا مي آمدند و يا براي آنها مي آوردند و در ناهار خانه مدرسه صرف غذا مي نمودند. اما حبيب را که در واقع چيزي به معني غذا نداشت به ناهارخانه راه نمي دادند و رفتن من به آنجا هم موردي نداشت. اگرچه اغلب قابلمه هاي آن آقايان به ملاحظات مختلف محتواي غذاي چند نفر بود ولي آنان هرگز عادت به دعوت از ديگران حتي تعارف ساده و مختصر را نداشتند... من غذاي خود را که قدري نان شب مانده و پنير و يا مختصري از غذاي شب گذشته بود در مغازه سيگار فروشي نزديک مدرسه مي خوردم...» (5) حبيب در بخش ديگري از خاطراتش از مطلع بودن مديران مدرسه از وضعيت مالي بد وي و اقدام موثر آنها براي جبران بخشي از هزينه ها و شهريه اش سخن مي گويد: «مديران مدرسه مي دانستند که وضع مالي دانش آموزان از چه قرار است و از جمله اطلاع کافي داشتند که زندگي حبيب از اين جهت تعريفي ندارد. بنابراين پيوسته در نظر داشتند که براي بهبود اوضاع مالي من راه حلي پيدا کنند. يکي از همکلاسي هاي من غلامحسين مصدق، فرزند مصدق السلطنه مشهور بود و به اين منظور با جناب مصدق السلطنه تماس گرفتند. ايشان هم قبول کردند که پس از اتمام ساعات درس مدرسه به منزل ايشان بروم و به اتفاق غلامحسين درسهايمان را مرور کنيم و در مقابل ماهي 60 ريال (شش تومان) به من پاداش بدهند و اين کمک بزرگي به مخارج تحصيلي من بود...»(6)
ثابت پاسال در ايام تحصيل در مدرسه سن لويي در يک مغازه دوچرخه سواري واقع در خيابان چراغ گاز (اميرکبير کنوني) مشغول کار شد. اين مغازه به محمدتقي تام بهايي تعلق داشت. فعاليت وي در دوچرخه سواري محمدتقي تام جرقه آغازين فعاليتهاي اقتصادي حبيب به شمار مي رود چرا که پس از آن است که وي پله هاي ترقي را به سرعت پيموده و با حمايت بهائيان متنفذ آن دوره به ثروتي افسانه اي مي رسد.
ثابت پس از کسب مهارت در اين رشته، در 1298 ش با حمايت محمدتقي تام و برادرش محمدرضا تام مغازه دوچرخه سازي و تعمير دوچرخه در خيابان شميران- روبروي خيابان دولت- افتتاح کرد (7) و با توجه به اينکه مردم تهران در ايام تعطيل براي استفاده از آب و هواي ييلاقي قلهک به آن منطقه مي رفتند، کار و بار ثابت در کرايه و تعمير دوچرخه گرفت و وضعيت مالي بهتري يافت.
در همان ايام در کنار محمدتقي تام، که به گفته حبيب اولين اتومبيل را وارد ايران کرده بود، رانندگي آموخت و پس از مدتي به استخدام رانندگي آصف السلطنه، از رجال مشهور قاجار درآمد و با حقوق ماهيانه پنجاه تومان مشغول کار شد و «علاوه بر حقوق ماهيانه پنجاه تومان، خانم (زن آصف السلطنه) هر دفعه چند سکه طلا انعام مي دادند.» (8) ثابت در خاطرات خود گفته است که راسخ قزويني (از سران بهايي تهران) که در آن ايام مشاور سرپرست کليه امور و املاک آصف السلطنه بود او را به آصف السلطنه معرفي کرده است. (9) وقتي کار و بار حبيب بالا گرفت درس را نيمه تمام رها کرد و پس از مدتي خودش يک اتومبيل سواري فورد خريد و با آن به انتقال مسافر از توپخانه و به قلهک و بالعکس پرداخت و آرام آرام کارش را توسعه داد و به انتقال مسافر به قزوين و انزلي و بالعکس نيز اقدام کرد. (10)
ثابت پاسال در 1304 ش سفري به بغداد کرد و از آنجا راهي بيروت شد و با خريد يک دستگاه ماشين فورد از نمايندگي آن در بيروت به حيفا رفت و با مقامت بهايي به ويژه شوقي رباني ديدار و ملاقات کرد. (11)
اين ديدارها و ملاقاتها و در نتيجه حمايتهاي مقامات بهايي از وي تأثير زيادي در پيشرفت و رشد اقتصادي ثابت داشت که در صفحات بعد به آنها اشاره خواهد شد. پس از بازگشت از آن سفر، به کار واردات اتومبيل از بيروت و خريد و فروش آن در تهران پرداخت. مدتي بعد به «انگيزه تحول در کارها» عازم فرانسه شد و با خريد دو کاميون برليت Berliet از فرانسه و نيز سفر به ايتاليا و خريد يک دستگاه اتومبيل فيات و انتقال آن اتومبيلها به تهران و اجاره محلي در خيابان دروازه باغشاه- گورستان متروکه کيمي ها- براي پارک و توقف اتومبيلهايش مؤسسه يا اداره حمل و نقل ثابت را تأسيس کرد که به گفته خودش اولين مؤسسه حمل و نقل با وسايل نقليه موتوري در تهران و ايران بود.(12) به دنبال آن، به نقل و انتقال بار در تهران و بين شهرها اقدام نمود و مؤسسه ثابت را با خريد کاميونهاي ديگر توسعه و گسترش داد.
با روي کار آمدن رضاخان به قدرت و حمايت وي از فرقه هايي چون بهاييت به منظور تضعيف روحانيان و به تبع آن آغاز نفوذ عناصر بهايي در سازمان حکومتي ايران، کساني چون حبيب ثابت نيز از موقعيت پيش آمده حداکثر استفاده را بردند و امتيازات بسياري کسب کردند. چنانکه پيش از اين نيز گفته شد دايي حبيب ثابت معاون وزارت پست و تلگراف بود و ثابت با استفاده از اين فرصت به دايي اش پيشنهاد داد امتياز حمل و نقل محموله هاي پستي از تهران به مازندران به مؤسسه حمل و نقل ثابت واگذار شود و ميرزا رحيم خان ارجمند نيز اين موضوع را به اطلاع رضاشاه رساند و رضايت وي را براي واگذاري اين امتياز به مؤسسه حمل و نقل ثابت گرفت.(13)
با واگذاري اين امتياز کار مؤسسه حمل و نقل ثابت بالا گرفت و مدت کوتاهي بعد مؤسسه مزبور امتياز حمل محموله ها و مرسوله هاي پستي تهران، قم، اراک، خرم آباد و اهواز و محمره (خرمشهر) را نيز به خود اختصاص داد و بدين ترتيب امتياز حمل مرسوله هاي پستي سراسر کشور در اختيار بهائيان قرار گرفت و کار و بار شرکت ثابت به اندازه اي توسعه يافت که آنان از شرکت کتانه، واقع در بيروت، کاميون وارد ايران کردند و به تبع آن با رانندگاني از سوريه و لبنان نيز به همکاري پرداختند.(14) بايد اذعان کرد گرچه در ظاهر مؤسسه ثابت امتياز حمل مرسوله پستي ايران را بر عهده داشت، اما واقعيت آن است که اتومبيلها و کاميونهاي اين مؤسسه همه با سرمايه مرکز بهائيان خريداري شده بود و کسب امتياز نيز حاصل نفوذ بهائيان در ارکان قدرت رضاخان بود. (15)
اين موضوع نيز بي تأثير از نفوذ بهائيان در سازمان حکومتي پهلوي دوم نبود، اما حبيب ثابت بي آنکه به مسائل پشت پرده اشاره کند تمامي اين موفقيتها و کسب امتيازات را نتيجه پشتکار و خودساختگي خود مي داند: «موفقيت من در انتقال ريلهاي راه آهن که اجراي آن دورنمايي نوميدکننده و شبيه به آرزو و يا رؤياي تعبيرنشدني بود تجربه اي بزرگ بود و به من آموخت که انسان در قبول مهمات امور و مشکلات سخت بايد به قدرت عظيم پنهاني و شخصيت خود يعني وجودي که سرچشمه استعداد اوست متکي گردد و وسوسه اهريمن نااميدي را به دل راه ندهد و در کارهاي خطير از احتمال خطر نهراسد».(16) وي در ادامه همين مطلب خواننده خاطرتش را با استناد به سخني از بودا چنين نصيحت مي کند: «بوداي بزرگ گفته است اين تصور نااميديهاست که ما را از راه رسيدن به مطلوب باز مي دارد و گرنه انسان هر چه را به شدت آرزو مي کند براي به دست آوردن آن قدرت و استعداد کافي در خود دارد و به ظهور مي رساند...» (17)
حبيب ثابت پس از مدتي، به راهنمايي و سرمايه بهاييان، در 29 سالگي، اولين کارخانه نجاري ماشيني را در ايران راه اندازي کرد و با خريد ماشين آلات مدرن نجاري و انتقال آنها به تهران و تأسيس کارخانه نجاري، نجاري را به حالت صنعتي درآورد. زمين اين کارخانه بزرگ هم از سوي عبدالحسين ميرزا فرمانفرما به مبلغ ناچيزي- آن هم به صورت قسطي- در اختيار حبيب قرار گرفت و کارخانه نجاري پيشرفته ثابت کار و فعاليت خود را آغاز کرد. در آن ايام سياستهاي دولت وقت تبليغ روي مظاهري زندگي غربي بود و براي آماده کردن زمينه آن مي کوشيدند تا ظاهر زندگي مردم را هم مانند غربيان کنند.
بر اين اساس مبل و صندلي در خانه هاي اشراف و ورود انواع صندلي به خانه ها و ادارات رونق ويژه اي به اين حرفه داد. از همه مهم تر ساخت درهاي مجلل کاخ شاه و مبلمان آن و تعويض سالانه آنها رونق کار ثابت را بالا برد و ثابت به نمايندگي از سوي بهائيان کوشيد تا با رواج روحيه مصرف گرايي از آنها نهايت بهره را ببرد. (18)
ثابت در خاطراتش آورده است که رضاشاه و ملکه پهلوي به بازديد کارخانه آمدند و به دنبال آن تمام کارهاي نجاري بلديه و کاخ و کافه شهرداري و املاک شاهي و ساختمان هاي کلاردشت به کارخانه ثابت واگذار شد به گونه اي که «آن قدر زمين و چوب در اختيارمان قرار گرفت که جاي نگهداري آن را نداشتيم.» (19)
با بروز جنگ دوم جهاني و نابساماني اوضاع ايران، حبيب ثابت به همراه خانواده ايران را ترک کرد و کارخانه نجاري و ديگر امور تجاري اش را به پدرش سپرد. او از راه بغداد و بيروت و اروپا وارد آمريکا شد. در هاوايي با اگنس الکساندر ديدار کرد. اگنس از طرف شوقي رباني به مقام ايادي امرالله به مفهوم معاونت، و مجري وظايف آيين بهائيت انتخاب شده بود و در تبليغ بهايي و شناسانيدن اين آيين به ساکنان هاوايي عشق و علاقه وصف ناپذيري ابراز مي کرد. (20) حبيب پس از آن وارد سانفرانسيسکو شد و در هتلي که از پيش برايش رزرو شده بود اقامت گزيد. به يقين، سفر حبيب ثابت پاسال به آمريکا آن هم در آن شرايط بحراني که خطرات زيادي نيز به دنبال داشت به جز دستور سران بهايي نبوده است. آنان وقتي اوضاع ايران را بحراني يافتند و املاک و مستغلات بهاييت را در خطر ديدند بر آن شدند با فراخواندن حبيب طرحها و برنامه هاي تازه اي در امور اقتصادي پياده نمايند.
ثابت پاسال در طول اقامت سه ساله اش در سانفرانسيسکو با بسياري از بهائيان ساکن در آمريکا ملاقات کرد و در 20 آوريل 1321/1942 ش به همراه خانواده اش به شيکاگو رفت و در انجمن سالانه بهائيان آمريکا که در مشرق الاذکار شيکاگو- معبد بهائيان- تشکيل مي شود شرکت جست. نمايندگان بهائيان آمريکا و ديگر افراد بهائي در اين انجمن يا کانونشن Convention علاقه و ارادت مفرطي به حضور و شنيدن گزارشهاي آن دارند. (21)
ثابت به هنگام خروج از ايران 93 هزار دلار به صورت حواله خارج کرده بود، لذا به نيويورک رفت و به توصيه سران بهايي فعاليتهاي اقتصادي اش را در خيابان راکفلر پلازا، شماره 30 آغاز کرد. ابتدا کوشيد. در بازار ايران براي محصولات آمريکايي بازاري بيابد. اين کار را با صادرات کتيرا از ايران به آمريکا آغاز کرد اما توفيق نيافت. سپس شرکت فيروز را براي صادرات لوازم آرايشي و بهداشتي آمريکايي به ايران تأسيس کرد. او اجناس و لوازم آرايشي و بهداشتي را از آمريکا به ايران مي فرستاد و از طريق عوامل خود در ايران، به ويژه موسي حقاني که نسبت فاميلي هم با ثابت داشت، در بازار ايران به فروش مي رساند.(22)
پس از مدتي براي صدور کالاهاي متنوع آمريکايي به ايران به همراهي علي اصغر پناهي، اميل عبود، الکساندر سافيان و محسن لک شرکتي به نام شرکت ثابت پاسال (پاسال ترکيب حروف اول فايملي چهار نفر مؤسس شرکت به جز ثابت) تأسيس کرد. شعبه اي از اين شرکت در تهران و شعبه اي از آن در آمريکا افتتاح گرديد، در واقع شرکت جديد ترکيبي از شرکت حبيب ثابت در نيويورک و پاسال در تهران بود.
به واسطه نام همين شرکت هم بود که بعدها حبيب ثابت به ثابت پاسال شهرت يافت. شرکت مزبور توفيق فراواني در صادرات کالا و اجناس لوکس آمريکايي به بازارهاي ايران يافت و حبيب در جريان صدور کالاهاي مختلف به ايران وقتي بازار صادرات لاستيک را پر رونق يافت در 1323 ش در جريان سفر به شيکاگو و حضور در کانونشن بهايي با راهنمايي سران بهايي با يکي از شرکتهاي بزرگ توليد لاستيک ارتباط يافت و پس از انجام کارهاي مقدماتي، کار صادرات محصول آن کارخانه به ايران در سطح وسيع و گسترده آغاز شد و کارخانه مزبور سهم قابل ملاحظه اي از لاستيک خود را به ايران اختصاص داد. (23)
اين خدمات و مناسبات بعدها در نفوذ ثابت در بدنه قدرت حکومت پهلوي و بهره گيري از امکانات حکومتي تأثير زيادي گذاشت. به گونه اي که با ورود ثابت پاسال در 1332 يا 1333 ش به ايران ملکه مادر او و خانواده اش را به ميهماني مجللي در قصر دعوت کرد (26) و در برهه هاي مختلف از اقدامات اقتصادي وي به حمايت برخاست و امتيازات ويژه اي به وي داد.
حبيب ثابت با وارد کردن کالاهاي آمريکايي و تبديل بازار ايران به بازار مصرف اين کشور راه را براي تسلط کامل آمريکا بر اقتصاد ايران هموار ساخت.
اين بورژوازي مرکب از حدود صدو پنجاه خانواده بود که شصت و هفت درصد صنايع و مؤسسات مالي را مالک بودند.
خانواده هايي چون فرمانفرماييان، رضايي، لاجوردي و ثابت. ثابت به همراه پسرانش ايرج و هرمز امپراطوري بزرگي از صنايع و شرکتها را ايجاد کرد (27) و ده درصد از کل داراييهاي ايران را در اختيار گرفت. (28)
البته جسته گريخته شکايتهايي از گوشه و کنار کشور درباره فعاليتهاي مضره عوامل بهايي به آيت الله بروجردي مي رسيد اما مي توان گفت تا 1334ش مخالفت جدي اي با اين فرقه صورت نگرفته بود، به ويژه آنکه سران اين فرقه با نفوذ در دستگاه محمدرضا پهلوي قدرت يافته بودند.
آيت الله بروجردي، که مرجعيت شيعيان را بر عهده داشت، هنگامي که به نفوذ بهائيت در حکومت و به تبع آن تضعيف روحانيت و اسلام پي برد به مخالفت با آن فرقه برخاست و به حجت الاسلام محمدتقي فلسفي مأموريت داد با سخنراني در مسجدشاه (در رمضان سال 1334ش که به طور مستقيم از راديو پخش مي شد) مردم را از خطرات اين فرقه و نفوذ آن در ارکان حکومت و در نتيجه توسعه فرقه بهاييت در ايران آگاه سازد.
سخنراني فلسفي تأثير زيادي در اذهان عمومي گذارد به گونه اي که تجمعاتي عليه بهائيان صورت گرفت و مراکز تجمع بهايي ها مورد هجوم قرار گرفت، محصولات پپسي کولا مورد تحريم واقع شد و مردم را از خطرت اين فرقه و نفوذ آن در ارکان حکومت و در نتيجه توسعه فرقه بهاييت در ايران آگاه سازد.
سخنراني فلسفي تأثير زيادي در اذهان عمومي گذارد به گونه اي که تجمعاتي عليه بهائيان صورت گرفت و مراکز تجمع بهايي ها مورد هجوم قرار گرفت، محصولات پپسي کولا مورد تحريم واقع شد و مردم بر آن شدند کارخانه پپسي کولا را به آتش بکشند و در عاشوراي سال 1334ش عده اي از مردم کارخانه مزبور را به آتش کشيدند و در مغازه ها نيز شيشه هاي نوشابه هاي پپسي را شکستند و زيانهاي سنگيني به آن کارخانه وارد آوردند. (30) البته اين گونه مخالفتهاي آشکار علما و مردم فقط در چند اقدام مختصر و چند سخنراني خلاصه شد و بهائيان پس از آرام ديدن اوضاع دور جديد فعاليتهاي خود را آغاز کردند.
بر خلاف گفته هاي ثابت، واقعيت امر آن است که مسئله ايجاد فرستنده هاي تلويزيوني در ايران از سوي آمريکاييها طراحي گرديد و در سالهاي پس از کودتاي 28 مرداد 1332 در دستور کار رژيم پهلوي قرار گرفت. مجري طرح هم کمپاني RCA امريکايي بود. ثابت پاسال هم که قدرت اقتصادي بالايي داشت از سوي بهائيان به عنوان طرف کمپاني مزبور انتخاب گرديد و مطالعه و اجراي مراحل عملياتي آن چند سال به طور انجاميد (32) و در تير 1337 مجلس شوراي ملي با تصوير ماده واحده اي به چهار تبصره به حبيب ثابت پاسال اجازه داد تا تلويزيون ايران را تحت نظارت وزارت پست و تلگراف و تلفن ضمن رعايت مقررات پوشش هاي خبري و تبليغي اداره انتشارات و راديو راه اندازي کند و پنج سال از پرداخت عوارض گمرکي ورود تجهيزات و ابزار کار فرستنده و به علاوه مالياتهاي جاري معاف باشد.
بدين ترتيب در 11 مهر 1337 تلويزيون ايران در خيابان وزرا- گاندي با حضور محمدرضا پهلوي افتتاح گرديد و ثابت در سخنراني کوتاهي در اين مراسم گفت: «تنها مشوق من اعليحضرت شاهنشاه مي باشند که مرا به اين کار وادار نمودند و با اينکه کار مشکلي را بر عهده دارم ولي بر اثر تشويقهاي اعليحضرت همايوني با تمام توانايي در مقابل مشکلات استقامت خواهم نمود.» (33)
حبيب در جريان تأسيس و راه اندازي شبکه هاي تلويزيوني علاوه بر برخورداري از کمکهاي فراوان دولت از نظر معافيت از پرداخت عوارض گمرکي و اعتبارات ارزي و غيره به کشورهاي آمريکا و انگلستان سفر کرد و ضمن ديدار با سران بهائيت، با بسياري از مقامات انگليسي نيز به مذاکره پرداخت و موافقت آنان را براي دادن اعتبارات به وي جلب کرد:
نخست وزيري
سازمان اطلاعات و امنيت کشور
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع: راديو و تلويزيون تهران
منبع خبر: مأمور ويژه
تقويم: ب-2
شماره: 2-3-246
تاريخ وصول خبر:39/1/21
عنايت الله واثقي يکي از بستگان نزديک حبيب الله ثابت مؤسس تلويزيون تهران اظهار داشته حبيب الله ثابت ضمن مسافرت به انگلستان در لندن با مقامات انگليسي مذاکراتي در اطراف اعطاي کمکهايي به تلويزيون تهران به عمل آورده و موافقت آنان را نيز براي دادن اعتبارات و نيز همکاريهاي فني جلب کرده است. (34)
اسناد بر جاي مانده نشان مي دهد که در همان دوراني که وي پيشرفت جامعه ايراني را شعار خود قرار داده بود در پشت پرده با ارسال نامه اي به اسرائيل به عنوان محفل روحاني ملي بهائيان هدف اصلي خود از تأسيس تلويزيون ايران را اولاً نشر افکار روحاني و معارف و حکم الهي و رفع تعصبات واهي و ثانياً اشتغال جمعي از بهائيان در تأسيسات تلويزيون عنوان کرده است و اين موضوع با گفته ها و شعارهاي وي در تناقض است: «حبيب ثابت. تاريخ 1344/2/10. ساحت مقدس محفل روحاني ملي بهائيان ايران شيدالله ارکانه. عطف به مرقومه محترمه نمره 2532/1/خ مورخه شهرالجلال 122 که منضم به رقيمه شريفه مورخه 16 شهر العلا 122 مقام رفيع البنيان بيت العدل اعظم الهي بود بعد از اظهار امتنان و تشکر خالصانه از الطاف مبذوله درباره اين عبد خاطر خطير آن امناي الهي را مستحضر مي دارد: غرض و هدف اساسي بنده از تأسيس تلويزيون ايران گذشته از فراهم نمودن موجبات اشتغال براي جمعي از ياران آن بود که اولاً به نام يک فرد وطن دوست بهايي خدمتي از لحاظ فرهنگي و اجتماعي نسبت به کشور مقدس ايران انجام گيرد و ثانياً مندرجاً امکاناتي براي نشر افکار روحاني و معارف و حکم الهي و رفع تعصبات واهي به وجود آيد و خوشبختانه در اين منظور اساسي تا حد قابل توجهي موفقيت به دست آمده است. هنگام تصويب قانون تأسيس تلويزيون ايران ضمن مواد مختلفه ماده اي مورد تصويب مجلس شوراي ملي قرار گرفت مبني بر اينکه تلويزيون ايران از لحاظ فني تابع مقررات وزارت پست و تلگراف و از لحاظ تنظيم برنامه ها تابع دستورات اداره کل انتشارات و تبليغات است. بر اساس همين ماده مصوبه اولياء دولت گذشته از اخبار ايران و جهان که همه روزه توسط خبرگزاري پارس تنظيم مي شود گاهگاه اجراي بعضي از برنامه هاي مصاحبه را به وسيله وزارت اطلاعات که سابقاً اداره کل انتشارات و تبليغات ناميده مي شد. در برنامه ها منظور مي کنند و تلويزيون ايران از نظر مقررات مملکتي مجبور به اجراي برنامه هاي مزبور مي باشد.
اين قبيل برنامه ها حداکثر بيش از پنج درصد کل برنامه هاي تلويزيون ايران نيست و بقيه برنامه ها به وسيله يک شوراي داخلي مرکب از مديران برنامه هاي تلويزيون ايران تهيه و تنظيم و به مرحله اجرا گذاشته مي شود.
اين برنامه ها شامل قسمتهاي اخلاقي، اجتماعي، فرهنگي، هنري، تاريخي، تعليم و تربيت، علوم و مسائلي از اين قبيل است. توصيه هاي اين بنده نيز در منظور نمودن مباحث اخلاقي و معنوي و عدم مداخله در امور سياسي و مراحلي که بر خلاف اصول و مصالح عاليه امر است توسط همين شورا جامه عمل مي پوشد و در برنامه ها منظور مي شود. خوشبختانه آن قسمت از برنامه ها که حائز جنبه هاي مزبور نيست و به وسيله دستگاههاي دولتي تنظيم و براي اجرا به تلويزيون ايران داده مي شود کاملاً مشخص است و همه بينندگان تلويزيون وقوف و اطلاع کامل دارند که برنامه هاي مزبور جنبه مملکتي و دولتي دارد.
با عرض مراتب بالا تصور مي کنم موضوع بر آن امناي الهي کاملاً روشن و مصرح است و اطمينان مي دهم که هيچ گاه موجباتي پيش نخواهد آمد که مصالح عاليه امرالله ملحوظ نظر اين بنده و متصديان امر قرار نگيرد. با تقديم تحيات. حبيب ثابت». (35)
از مضمون نامه حبيب ثابت چنين بر مي آيد که سران بهايي که در حيفاي اسرائيل مستقر بودند نسبت به برخي برنامه هاي تلويزيون ابراز نگراني کرده اند و با ارسال نامه اي به حبيب به وي يادآور شده اند که هدف اصلي آنها از انتخاب حبيب به عنوان مسئول تلويزيون ايران تبليغ و تحکيم آيين بهاييت و حمايت از بهائيان است و حبيب با ارسال جوابيه اي احياناً اشتباهاتش را توجيه کرده است.
همان گونه که در اسناد پيشين اشاره شد ثابت با ايجاد شبکه هاي تلويزيوني عمده ترين تلاش خود را براي تحکيم مباني فرقه بهاييت به کار بست و از تلويزيون نهايت استفاده را برد و از آن در جهت فريب افکار عمومي سود برد.
با ايجاد تلويزيون انتقال مظاهر فساد غرب به داخل خانه ها و هجوم به آداب و سنن و مباني اعتقادي مردم آسان تر بود و بر اساس همين دلايل بود که کارتلهاي بزرگ آمريکايي بيشترين تسهيلات را براي ايجاد تلويزيون در ايران فراهم آوردند و تمامي لوازم و بخش اعظم سرمايه مورد نياز را در اختيار حبيب ثابت گذاشتند.
ثابت با آنکه تلويزيون را وسيله اي براي تبليغ افکار بهائيت و غرب به ويژه آمريکا قرار داده بود و از تمامي امکانات کشور به نفع اين اهداف بهره مي برد، با اين حال مي کوشيد با بيان مطالب اغراق آميز از خدمات خود به ايران حجم قابل ملاحظه اي از امتيازات مادي و معنوي را به سوي خود بکشاند.
او بعدها با اين استدلال که چون داير شدن ايستگاه تلويزيون باعث افزايش قابل ملاحظه عايدات گمرکي شده مدعي شد که چند درصد از عايدات گمرکي بايد به تلويزيون تعلق گيرد. در گزارشي از ساواک آمده است:
سازمان اطلاعات و امنيت کشور
فرستنده: بخش 4-3
تاريخ: 1339/10/24
موضوع: گزارش
محترماً به استحضار مي رساند پس از بازديدي که در تاريخ 1339/10/17 توسط آقاي آيرملو، مدير کل اداره پنجم از ايستگاه تلويزيون ايران (تهران) به عمل آمد از طريق آن اداره کل گزارشي شرفعرض پيشگاه ملوکانه تنظيم شده و در آن مطالب اغراق آميزي که مؤسسه تلويزيون (آقاي حبيب ثابت) به کرات در گفتارهاي خود به کار مي برده و آن را وسيله اي براي تأمين منافع و جلب رضايت مقامات مملکتي در راه کمکهاي بيشتر خود مي دانسته منعکس گرديده است و با اينکه دولت تا کنون کمکهاي فراواني چه از نظر معافيت از پرداخت عوارض گمرکي و اعتبارات ارزي و چه از لحاظ احداث دستگاههاي فرستنده و ايجاد تسهيلات لازم در اجراي کليه برنامه هاي تلويزيوني معمول داشته مع الوصف نامبرده ادعاهاي خلاف واقعي نموده و اين مسئله را براي انتظارات بعدي خود از قبيل دريافت مبلغ قابل ملاحظه اي از اداره کل انتشارات و راديو، فروش برنامه ها به دستگاه هاي دولتي و کمک پانصد هزار دلار جهت خريد وسائل تکميلي تلويزيون باز گذاشته و توقعات خود را متکي بر اين موضوع قرار داده است که چون داير شدن ايستگاه تلويزيون باعث افزايش قابل ملاحظه عايدات گمرک گشته لذا چند درصدي از آن متعلق به تلويزيون ايران بوده و به اين ترتيب براي خود نتيجه مي گيرد که رقمهاي مذکور ظاهراً اگر کمک محسوب شود ولي في الواقع و نفس الامر جزء حقوقي است که بايستي خود به خود در اختيار اين دستگاه گذارده شود. ضمناً پيشنهاد شد که مبلغ پانصد هزار دلار مذکور ممکن است جزو بودجه سال 40 سازمان اطلاعات و امنيت کشور يا هر وزارتخانه اي منظور شود. (37)
ثابت در طول ده سال فعاليت در تلويزيون ايستگاههايي نيز در ديگر شهرهاي ايران از جمله آبادان راه اندازي کرد و سرانجام در 1347ش به موجب لايحه اي قانوني که مالکيت فرستنده هاي راديو و تلويزيوني را در انحصار دولت قرار مي داد فرستنده ها را به مبالغ هنگفتي به دولت فروخت و با آنکه هنگام تأسيس ايستگاهها زمين رايگان از دولت گرفته بود اما به هنگام فروش فرستنده ها چند ميليون تومان نيز از بابت فروش زمينها از دولت دريافت کرد. در همان دوران ثروت او به حدي رسيده بود که به دولت پيشنهاد داد امتياز لوله گذاري سوخت قم به تهران به وي واگذار شود او با هزينه شخصي اش اين کار را انجام دهد:
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع: فعاليت انفرادي
محل: تهران، سازمان برنامه
منبع خبر: مأمور ويژه
شماره 312/3034
ايرج حکيم از بستگان حبيب ثابت مي گفت دولت در نظر دارد از بودجه سازمان برنامه با کشيدن لوله گاز نفت قم را به تهران متصل نمايد و حبيب الله ثابت نيز پيشنهادي به دولت داده که حاضر است با بودجه شخصي اين کار را انجام دهد و 15 ميليون تومان به عنوان سرقفلي به دولت بپردازد و پس از 15 سال به تدريج مستهلک نمايد. (38)
در دوره رياست ثابت بر تلويزيون مخالفتهاي پنهان و پيدايي از سوي قشر مذهبي جامعه به ويژه روحانيون با برنامه هاي ضد ديني و اخلاقي تلويزيون صورت مي گرفت، اما حمايت دستگاه پهلوي از اين رسانه به اندازه اي بود که اين گونه مخالفتها راه به جايي نمي برد:
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع : حبيب ثابت پاسال
محل : تهران
شماره : 300/103
منبع خبر: 8
تقويم: ب-2
تاريخ گزارش: 44/6/13
پرويز گرجي يکي از اعضاي هيأت تحريريه مجله تهران مصور از قول مهندس والا نماينده مجلس شوراي ملي اظهار داشته که علي رغم نظر مقامات روحاني که با حبيب ثابت پاسال مسئول تلويزيون ايران دشمني شديد دارند و او را عامل اصلي تقويت بهائيان در ايران مي شناسند طبق نظر مقامات عالي کشور قرار شده مبلغ يک ميليون تومان از طرف شرکت ملي نفت به نام اجراي برنامه هاي آموزشي از تلويزيون به حبيب ثابت پاسال پرداخت شود تا نامبرده بتواند با تقويت تشکيلات خود قدرت بيشتري در مقابل روحانيون به دست آورد. (39)
کارخانه لاستيک جنرال تاير به مرور توليد خود را افزايش داد به گونه اي که در 1352ش روزانه 2900 حلقه لاستيک توليد مي کرد. هيأت مديره شرکت جنرال تاير هم پنج آمريکايي و چهار نفر مؤسس شرکت ثابت پاسال بودند.
بدين ترتيب، سران بهاييت و در رأس آن حبيب ثابت ايران را به بازار مصرف اتومبيلهاي خارجي به ويژه آمريکايي تبديل کردند و حتي لوازم يدکي اتومبيلها را وارد ايران کردند تا کشور را به طور کامل به بازار مصرف توليدات آمريکايي تبديل نمايند. البته پس از مدتي استودبيکر به تعطيلي کشيده شد و ثابت نمايندگي شرکت فولکس واگن را داير کرد و به واردات اين اتومبيل آلماني به کشور پرداخت.
با کسب نمايندگي کارخانه هاي مهم اتومبيل سازي و افزايش نياز به لوازم يدکي از جمله روغن، باتري، شمع و غيره، حبيب ثابت در 1344ش با اخذ نمايندگي روغن موتور اسو، در جنوب تهران به تأسيس کارخانه توليد و تصفيه روغن موتور اسو اقدام کرد. پس از مدتي هم دو کارخانه بزرگ قوطي و بشکه سازي در محوطه همان کارخانه احداث کرد.
از ديگر اقدامات اقتصادي ثابت پاسال در آن دوران تأسيس نمايندگي هاي اتولايت، ليفت تراک، هواپيماهاي پيچکرافت، ماشينهاي کشاورزي، ماشينهاي ساختماني، ماشينهاي ماشين سازي، توسعه شرکت فيروز، نمايندگي هاي ريش تراش فيليپس، اجاق گاز غذاپزي، يخچالهاي جنرال الکتريک و ستينگ هاوس و کلويناتور، تجارت دارو و وارد کردن محصولات دارويي از انگلستان و آمريکا به ايران و نمايندگي شرکت دارويي شرينگ آمريکا، نمايندگي لوازم پزشکي فيليپس، تأسيس کارخانه سيم و کابل (سيکاب)، تأسيس نمايندگي لوازم آرايش لورن آمريکا و غيره از ديگر اقدامات ثابت پاسال بود. (42)
بسياري از اجناسي که ثابت وارد ايران مي کرد متعلق به شرکتهاي آمريکايي و يهودي بود. بنابراين طبيعي بود که در داخل و خارج از ايران از حمايتهاي بي وقفه آنان بهره مند شود. آنان با نفوذ در بدنه قدرت و با همراهي بهائيان راه را براي پيشرفت اقتصادي ثابت هموار مي ساختند تا هر چه بيشتر بر اقتصاد ايران تسلط يابند.
يکي از اصلي ترين حمايتهاي آنان قرار دادن اعتبارات و وامهاي بانکي در اختيار ثابت بود تا او بتواند با کمترين هزينه اي نمايندگي شرکتهاي مختلف آمريکايي را در ايران تأسيس کند و به تبع آن محصولات آن شرکتها را روانه بازار ايران نمايد. لذا در دوره اي بانکهاي ايران و خاورميانه، بانک ايرانيان، بانک ايران و انگليس و بانک توسعه صنعتي و معدني در ايران تأسيس شدند.(43)«وقتي اين بانکها ايجاد شدند دولتهاي خارجي و ساير ممالک فرضهاي مهمي دادند و اعتبارات فراوان در اختيار ما گذاشتند و ما توانستيم صنايع بزرگي را در ايران ايجاد کنيم.»(44)
البته همچنانکه پيش از اين نيز گفته شد حمايت بي دريغ سران بهائيت و مرکز فرقه بهائيت از حبيب و نفوذ روز افزون بهائيان در بدنه قدرت حکومت پهلوي و به تبغ آن روابط و مناسبات بهائيان و خود ثابت با سران حکومت محمدرضا در پيشرفت اقتصادي ثابت تأثير زيادي داشت. ثابت با راهنمايي بهائيان با حسين علاء، اسدالله علم، ملکه مادر، علي اميني و اميرعباس هويدا ارتباطات و مناسبات نزديکي داشت و در برهه هاي مختلف از اين مناسبات سود مي جست.
در دوران نخست وزيزي اسدالله علم او آنچنان خود را به علم نزديک کرده بود که برخي فکر مي کردند برنامه هاي اقتصادي دولت علم با نظر و به نفع حبيب ثابت انجام مي شود و مناسبات وي با دربار و خاندان پهلوي را مهم ترين عامل موفقيت وي در عرصه اقتصادي مي دانستند:
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع: محافل اقتصادي
محل: تهران
منبع خبر: مأمور ويژه
شماره : 718/300/ن
تاريخ وصول خبر: 42/9/24
يکي از بازرگانان بازار مي گفت در محافل اقتصادي تهران چنين شهرت دارد که در دوره زمامداري آقاي علم امور مربوط به اقتصاد کشور طبق نظر و به نفع حبيب ثابت پاسال تنظيم و اجرا مي شود و علت آن هم اين است که در زمان حکومت مصدق موقعي که ملکه مادر و عده اي از خاندان جليل سلطنت در اثر فشار حکومت وقت از ايران خارج شده و به آمريکا رفته بودند در آن کشور مورد بي مهري کارکنان سفارت ايران قرار گرفته ولي حبيب ثابت پاسال که آن موقع در آمريکا داراي زندگي مجللي بوده اعضاء خانواده سلطنتي را به منزل خود برده و از آنان پذيرايي کامل نموده است و اکنون که کليه قدرتهاي کشور در دربار متمرکز شده به پاس کمکهاي سابق وزارت اقتصاد به دستور دربار شاهنشاهي به نفع ثابت پاسال قدمهاي متعددي برداشته و در موضوع ورود روغن ماشين يک قلم 24 ميليون توماني به حبيب ثابت پاسال سود رسانيده است.(45)
نفوذ او در دربار پهلوي دوم به ويژه در شخص محمدرضا پهلوي به حدي بود که بسياري از نمايندگيها و شرکتهاي ثابت اغلب به دست محمدرضا افتتاح مي گرديد و برخي اسناد بر جاي مانده از ساواک نشان مي دهد که ثابت در چندين سفر محمدرضا پهلوي را همراهي کرده و در التزام رکاب ملوکانه» بوده است:
تاريخ: 47/6/28
درباره: آقاي حبيب ثابت
دربار شاهنشاهي جهت مسافرت نامبرده بالا به کشور شوروي به منظور در التزام رکاب ملوکانه تقاضاي صدور گذرنامه خدمت از وزارت خارجه نموده اند و فرم مربوطه طي ليست شماره 136ش 47/6/28/911 به اداره کل هشتم ارسال و مراتب با توجه به کلاسه ذيل ورقه جهت اطلاع اعلام مي گردد. ضمناً آدرس مشاراليه به شرح زير مي باشد. خواهشمند است دستور فرمائيد چنانچه در مورد مسافرت نامبرده نظري دارند به اداره کل هشتم اعلام نمايند. (46)
شرکت و حضور ثابت در افتتاح مجلسين در 1347/7/9 و عضويت او در هيأت مديره دانشگاه ملي نمونه هاي ديگري از ارتباط نزديک او با حکومت است. (47) در سندي ديگر، که مربوط به واگذاري امتياز اپراتور از سوي دولت به حبيب ثابت است، از اعتماد تمام دستگاههاي حکومت پهلوي و از همه مهم تر سازمان اطلاعات و امنيت کشور به رياست ارتشبد نعمت الله نصيري نسبت به حبيب ثابت حکايت دارد:
از : 321
گزارش
درباره: حبيب ثابت
احتراماً وزارت پست و تلگراف و تلفن صلاحيت نامرده بالا را در مورد صدور امتياز اپراتور به مشاراليه جهت تماس با نمايندگيهاي شرکت ثابت پاسال در شهرستانها استعلام نموده است.
سابقه: نامبرده فاقد سابقه مضره سياسي بوده لکن شخص مورد بحث بهايي و عضو محفل ملي بهائيان ايران مي باشد.
نظريه: با عرض مراتب فوق در صورت تصويب به وزارت پست و تلگراف و تلفن اعلام شود چنانچه نامبرده متعهد گردد از دستگاه مزبور در جهت پيشبرد مقاصد بهايي استفاده ننمايد. صدور امتياز اپراتور بلامانع است.
و نصيري پايين اين نامه را چنين حاشيه نوشته است:
بر خلاف گفته هاي ثابت که در خاطرات خود تمامي موفقيتهاي اقتصادي اش را مديون پشتکار و خودساختگي و تلاش خويش دانسته، اسناد بسياري در دست است که نشان مي دهد وي با سرمايه شرکت امنا (49) - سرمايه هنگفت جامعه بهايي - و با پشتوانه سران بهاييان به ثروت عظيم و افسانه اي دست يافته است. دقيقاًَ به همين دليل هم بود که حبيب در هيچ حال از خدمت به فرقه بهائيت فروگذار نبود و خانه مجلل (50) وي هميشه محل رفت و آمد و محل برگزاري سلسله جلسات هفتگي اعضا و سران بهائيت بوده است. در اسناد ساواک اين جلسات هفتگي چنين بازتاب دارد:
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع: محل تشکيل جلسه محفل ملي بهائيان تهران
محل: تهران
منبع خبر: ژ-4
تقويم: ب/2
شماره: 20/463 الف
تاريخ وصول خبر :45/1/10
تاريخ گزارش : 45/1/11
محل تشکيل جلسه محفل ملي بهائيان تهران هر هفته در منزل آقاي حبيب ثابت پاسال واقع در خيابان ويلا تشکيل مي شود و اسامي محفل ملي به شرح زير است: 1. سرهنگ بازنشسته شاهقلي منشي محفل 2. پروفسور منوچهر حکيم 3. خانم بهيه نادري 4. ميس شارپ 5. دکتر مسيح فرهنگي 6. روح الله فتح اعظم 7. دکتر قديمي 8. دکتر مهدي ورقا 9. دکتر منوچهر قائم مقامي. (51 )
در سندي ديگر از ساواک، به برگزاري کنفرانس بهائيان اشاره شد که به نظر مي رسد اين کنفرانس هم در منزل وي برگزار شده باشد:
به : 321
از: هـ 4
شماره گزارش: 45/4508
تاريخ گزارش: 46/3/11
عطف 321/5334-46/2/28
موضوع کنفرانس بهائيان
1. کنفرانس بهائيان به منظور رسيدگي در اطراف کارهاي جاري و تبليغات بهائيان تشکيل گرديده است.
2. عده تقريبي اعضاي شرکت کننده در جلسات در حدود 300 الي 400 نفر مي باشند.
3. مبلغين و افراد سرشناس بهايي مشروحه زير در کنفرانس مزبور شناخته گرديده اند.
الف. اعضاي محفل ملي بهائيان ايران: 1. دکتر منوچهر حکيم رئيس محفل ملي بهائيان ايران
2. روح الله فتح اعظم نايب رئيس 3. منوچهر قائم مقام منشي 4. تيمسار عطاءالله مقربي امين صندوق 5. ميس شارپ خلاصه نويس 6. حبيب ثابت عضو 7. خانم بهيه نادري عضو محفل ملي بهائيان ايران 8. دکتر رياض قديمي عضو محفل ملي بهائيان ايران 9. روحي ارباب عضو محفل ملي بهائيان ايران.
ب. اعضاي محفل روحاني تهران: 1. دکتر حسين نجي رئيس محفل روحاني تهران 2. نصرالله مودت نايب رئيس 3. خانم طاهره رادپور منشي 4. مهدي ورقا خلاصه نويس 5. عطاء الله قديمي امين صندوق 6. خانم دکتر طلعت بصاري 7. دکتر محمد افغان 8. دکتر باهر فرقاني 9. عنايت الله عزيزي
4. مطالب مطروحه در کنفرانس اخير بهائيان بيشتر در اطراف تبليغات بهائيان همچنين اختلافات مابين عده اي از بهائيان و طرفداران جمشيد معاني بوده است.
5. از مدت کنفرانس تا اين تاريخ اطلاعات دقيقي به دست نيامده است و گويا کنفرانس اصلي پايان يافته است ولي هفته اي يک بار سران و مبلغين بهايي در اين محفل جلسه دارند.(52)
او علاوه بر شرکت در جلسات فرقه بهائيت، به دليل عضويتش در کلوپ روتاري طهران و کلوپ جوان در جلسات آن کلوپها هم حضور مي يافت. ثابت در ازاي همين سرمايه هايي که در اختيارش قرار داده شده بود، سرمايه هاي خود را به طور عمومي براي خدمت به جامعه بهاييان ايران و تحکيم پايه هاي فرقه مذکور صرف مي کرد. از جمله اقداماتي که ثابت پاسال در اين مورد انجام داد خريد کليه املاک و خانه هاي اطراف حظيره القدس تهران بود. محدوده اين اراضي از شرق به خيابان نجات اللهي، از جنوب به خيابان سميه، از شمال به خيابان طالقاني و از غرب به خيابان حافظ منتهي مي شد. (53)
وي همچنين در اوايل دهه سي اطراف زمين هاي «مشرق الاذکار» در نزديکي لويزان را ديوارکشي کرده بود. اين اراضي از جاده لشکرک شروع مي شد و تا قله کوه ادامه مي يافت. بر اساس وصيتنامه ميرزا حسينعلي نوري (بهاءالله) قرار بود بزرگ ترين معبد بهائيت در اين اراضي ساخته شود چرا که چند روزي بهاءالله در جريان سوءقصد به جان ناصرالدين شاه در اين محل مخفي شده و از اينجا به بغداد گريخت.(54)
خانواده حبيب ثابت در احداث ساختمانهاي بهائيان (معابد) در گوشه و کنار جهان سهم زيادي داشته اند که از آن جمله مي توان به کمکهاي وسيع مالي آنها در احداث محفل ملي بهائيان پاکستان ديوان مقام اعلي در جبل کرمل- حظيره القدس بهائيان هندوستان- مشرق الاذکار سانتياگو (شيلي) و معابد مصر، استراليا و اردن اشاره کرد.
از ديگر خدمات ثابت به بهائيت، استخدام بهاييان در کارخانه هاي خودش بود. در بسياري از کارخانه هاي ثابت معمولاً شمار کارکنان بهايي بيش از مسلمانان بود و اغلب مديران کارخانه هايش نيز بهايي بودند. همين امر سبب بروز اختلافاتي در بين کارکنان مي شد و مديران بهايي اغلب اوقات نارضايتي هايي براي کارکنان مسلمانان پديد مي آوردند. در يکي از اسناد ساواک وضعيت کارگران کارخانه اجاق گاز متعلق به حبيب و ايرج چنين تشريح شده است:
از: ساواک تهران
به: مديريت کل اداره سوم 333
شماره: 20/3487 هـ
تاريخ: 45/2/15
درباره: وضع کارگران کارخانه اجاق گاز
طبق اطلاع واصله کارخانه فوق که داراي 62 نفر کارگر و متعلق به ثابت پاسال مي باشد. در حدود چهل نفر از کارگران بهايي و بقيه مسلمان مي باشند. سر کارگر کارخانه به نام مديري که بهايي است موجبات ناراحتي کارگران مسلمان را فراهم و بين کارگران شايع است که ثابت پاسال اختيارات کافي به مديري داده و وي قصد دارد به تدريج کارگران مسلمان را اخراج و به جاي آنها کارگران بهايي استخدام نمايد و در چند روز قبل نيز دو نفر از کارگران به نام منوچهر شاهين و محمود حکيميان را اخراج کرده است. ضمناً کارگران اظهار مي دارند در سال 44 سود شرکت حدود يک ميليون تومان بوده و طبق قانون سهيم شدن کارگران بايستي دويست هزار تومان از اين پول به کارگران تعلق گيرد ولي شرکت مدعي است که سود سال 44 هفتاد و پنج هزار تومان بوده و مبلغ پانزده هزار تومان سود تعلق مي گيرد که همان پانزده هزار تومان را نيز نصف کرده است و کارگران شکايت دارند که کارفرما و مديري نماينده وي نمي گذارند کارگران از بين خودشان نماينده تعيين کنند چون فکر مي کنند اين عمل به ضرر آنها تمام خواهد شد. عليهذا مراتب جهت اصلاع اعلام. خواهشمند است دستور فرماييد از طريق وزرات کار در اين مورد اقدام لازم معمول و از نتيجه اين سازمان را آگاه فرمايند.
رئيس ساواک تهران- نواب. (55)
امام خميني که امور سياسي را به دقت پي گيري مي کرد با پي بردن به ضد اسلامي بودن لايحه مزبور علما و مردم را نسبت به خطرات اين لايحه و به تبع آن خطرات نفوذ بهاييت در ارکان حکومت آگاه ساخت و لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي با نهضت دو ماهه روحانيون از تصويب بازماند.
امام خميني چند ماه بعد از آن حادثه نيز ترفند ديگري از بهائيان را فاش ساخت که ثابت در رأس آن برنامه قرار داشت. ثابت با استفاده از ثروت هنگفتي که در اختيار داشت هزينه سفر حدود 2 الي 3 هزار نفر بهايي ايراني را، که براي شرکت در جشنهاي صدمين سال فرقه بهايي به لندن رفتند، پرداخت کرد و حتي براي آنکه مشکلي براي خروج اين جمعيت بهايي از ايران وجود نداشته باشد با استفاده از قدرت و نفوذي که داشت رئيس گمرک مهرآباد را از کار برکنار ساخته و يک نفر بهايي را به جاي او گماشت:
موضوع: جشن صدمين سال فرقه بهايي
محل: لندن
منبع خبر: مأمور ويژه
شماره: 12844/س ت
تاريخ وصول خبر: 41/8/2
طبق اطلاع واصله اخيراًَ بهائيان در نظر دارند جشن صدمين سال بهاء را درلندن بر پا کنند که ضمناً از ايران هم تعدادي در حدود 2 الي 3 هزار نفر از بهائيان جهت شرکت در اين جشن دعوت خواهند شد که اين دعوت از طرف حبيب ثابت به عمل خواهد آمد و کليه خرج اياب و ذهاب اين عده به عهده نامبرده است. ضمناً جهت تسهيلات بيشتر براي رفت و آمد اين اشخاص با اعمال نفوذ از طرف حبيب ثابت اخيراً رئيس گمرک مهرآباد تعويض گرديده و يک نفر بهايي به نام حصار اميري به اين سمت منصوب شده است. (56)
جشن مزبور در 7 ارديبهشت 1342 در لندن برگزار شد و دولت ايران در حمايت مالي از بهائياني که از سوي حبيب ثابت به آن جشن دعوت شده بودند به هر يک از آنها پانصد دلار ارز از طريق بانک مرکزي داد و آنان را با هواپيما راهي لندن کرد.(57) امام خميني که با آگاهي و تيزبيني خاص خود از فعاليتهاي مخفيانه و مخرب سران بهايي در ايران آگاه بود اين اقدام رژيم را شاهدي بر سوءنيت دولت دانست و ضمن اشاره به آن کنفرانس ضد اسلامي، از فعاليتهاي اقتصادي حبيب ثابت و زد و بندهاي وي چنين پرده برداشت: « ... [اي علما و مردم] دين شما در معرض مخاطره و هجوم قرار گرفته است. دولت شما مي خواهد به دست بهايي ها و اسرائيلي ها شما را از بين ببرد. بدانيد که دولت شما به دو هزار نفر بهايي هر يک پانصد دلار کرايه طياره داده که به لندن بروند، جمع شوند و عليه قرآن و پيغمبر شما تصميم بگيرند. دولت شما در يک معامله فروش روغن و مواد نفتي از شرکت نفت به [حبيب] ثابت پاسال بهايي پنج ميليون تومان استفاده رسانيده است که با اين پول مخارج اعزام بهايي ها به لندن و تبليغات بهايي تأمين شود به مردم بگوييد از مالياتي که دولت شما از مسلمانها مي گيرد اين مخارج را مي کند و يهودي و اسرائيلي و بهايي را تقويت مي کند. اطلاع کامل دارم مي خواهند بر خلاف تمايل ملت مسلمان ايران و ساير ملل اسلامي و عرب دولت اسرائيل را به رسميت بشناسند...» (58)
البته به غير از اين سخنراني، حضرت امام در برخي از مجالس و منابر خود به طور تلويحي به فعاليت فرقه بهائيت در ايران اشاره مي کرد اما چون حامي اصلي اين فعاليتها را حکومت پهلوي مي دانست لذا نوک پيکان حمله را متوجه محمدرضا پهلوي و رژيم او مي ساخت.
حبيب ثابت پاسال پس از حدود چهار دهه فعاليت در عرصه اقتصادي، خود را از شرکت امنا بازنشسته کرد و جايش را به هژبر يزداني سپرد. او در 1355ش از ايران خارج شد و در نيويورک اقامت گزيد و با تأسيس شرکتي تجاري به نام «موسسه خليج فارس» در عرصه مخابرات و فيبر نوري به فعاليت پرداخت. در همان دوران کتاب خاطرات خود را تحت عنوان سرگذشت حبيب ثابت به قلم خود ايشان نوشت که پس از مرگش، پسرانش- هرمز و ايرج- آن را به چاپ رساندند.
ثابت پاسال سرانجام در اسفند 1364 از دنيا رفت و جامعه بهايي با مرگ وي يکي از معتمدترين و خدمتگزارترين افراد خود را از دست داد و بيت العدل اعظم با ارسال تسليت نامه اي به همسر وي، باهره خمسي، پايداري و ثبات او را «در خدمت به آستان حضرت ولي محبوب امرالله و تلاشهاي بي نظير آن متصاعد الي الله در جهت به دست آوردن اماکن متبرکه تهران و بالاخره کوشش هاي شجاعانه ايشان [را] در دفاع از جامعه مهد امرالله» ستود. (59)
پس از مرگ ثابت، رژيم اسرائيل به پاس زحماتي که ثابت در جمع آوري و ارسال کمکهاي بهايي براي کمک به اسرائيل در جريان جنگ شش روزه اعراب و اسرائيل (1967) کشيده بود، يکي از خيابانهاي شهر تل آويو را به نام او نامگذاري کرد و راديو اسرائيل در بخش خبري خود مرگ و را «ضايعه بزرگ» ناميد. (60)
ايرج در 1336ش با فائقه رمزي در تهران ازدواج كرد و از وي صاحب دختري به نام تينا شد. تينا در 1366ش در شهر فنيكس ايالت اريزونا با سياوش سفيدوش ازدواج كرد. فرزند دوم ايرج، سينا عبدالله، در 1339ش به دنيا آمد و در 1367ش با ژاكلين دختر مسعود اقراري در جزيره لانگ آيلند شرق امريكا ازدواج كرد و در شهر آرلينگتن ايالت ويرجينيا ساكن شد. سومين فرزند ايرج، تاج، در 1340ش در سوئيس به دنيا آمد و در شهر فنيكس ايالت آريزونا ساكن شد.
فرزند دوم حبيب الله ثابت، هرمز نام داشت. او در 1315ش در تهران به دنيا آمد، در آموزشگاه هوراس من درس خواند و سپس از دانشگاه پنسيلوانيا با درجه BS در رشته اقتصاد فارغ التحصيل شد. او نيز همانند برادرش تحت حمايت پدر مناصب اقتصادي زيادي بر عهده گرفت: رياست هيأت مديره و مديريت عامل شركت فيروز، رياست هيأت مديره كارخانه روكش جنرال، رياست سازمان راديو و تلويزيون ايران، عضو هيأت مديره شركت ثابت پاسال، كارخانه توليد و تصفيه روغن اسو، نظارت در بانك ايرانيان، عضو هيأت مديره ايران گاز و كارخانه ايران سيلندر و شيشه سازي مينا. (61)
هرمز در 1342ش با ايران خسروشاهي ازدواج كرد و از وي صاحب پسري به نام رجا شد. اين ازدواج پس از مدت كوتاهي به طلاق انجاميد و هرمز در 1343ش با والري اسپرينگر ازدواج نمود و از وي صاحب دو پسر به نامهاي آرام و كريم شد. (62)
در سندي از ساواك، از سرقت همسر هرمز از منزل شوهر و فرارش از ايران سخن به ميان آمده است:
تاريخ گزارش 49/1/10
موضوع: سرقت از منزل ثابت پاسال
ساعت 1000 روز 49/1/8 امير جليل مژدهي نماينده سابق مجلس شوراي ملي در يك ميهماني مجلل كه در منزل ويل برگزار شده بود به چند نفر از دوستان و ميهمانان خود اظهار داشت [...] همسر پسر كوچك ثابت پاسال چندي قبل جهت استراحت تصميم به رفتن اروپا مي گيرد و پس از تهيه گذرنامه و مقدمات كار يك روز خانم مزبور به عنوان گردش و تفريح با كيف دستي خود از منزل خارج ولي فوراً خود را به فرودگاه مهرآباد مي رساند و با هواپيما از ايران خارج مي شود. چون غيبت مشاراليه طولاني مي گردد بعداً اعضاي خانواده متوجه مي شوند كه وي مبلغ چهارميليون تومان طلا و جواهرات ثابت پاسال را با خود به سرقت برده است و اكنون آقاي ثابت پاسال از اين بابت سخت ناراحت و حالت پريشاني پيدا نموده ولي ديگر مرغ از قفس پريده است و خانم كوچولو منظور همسر پسر ثبت پاسال با مبلغ چهارميليون تومان مسروقي در اروپا با رفيقش مشغول عيش و خوش گذراني مي باشد و حاليه ثابت پاسال از غصه نزديك است هلاك شود.» (63)
حبيب دوران کودکي را در خيابان جنت گلشن، واقع در جنوب خيابان اميريه سابق، گذراند و با نام نويسي در مدرسه تربيت، که در چهارراه حسن آباد واقع بود، تحصيلات ابتدايي را آغاز کرد. مدارس تربيت دختران و تربيت پسران از تأسيسات بهائيان در تهران بود که معلمان بهايي آمريکايي در آنها تدريس مي کردند و توجه به تعليم زبان انگليسي در آن مدارس بيش از زبان فرانسه بود. (4) او پس از شش سال تحصيل در مدرسه تربيت پسران، گواهينامه ششم ابتدايي گرفت و در مدرسه سن لويي- از مؤسسات فرانسويان، ثبت نام کرد. سن لوئي در خيابان لاله زار، کوچه بابي ها، محل فعلي روزنامه کيهان، واقع بود و اغلب فرزندان شخصيتهاي لشکري و کشوري و فرزندان افراد متمول در آن درس مي خواندند، اما ثابت در خاطرات خود گفته است که وي با آنکه در آن مدرسه درس مي خواند اما از وضعيت مالي مناسبي برخوردار نبود و اين موضوع با قانون حاکم بر مدرسه سن لويي در تناقض است: « ... در ايام مدرسه به خوبي به ياد دارم اغلب دانش آموزان متمول و به اصطلاح اشراف و اعيان با قابلمه هاي مفصل غذا مي آمدند و يا براي آنها مي آوردند و در ناهار خانه مدرسه صرف غذا مي نمودند. اما حبيب را که در واقع چيزي به معني غذا نداشت به ناهارخانه راه نمي دادند و رفتن من به آنجا هم موردي نداشت. اگرچه اغلب قابلمه هاي آن آقايان به ملاحظات مختلف محتواي غذاي چند نفر بود ولي آنان هرگز عادت به دعوت از ديگران حتي تعارف ساده و مختصر را نداشتند... من غذاي خود را که قدري نان شب مانده و پنير و يا مختصري از غذاي شب گذشته بود در مغازه سيگار فروشي نزديک مدرسه مي خوردم...» (5) حبيب در بخش ديگري از خاطراتش از مطلع بودن مديران مدرسه از وضعيت مالي بد وي و اقدام موثر آنها براي جبران بخشي از هزينه ها و شهريه اش سخن مي گويد: «مديران مدرسه مي دانستند که وضع مالي دانش آموزان از چه قرار است و از جمله اطلاع کافي داشتند که زندگي حبيب از اين جهت تعريفي ندارد. بنابراين پيوسته در نظر داشتند که براي بهبود اوضاع مالي من راه حلي پيدا کنند. يکي از همکلاسي هاي من غلامحسين مصدق، فرزند مصدق السلطنه مشهور بود و به اين منظور با جناب مصدق السلطنه تماس گرفتند. ايشان هم قبول کردند که پس از اتمام ساعات درس مدرسه به منزل ايشان بروم و به اتفاق غلامحسين درسهايمان را مرور کنيم و در مقابل ماهي 60 ريال (شش تومان) به من پاداش بدهند و اين کمک بزرگي به مخارج تحصيلي من بود...»(6)
ثابت پاسال در ايام تحصيل در مدرسه سن لويي در يک مغازه دوچرخه سواري واقع در خيابان چراغ گاز (اميرکبير کنوني) مشغول کار شد. اين مغازه به محمدتقي تام بهايي تعلق داشت. فعاليت وي در دوچرخه سواري محمدتقي تام جرقه آغازين فعاليتهاي اقتصادي حبيب به شمار مي رود چرا که پس از آن است که وي پله هاي ترقي را به سرعت پيموده و با حمايت بهائيان متنفذ آن دوره به ثروتي افسانه اي مي رسد.
ثابت پس از کسب مهارت در اين رشته، در 1298 ش با حمايت محمدتقي تام و برادرش محمدرضا تام مغازه دوچرخه سازي و تعمير دوچرخه در خيابان شميران- روبروي خيابان دولت- افتتاح کرد (7) و با توجه به اينکه مردم تهران در ايام تعطيل براي استفاده از آب و هواي ييلاقي قلهک به آن منطقه مي رفتند، کار و بار ثابت در کرايه و تعمير دوچرخه گرفت و وضعيت مالي بهتري يافت.
در همان ايام در کنار محمدتقي تام، که به گفته حبيب اولين اتومبيل را وارد ايران کرده بود، رانندگي آموخت و پس از مدتي به استخدام رانندگي آصف السلطنه، از رجال مشهور قاجار درآمد و با حقوق ماهيانه پنجاه تومان مشغول کار شد و «علاوه بر حقوق ماهيانه پنجاه تومان، خانم (زن آصف السلطنه) هر دفعه چند سکه طلا انعام مي دادند.» (8) ثابت در خاطرات خود گفته است که راسخ قزويني (از سران بهايي تهران) که در آن ايام مشاور سرپرست کليه امور و املاک آصف السلطنه بود او را به آصف السلطنه معرفي کرده است. (9) وقتي کار و بار حبيب بالا گرفت درس را نيمه تمام رها کرد و پس از مدتي خودش يک اتومبيل سواري فورد خريد و با آن به انتقال مسافر از توپخانه و به قلهک و بالعکس پرداخت و آرام آرام کارش را توسعه داد و به انتقال مسافر به قزوين و انزلي و بالعکس نيز اقدام کرد. (10)
ثابت پاسال در 1304 ش سفري به بغداد کرد و از آنجا راهي بيروت شد و با خريد يک دستگاه ماشين فورد از نمايندگي آن در بيروت به حيفا رفت و با مقامت بهايي به ويژه شوقي رباني ديدار و ملاقات کرد. (11)
اين ديدارها و ملاقاتها و در نتيجه حمايتهاي مقامات بهايي از وي تأثير زيادي در پيشرفت و رشد اقتصادي ثابت داشت که در صفحات بعد به آنها اشاره خواهد شد. پس از بازگشت از آن سفر، به کار واردات اتومبيل از بيروت و خريد و فروش آن در تهران پرداخت. مدتي بعد به «انگيزه تحول در کارها» عازم فرانسه شد و با خريد دو کاميون برليت Berliet از فرانسه و نيز سفر به ايتاليا و خريد يک دستگاه اتومبيل فيات و انتقال آن اتومبيلها به تهران و اجاره محلي در خيابان دروازه باغشاه- گورستان متروکه کيمي ها- براي پارک و توقف اتومبيلهايش مؤسسه يا اداره حمل و نقل ثابت را تأسيس کرد که به گفته خودش اولين مؤسسه حمل و نقل با وسايل نقليه موتوري در تهران و ايران بود.(12) به دنبال آن، به نقل و انتقال بار در تهران و بين شهرها اقدام نمود و مؤسسه ثابت را با خريد کاميونهاي ديگر توسعه و گسترش داد.
با روي کار آمدن رضاخان به قدرت و حمايت وي از فرقه هايي چون بهاييت به منظور تضعيف روحانيان و به تبع آن آغاز نفوذ عناصر بهايي در سازمان حکومتي ايران، کساني چون حبيب ثابت نيز از موقعيت پيش آمده حداکثر استفاده را بردند و امتيازات بسياري کسب کردند. چنانکه پيش از اين نيز گفته شد دايي حبيب ثابت معاون وزارت پست و تلگراف بود و ثابت با استفاده از اين فرصت به دايي اش پيشنهاد داد امتياز حمل و نقل محموله هاي پستي از تهران به مازندران به مؤسسه حمل و نقل ثابت واگذار شود و ميرزا رحيم خان ارجمند نيز اين موضوع را به اطلاع رضاشاه رساند و رضايت وي را براي واگذاري اين امتياز به مؤسسه حمل و نقل ثابت گرفت.(13)
با واگذاري اين امتياز کار مؤسسه حمل و نقل ثابت بالا گرفت و مدت کوتاهي بعد مؤسسه مزبور امتياز حمل محموله ها و مرسوله هاي پستي تهران، قم، اراک، خرم آباد و اهواز و محمره (خرمشهر) را نيز به خود اختصاص داد و بدين ترتيب امتياز حمل مرسوله هاي پستي سراسر کشور در اختيار بهائيان قرار گرفت و کار و بار شرکت ثابت به اندازه اي توسعه يافت که آنان از شرکت کتانه، واقع در بيروت، کاميون وارد ايران کردند و به تبع آن با رانندگاني از سوريه و لبنان نيز به همکاري پرداختند.(14) بايد اذعان کرد گرچه در ظاهر مؤسسه ثابت امتياز حمل مرسوله پستي ايران را بر عهده داشت، اما واقعيت آن است که اتومبيلها و کاميونهاي اين مؤسسه همه با سرمايه مرکز بهائيان خريداري شده بود و کسب امتياز نيز حاصل نفوذ بهائيان در ارکان قدرت رضاخان بود. (15)
اين موضوع نيز بي تأثير از نفوذ بهائيان در سازمان حکومتي پهلوي دوم نبود، اما حبيب ثابت بي آنکه به مسائل پشت پرده اشاره کند تمامي اين موفقيتها و کسب امتيازات را نتيجه پشتکار و خودساختگي خود مي داند: «موفقيت من در انتقال ريلهاي راه آهن که اجراي آن دورنمايي نوميدکننده و شبيه به آرزو و يا رؤياي تعبيرنشدني بود تجربه اي بزرگ بود و به من آموخت که انسان در قبول مهمات امور و مشکلات سخت بايد به قدرت عظيم پنهاني و شخصيت خود يعني وجودي که سرچشمه استعداد اوست متکي گردد و وسوسه اهريمن نااميدي را به دل راه ندهد و در کارهاي خطير از احتمال خطر نهراسد».(16) وي در ادامه همين مطلب خواننده خاطرتش را با استناد به سخني از بودا چنين نصيحت مي کند: «بوداي بزرگ گفته است اين تصور نااميديهاست که ما را از راه رسيدن به مطلوب باز مي دارد و گرنه انسان هر چه را به شدت آرزو مي کند براي به دست آوردن آن قدرت و استعداد کافي در خود دارد و به ظهور مي رساند...» (17)
حبيب ثابت پس از مدتي، به راهنمايي و سرمايه بهاييان، در 29 سالگي، اولين کارخانه نجاري ماشيني را در ايران راه اندازي کرد و با خريد ماشين آلات مدرن نجاري و انتقال آنها به تهران و تأسيس کارخانه نجاري، نجاري را به حالت صنعتي درآورد. زمين اين کارخانه بزرگ هم از سوي عبدالحسين ميرزا فرمانفرما به مبلغ ناچيزي- آن هم به صورت قسطي- در اختيار حبيب قرار گرفت و کارخانه نجاري پيشرفته ثابت کار و فعاليت خود را آغاز کرد. در آن ايام سياستهاي دولت وقت تبليغ روي مظاهري زندگي غربي بود و براي آماده کردن زمينه آن مي کوشيدند تا ظاهر زندگي مردم را هم مانند غربيان کنند.
بر اين اساس مبل و صندلي در خانه هاي اشراف و ورود انواع صندلي به خانه ها و ادارات رونق ويژه اي به اين حرفه داد. از همه مهم تر ساخت درهاي مجلل کاخ شاه و مبلمان آن و تعويض سالانه آنها رونق کار ثابت را بالا برد و ثابت به نمايندگي از سوي بهائيان کوشيد تا با رواج روحيه مصرف گرايي از آنها نهايت بهره را ببرد. (18)
ثابت در خاطراتش آورده است که رضاشاه و ملکه پهلوي به بازديد کارخانه آمدند و به دنبال آن تمام کارهاي نجاري بلديه و کاخ و کافه شهرداري و املاک شاهي و ساختمان هاي کلاردشت به کارخانه ثابت واگذار شد به گونه اي که «آن قدر زمين و چوب در اختيارمان قرار گرفت که جاي نگهداري آن را نداشتيم.» (19)
با بروز جنگ دوم جهاني و نابساماني اوضاع ايران، حبيب ثابت به همراه خانواده ايران را ترک کرد و کارخانه نجاري و ديگر امور تجاري اش را به پدرش سپرد. او از راه بغداد و بيروت و اروپا وارد آمريکا شد. در هاوايي با اگنس الکساندر ديدار کرد. اگنس از طرف شوقي رباني به مقام ايادي امرالله به مفهوم معاونت، و مجري وظايف آيين بهائيت انتخاب شده بود و در تبليغ بهايي و شناسانيدن اين آيين به ساکنان هاوايي عشق و علاقه وصف ناپذيري ابراز مي کرد. (20) حبيب پس از آن وارد سانفرانسيسکو شد و در هتلي که از پيش برايش رزرو شده بود اقامت گزيد. به يقين، سفر حبيب ثابت پاسال به آمريکا آن هم در آن شرايط بحراني که خطرات زيادي نيز به دنبال داشت به جز دستور سران بهايي نبوده است. آنان وقتي اوضاع ايران را بحراني يافتند و املاک و مستغلات بهاييت را در خطر ديدند بر آن شدند با فراخواندن حبيب طرحها و برنامه هاي تازه اي در امور اقتصادي پياده نمايند.
ثابت پاسال در طول اقامت سه ساله اش در سانفرانسيسکو با بسياري از بهائيان ساکن در آمريکا ملاقات کرد و در 20 آوريل 1321/1942 ش به همراه خانواده اش به شيکاگو رفت و در انجمن سالانه بهائيان آمريکا که در مشرق الاذکار شيکاگو- معبد بهائيان- تشکيل مي شود شرکت جست. نمايندگان بهائيان آمريکا و ديگر افراد بهائي در اين انجمن يا کانونشن Convention علاقه و ارادت مفرطي به حضور و شنيدن گزارشهاي آن دارند. (21)
ثابت به هنگام خروج از ايران 93 هزار دلار به صورت حواله خارج کرده بود، لذا به نيويورک رفت و به توصيه سران بهايي فعاليتهاي اقتصادي اش را در خيابان راکفلر پلازا، شماره 30 آغاز کرد. ابتدا کوشيد. در بازار ايران براي محصولات آمريکايي بازاري بيابد. اين کار را با صادرات کتيرا از ايران به آمريکا آغاز کرد اما توفيق نيافت. سپس شرکت فيروز را براي صادرات لوازم آرايشي و بهداشتي آمريکايي به ايران تأسيس کرد. او اجناس و لوازم آرايشي و بهداشتي را از آمريکا به ايران مي فرستاد و از طريق عوامل خود در ايران، به ويژه موسي حقاني که نسبت فاميلي هم با ثابت داشت، در بازار ايران به فروش مي رساند.(22)
پس از مدتي براي صدور کالاهاي متنوع آمريکايي به ايران به همراهي علي اصغر پناهي، اميل عبود، الکساندر سافيان و محسن لک شرکتي به نام شرکت ثابت پاسال (پاسال ترکيب حروف اول فايملي چهار نفر مؤسس شرکت به جز ثابت) تأسيس کرد. شعبه اي از اين شرکت در تهران و شعبه اي از آن در آمريکا افتتاح گرديد، در واقع شرکت جديد ترکيبي از شرکت حبيب ثابت در نيويورک و پاسال در تهران بود.
به واسطه نام همين شرکت هم بود که بعدها حبيب ثابت به ثابت پاسال شهرت يافت. شرکت مزبور توفيق فراواني در صادرات کالا و اجناس لوکس آمريکايي به بازارهاي ايران يافت و حبيب در جريان صدور کالاهاي مختلف به ايران وقتي بازار صادرات لاستيک را پر رونق يافت در 1323 ش در جريان سفر به شيکاگو و حضور در کانونشن بهايي با راهنمايي سران بهايي با يکي از شرکتهاي بزرگ توليد لاستيک ارتباط يافت و پس از انجام کارهاي مقدماتي، کار صادرات محصول آن کارخانه به ايران در سطح وسيع و گسترده آغاز شد و کارخانه مزبور سهم قابل ملاحظه اي از لاستيک خود را به ايران اختصاص داد. (23)
ديدار با مادر محمدرضا پهلوي در آمريکا
اين خدمات و مناسبات بعدها در نفوذ ثابت در بدنه قدرت حکومت پهلوي و بهره گيري از امکانات حکومتي تأثير زيادي گذاشت. به گونه اي که با ورود ثابت پاسال در 1332 يا 1333 ش به ايران ملکه مادر او و خانواده اش را به ميهماني مجللي در قصر دعوت کرد (26) و در برهه هاي مختلف از اقدامات اقتصادي وي به حمايت برخاست و امتيازات ويژه اي به وي داد.
حبيب ثابت با وارد کردن کالاهاي آمريکايي و تبديل بازار ايران به بازار مصرف اين کشور راه را براي تسلط کامل آمريکا بر اقتصاد ايران هموار ساخت.
اوضاع اقتصادي ايران در دوران پهلوي دوم
اين بورژوازي مرکب از حدود صدو پنجاه خانواده بود که شصت و هفت درصد صنايع و مؤسسات مالي را مالک بودند.
خانواده هايي چون فرمانفرماييان، رضايي، لاجوردي و ثابت. ثابت به همراه پسرانش ايرج و هرمز امپراطوري بزرگي از صنايع و شرکتها را ايجاد کرد (27) و ده درصد از کل داراييهاي ايران را در اختيار گرفت. (28)
تأسيس شرکت نوشابه سازي پيسي کولا در ايران
البته جسته گريخته شکايتهايي از گوشه و کنار کشور درباره فعاليتهاي مضره عوامل بهايي به آيت الله بروجردي مي رسيد اما مي توان گفت تا 1334ش مخالفت جدي اي با اين فرقه صورت نگرفته بود، به ويژه آنکه سران اين فرقه با نفوذ در دستگاه محمدرضا پهلوي قدرت يافته بودند.
آيت الله بروجردي، که مرجعيت شيعيان را بر عهده داشت، هنگامي که به نفوذ بهائيت در حکومت و به تبع آن تضعيف روحانيت و اسلام پي برد به مخالفت با آن فرقه برخاست و به حجت الاسلام محمدتقي فلسفي مأموريت داد با سخنراني در مسجدشاه (در رمضان سال 1334ش که به طور مستقيم از راديو پخش مي شد) مردم را از خطرات اين فرقه و نفوذ آن در ارکان حکومت و در نتيجه توسعه فرقه بهاييت در ايران آگاه سازد.
سخنراني فلسفي تأثير زيادي در اذهان عمومي گذارد به گونه اي که تجمعاتي عليه بهائيان صورت گرفت و مراکز تجمع بهايي ها مورد هجوم قرار گرفت، محصولات پپسي کولا مورد تحريم واقع شد و مردم را از خطرت اين فرقه و نفوذ آن در ارکان حکومت و در نتيجه توسعه فرقه بهاييت در ايران آگاه سازد.
سخنراني فلسفي تأثير زيادي در اذهان عمومي گذارد به گونه اي که تجمعاتي عليه بهائيان صورت گرفت و مراکز تجمع بهايي ها مورد هجوم قرار گرفت، محصولات پپسي کولا مورد تحريم واقع شد و مردم بر آن شدند کارخانه پپسي کولا را به آتش بکشند و در عاشوراي سال 1334ش عده اي از مردم کارخانه مزبور را به آتش کشيدند و در مغازه ها نيز شيشه هاي نوشابه هاي پپسي را شکستند و زيانهاي سنگيني به آن کارخانه وارد آوردند. (30) البته اين گونه مخالفتهاي آشکار علما و مردم فقط در چند اقدام مختصر و چند سخنراني خلاصه شد و بهائيان پس از آرام ديدن اوضاع دور جديد فعاليتهاي خود را آغاز کردند.
تأسيس شبکه هاي تلويزيوني
بر خلاف گفته هاي ثابت، واقعيت امر آن است که مسئله ايجاد فرستنده هاي تلويزيوني در ايران از سوي آمريکاييها طراحي گرديد و در سالهاي پس از کودتاي 28 مرداد 1332 در دستور کار رژيم پهلوي قرار گرفت. مجري طرح هم کمپاني RCA امريکايي بود. ثابت پاسال هم که قدرت اقتصادي بالايي داشت از سوي بهائيان به عنوان طرف کمپاني مزبور انتخاب گرديد و مطالعه و اجراي مراحل عملياتي آن چند سال به طور انجاميد (32) و در تير 1337 مجلس شوراي ملي با تصوير ماده واحده اي به چهار تبصره به حبيب ثابت پاسال اجازه داد تا تلويزيون ايران را تحت نظارت وزارت پست و تلگراف و تلفن ضمن رعايت مقررات پوشش هاي خبري و تبليغي اداره انتشارات و راديو راه اندازي کند و پنج سال از پرداخت عوارض گمرکي ورود تجهيزات و ابزار کار فرستنده و به علاوه مالياتهاي جاري معاف باشد.
بدين ترتيب در 11 مهر 1337 تلويزيون ايران در خيابان وزرا- گاندي با حضور محمدرضا پهلوي افتتاح گرديد و ثابت در سخنراني کوتاهي در اين مراسم گفت: «تنها مشوق من اعليحضرت شاهنشاه مي باشند که مرا به اين کار وادار نمودند و با اينکه کار مشکلي را بر عهده دارم ولي بر اثر تشويقهاي اعليحضرت همايوني با تمام توانايي در مقابل مشکلات استقامت خواهم نمود.» (33)
حبيب در جريان تأسيس و راه اندازي شبکه هاي تلويزيوني علاوه بر برخورداري از کمکهاي فراوان دولت از نظر معافيت از پرداخت عوارض گمرکي و اعتبارات ارزي و غيره به کشورهاي آمريکا و انگلستان سفر کرد و ضمن ديدار با سران بهائيت، با بسياري از مقامات انگليسي نيز به مذاکره پرداخت و موافقت آنان را براي دادن اعتبارات به وي جلب کرد:
نخست وزيري
سازمان اطلاعات و امنيت کشور
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع: راديو و تلويزيون تهران
منبع خبر: مأمور ويژه
تقويم: ب-2
شماره: 2-3-246
تاريخ وصول خبر:39/1/21
عنايت الله واثقي يکي از بستگان نزديک حبيب الله ثابت مؤسس تلويزيون تهران اظهار داشته حبيب الله ثابت ضمن مسافرت به انگلستان در لندن با مقامات انگليسي مذاکراتي در اطراف اعطاي کمکهايي به تلويزيون تهران به عمل آورده و موافقت آنان را نيز براي دادن اعتبارات و نيز همکاريهاي فني جلب کرده است. (34)
هدف اصلي ثابت از تأسيس تلويزيون
اسناد بر جاي مانده نشان مي دهد که در همان دوراني که وي پيشرفت جامعه ايراني را شعار خود قرار داده بود در پشت پرده با ارسال نامه اي به اسرائيل به عنوان محفل روحاني ملي بهائيان هدف اصلي خود از تأسيس تلويزيون ايران را اولاً نشر افکار روحاني و معارف و حکم الهي و رفع تعصبات واهي و ثانياً اشتغال جمعي از بهائيان در تأسيسات تلويزيون عنوان کرده است و اين موضوع با گفته ها و شعارهاي وي در تناقض است: «حبيب ثابت. تاريخ 1344/2/10. ساحت مقدس محفل روحاني ملي بهائيان ايران شيدالله ارکانه. عطف به مرقومه محترمه نمره 2532/1/خ مورخه شهرالجلال 122 که منضم به رقيمه شريفه مورخه 16 شهر العلا 122 مقام رفيع البنيان بيت العدل اعظم الهي بود بعد از اظهار امتنان و تشکر خالصانه از الطاف مبذوله درباره اين عبد خاطر خطير آن امناي الهي را مستحضر مي دارد: غرض و هدف اساسي بنده از تأسيس تلويزيون ايران گذشته از فراهم نمودن موجبات اشتغال براي جمعي از ياران آن بود که اولاً به نام يک فرد وطن دوست بهايي خدمتي از لحاظ فرهنگي و اجتماعي نسبت به کشور مقدس ايران انجام گيرد و ثانياً مندرجاً امکاناتي براي نشر افکار روحاني و معارف و حکم الهي و رفع تعصبات واهي به وجود آيد و خوشبختانه در اين منظور اساسي تا حد قابل توجهي موفقيت به دست آمده است. هنگام تصويب قانون تأسيس تلويزيون ايران ضمن مواد مختلفه ماده اي مورد تصويب مجلس شوراي ملي قرار گرفت مبني بر اينکه تلويزيون ايران از لحاظ فني تابع مقررات وزارت پست و تلگراف و از لحاظ تنظيم برنامه ها تابع دستورات اداره کل انتشارات و تبليغات است. بر اساس همين ماده مصوبه اولياء دولت گذشته از اخبار ايران و جهان که همه روزه توسط خبرگزاري پارس تنظيم مي شود گاهگاه اجراي بعضي از برنامه هاي مصاحبه را به وسيله وزارت اطلاعات که سابقاً اداره کل انتشارات و تبليغات ناميده مي شد. در برنامه ها منظور مي کنند و تلويزيون ايران از نظر مقررات مملکتي مجبور به اجراي برنامه هاي مزبور مي باشد.
اين قبيل برنامه ها حداکثر بيش از پنج درصد کل برنامه هاي تلويزيون ايران نيست و بقيه برنامه ها به وسيله يک شوراي داخلي مرکب از مديران برنامه هاي تلويزيون ايران تهيه و تنظيم و به مرحله اجرا گذاشته مي شود.
اين برنامه ها شامل قسمتهاي اخلاقي، اجتماعي، فرهنگي، هنري، تاريخي، تعليم و تربيت، علوم و مسائلي از اين قبيل است. توصيه هاي اين بنده نيز در منظور نمودن مباحث اخلاقي و معنوي و عدم مداخله در امور سياسي و مراحلي که بر خلاف اصول و مصالح عاليه امر است توسط همين شورا جامه عمل مي پوشد و در برنامه ها منظور مي شود. خوشبختانه آن قسمت از برنامه ها که حائز جنبه هاي مزبور نيست و به وسيله دستگاههاي دولتي تنظيم و براي اجرا به تلويزيون ايران داده مي شود کاملاً مشخص است و همه بينندگان تلويزيون وقوف و اطلاع کامل دارند که برنامه هاي مزبور جنبه مملکتي و دولتي دارد.
با عرض مراتب بالا تصور مي کنم موضوع بر آن امناي الهي کاملاً روشن و مصرح است و اطمينان مي دهم که هيچ گاه موجباتي پيش نخواهد آمد که مصالح عاليه امرالله ملحوظ نظر اين بنده و متصديان امر قرار نگيرد. با تقديم تحيات. حبيب ثابت». (35)
از مضمون نامه حبيب ثابت چنين بر مي آيد که سران بهايي که در حيفاي اسرائيل مستقر بودند نسبت به برخي برنامه هاي تلويزيون ابراز نگراني کرده اند و با ارسال نامه اي به حبيب به وي يادآور شده اند که هدف اصلي آنها از انتخاب حبيب به عنوان مسئول تلويزيون ايران تبليغ و تحکيم آيين بهاييت و حمايت از بهائيان است و حبيب با ارسال جوابيه اي احياناً اشتباهاتش را توجيه کرده است.
همان گونه که در اسناد پيشين اشاره شد ثابت با ايجاد شبکه هاي تلويزيوني عمده ترين تلاش خود را براي تحکيم مباني فرقه بهاييت به کار بست و از تلويزيون نهايت استفاده را برد و از آن در جهت فريب افکار عمومي سود برد.
با ايجاد تلويزيون انتقال مظاهر فساد غرب به داخل خانه ها و هجوم به آداب و سنن و مباني اعتقادي مردم آسان تر بود و بر اساس همين دلايل بود که کارتلهاي بزرگ آمريکايي بيشترين تسهيلات را براي ايجاد تلويزيون در ايران فراهم آوردند و تمامي لوازم و بخش اعظم سرمايه مورد نياز را در اختيار حبيب ثابت گذاشتند.
ثابت با آنکه تلويزيون را وسيله اي براي تبليغ افکار بهائيت و غرب به ويژه آمريکا قرار داده بود و از تمامي امکانات کشور به نفع اين اهداف بهره مي برد، با اين حال مي کوشيد با بيان مطالب اغراق آميز از خدمات خود به ايران حجم قابل ملاحظه اي از امتيازات مادي و معنوي را به سوي خود بکشاند.
او بعدها با اين استدلال که چون داير شدن ايستگاه تلويزيون باعث افزايش قابل ملاحظه عايدات گمرکي شده مدعي شد که چند درصد از عايدات گمرکي بايد به تلويزيون تعلق گيرد. در گزارشي از ساواک آمده است:
سازمان اطلاعات و امنيت کشور
فرستنده: بخش 4-3
تاريخ: 1339/10/24
موضوع: گزارش
محترماً به استحضار مي رساند پس از بازديدي که در تاريخ 1339/10/17 توسط آقاي آيرملو، مدير کل اداره پنجم از ايستگاه تلويزيون ايران (تهران) به عمل آمد از طريق آن اداره کل گزارشي شرفعرض پيشگاه ملوکانه تنظيم شده و در آن مطالب اغراق آميزي که مؤسسه تلويزيون (آقاي حبيب ثابت) به کرات در گفتارهاي خود به کار مي برده و آن را وسيله اي براي تأمين منافع و جلب رضايت مقامات مملکتي در راه کمکهاي بيشتر خود مي دانسته منعکس گرديده است و با اينکه دولت تا کنون کمکهاي فراواني چه از نظر معافيت از پرداخت عوارض گمرکي و اعتبارات ارزي و چه از لحاظ احداث دستگاههاي فرستنده و ايجاد تسهيلات لازم در اجراي کليه برنامه هاي تلويزيوني معمول داشته مع الوصف نامبرده ادعاهاي خلاف واقعي نموده و اين مسئله را براي انتظارات بعدي خود از قبيل دريافت مبلغ قابل ملاحظه اي از اداره کل انتشارات و راديو، فروش برنامه ها به دستگاه هاي دولتي و کمک پانصد هزار دلار جهت خريد وسائل تکميلي تلويزيون باز گذاشته و توقعات خود را متکي بر اين موضوع قرار داده است که چون داير شدن ايستگاه تلويزيون باعث افزايش قابل ملاحظه عايدات گمرک گشته لذا چند درصدي از آن متعلق به تلويزيون ايران بوده و به اين ترتيب براي خود نتيجه مي گيرد که رقمهاي مذکور ظاهراً اگر کمک محسوب شود ولي في الواقع و نفس الامر جزء حقوقي است که بايستي خود به خود در اختيار اين دستگاه گذارده شود. ضمناً پيشنهاد شد که مبلغ پانصد هزار دلار مذکور ممکن است جزو بودجه سال 40 سازمان اطلاعات و امنيت کشور يا هر وزارتخانه اي منظور شود. (37)
ثابت در طول ده سال فعاليت در تلويزيون ايستگاههايي نيز در ديگر شهرهاي ايران از جمله آبادان راه اندازي کرد و سرانجام در 1347ش به موجب لايحه اي قانوني که مالکيت فرستنده هاي راديو و تلويزيوني را در انحصار دولت قرار مي داد فرستنده ها را به مبالغ هنگفتي به دولت فروخت و با آنکه هنگام تأسيس ايستگاهها زمين رايگان از دولت گرفته بود اما به هنگام فروش فرستنده ها چند ميليون تومان نيز از بابت فروش زمينها از دولت دريافت کرد. در همان دوران ثروت او به حدي رسيده بود که به دولت پيشنهاد داد امتياز لوله گذاري سوخت قم به تهران به وي واگذار شود او با هزينه شخصي اش اين کار را انجام دهد:
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع: فعاليت انفرادي
محل: تهران، سازمان برنامه
منبع خبر: مأمور ويژه
شماره 312/3034
ايرج حکيم از بستگان حبيب ثابت مي گفت دولت در نظر دارد از بودجه سازمان برنامه با کشيدن لوله گاز نفت قم را به تهران متصل نمايد و حبيب الله ثابت نيز پيشنهادي به دولت داده که حاضر است با بودجه شخصي اين کار را انجام دهد و 15 ميليون تومان به عنوان سرقفلي به دولت بپردازد و پس از 15 سال به تدريج مستهلک نمايد. (38)
در دوره رياست ثابت بر تلويزيون مخالفتهاي پنهان و پيدايي از سوي قشر مذهبي جامعه به ويژه روحانيون با برنامه هاي ضد ديني و اخلاقي تلويزيون صورت مي گرفت، اما حمايت دستگاه پهلوي از اين رسانه به اندازه اي بود که اين گونه مخالفتها راه به جايي نمي برد:
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع : حبيب ثابت پاسال
محل : تهران
شماره : 300/103
منبع خبر: 8
تقويم: ب-2
تاريخ گزارش: 44/6/13
پرويز گرجي يکي از اعضاي هيأت تحريريه مجله تهران مصور از قول مهندس والا نماينده مجلس شوراي ملي اظهار داشته که علي رغم نظر مقامات روحاني که با حبيب ثابت پاسال مسئول تلويزيون ايران دشمني شديد دارند و او را عامل اصلي تقويت بهائيان در ايران مي شناسند طبق نظر مقامات عالي کشور قرار شده مبلغ يک ميليون تومان از طرف شرکت ملي نفت به نام اجراي برنامه هاي آموزشي از تلويزيون به حبيب ثابت پاسال پرداخت شود تا نامبرده بتواند با تقويت تشکيلات خود قدرت بيشتري در مقابل روحانيون به دست آورد. (39)
ادامه فعاليت هاي اقتصادي
کارخانه لاستيک جنرال تاير به مرور توليد خود را افزايش داد به گونه اي که در 1352ش روزانه 2900 حلقه لاستيک توليد مي کرد. هيأت مديره شرکت جنرال تاير هم پنج آمريکايي و چهار نفر مؤسس شرکت ثابت پاسال بودند.
بدين ترتيب، سران بهاييت و در رأس آن حبيب ثابت ايران را به بازار مصرف اتومبيلهاي خارجي به ويژه آمريکايي تبديل کردند و حتي لوازم يدکي اتومبيلها را وارد ايران کردند تا کشور را به طور کامل به بازار مصرف توليدات آمريکايي تبديل نمايند. البته پس از مدتي استودبيکر به تعطيلي کشيده شد و ثابت نمايندگي شرکت فولکس واگن را داير کرد و به واردات اين اتومبيل آلماني به کشور پرداخت.
با کسب نمايندگي کارخانه هاي مهم اتومبيل سازي و افزايش نياز به لوازم يدکي از جمله روغن، باتري، شمع و غيره، حبيب ثابت در 1344ش با اخذ نمايندگي روغن موتور اسو، در جنوب تهران به تأسيس کارخانه توليد و تصفيه روغن موتور اسو اقدام کرد. پس از مدتي هم دو کارخانه بزرگ قوطي و بشکه سازي در محوطه همان کارخانه احداث کرد.
از ديگر اقدامات اقتصادي ثابت پاسال در آن دوران تأسيس نمايندگي هاي اتولايت، ليفت تراک، هواپيماهاي پيچکرافت، ماشينهاي کشاورزي، ماشينهاي ساختماني، ماشينهاي ماشين سازي، توسعه شرکت فيروز، نمايندگي هاي ريش تراش فيليپس، اجاق گاز غذاپزي، يخچالهاي جنرال الکتريک و ستينگ هاوس و کلويناتور، تجارت دارو و وارد کردن محصولات دارويي از انگلستان و آمريکا به ايران و نمايندگي شرکت دارويي شرينگ آمريکا، نمايندگي لوازم پزشکي فيليپس، تأسيس کارخانه سيم و کابل (سيکاب)، تأسيس نمايندگي لوازم آرايش لورن آمريکا و غيره از ديگر اقدامات ثابت پاسال بود. (42)
بسياري از اجناسي که ثابت وارد ايران مي کرد متعلق به شرکتهاي آمريکايي و يهودي بود. بنابراين طبيعي بود که در داخل و خارج از ايران از حمايتهاي بي وقفه آنان بهره مند شود. آنان با نفوذ در بدنه قدرت و با همراهي بهائيان راه را براي پيشرفت اقتصادي ثابت هموار مي ساختند تا هر چه بيشتر بر اقتصاد ايران تسلط يابند.
يکي از اصلي ترين حمايتهاي آنان قرار دادن اعتبارات و وامهاي بانکي در اختيار ثابت بود تا او بتواند با کمترين هزينه اي نمايندگي شرکتهاي مختلف آمريکايي را در ايران تأسيس کند و به تبع آن محصولات آن شرکتها را روانه بازار ايران نمايد. لذا در دوره اي بانکهاي ايران و خاورميانه، بانک ايرانيان، بانک ايران و انگليس و بانک توسعه صنعتي و معدني در ايران تأسيس شدند.(43)«وقتي اين بانکها ايجاد شدند دولتهاي خارجي و ساير ممالک فرضهاي مهمي دادند و اعتبارات فراوان در اختيار ما گذاشتند و ما توانستيم صنايع بزرگي را در ايران ايجاد کنيم.»(44)
البته همچنانکه پيش از اين نيز گفته شد حمايت بي دريغ سران بهائيت و مرکز فرقه بهائيت از حبيب و نفوذ روز افزون بهائيان در بدنه قدرت حکومت پهلوي و به تبغ آن روابط و مناسبات بهائيان و خود ثابت با سران حکومت محمدرضا در پيشرفت اقتصادي ثابت تأثير زيادي داشت. ثابت با راهنمايي بهائيان با حسين علاء، اسدالله علم، ملکه مادر، علي اميني و اميرعباس هويدا ارتباطات و مناسبات نزديکي داشت و در برهه هاي مختلف از اين مناسبات سود مي جست.
در دوران نخست وزيزي اسدالله علم او آنچنان خود را به علم نزديک کرده بود که برخي فکر مي کردند برنامه هاي اقتصادي دولت علم با نظر و به نفع حبيب ثابت انجام مي شود و مناسبات وي با دربار و خاندان پهلوي را مهم ترين عامل موفقيت وي در عرصه اقتصادي مي دانستند:
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع: محافل اقتصادي
محل: تهران
منبع خبر: مأمور ويژه
شماره : 718/300/ن
تاريخ وصول خبر: 42/9/24
يکي از بازرگانان بازار مي گفت در محافل اقتصادي تهران چنين شهرت دارد که در دوره زمامداري آقاي علم امور مربوط به اقتصاد کشور طبق نظر و به نفع حبيب ثابت پاسال تنظيم و اجرا مي شود و علت آن هم اين است که در زمان حکومت مصدق موقعي که ملکه مادر و عده اي از خاندان جليل سلطنت در اثر فشار حکومت وقت از ايران خارج شده و به آمريکا رفته بودند در آن کشور مورد بي مهري کارکنان سفارت ايران قرار گرفته ولي حبيب ثابت پاسال که آن موقع در آمريکا داراي زندگي مجللي بوده اعضاء خانواده سلطنتي را به منزل خود برده و از آنان پذيرايي کامل نموده است و اکنون که کليه قدرتهاي کشور در دربار متمرکز شده به پاس کمکهاي سابق وزارت اقتصاد به دستور دربار شاهنشاهي به نفع ثابت پاسال قدمهاي متعددي برداشته و در موضوع ورود روغن ماشين يک قلم 24 ميليون توماني به حبيب ثابت پاسال سود رسانيده است.(45)
نفوذ او در دربار پهلوي دوم به ويژه در شخص محمدرضا پهلوي به حدي بود که بسياري از نمايندگيها و شرکتهاي ثابت اغلب به دست محمدرضا افتتاح مي گرديد و برخي اسناد بر جاي مانده از ساواک نشان مي دهد که ثابت در چندين سفر محمدرضا پهلوي را همراهي کرده و در التزام رکاب ملوکانه» بوده است:
تاريخ: 47/6/28
درباره: آقاي حبيب ثابت
دربار شاهنشاهي جهت مسافرت نامبرده بالا به کشور شوروي به منظور در التزام رکاب ملوکانه تقاضاي صدور گذرنامه خدمت از وزارت خارجه نموده اند و فرم مربوطه طي ليست شماره 136ش 47/6/28/911 به اداره کل هشتم ارسال و مراتب با توجه به کلاسه ذيل ورقه جهت اطلاع اعلام مي گردد. ضمناً آدرس مشاراليه به شرح زير مي باشد. خواهشمند است دستور فرمائيد چنانچه در مورد مسافرت نامبرده نظري دارند به اداره کل هشتم اعلام نمايند. (46)
شرکت و حضور ثابت در افتتاح مجلسين در 1347/7/9 و عضويت او در هيأت مديره دانشگاه ملي نمونه هاي ديگري از ارتباط نزديک او با حکومت است. (47) در سندي ديگر، که مربوط به واگذاري امتياز اپراتور از سوي دولت به حبيب ثابت است، از اعتماد تمام دستگاههاي حکومت پهلوي و از همه مهم تر سازمان اطلاعات و امنيت کشور به رياست ارتشبد نعمت الله نصيري نسبت به حبيب ثابت حکايت دارد:
از : 321
گزارش
درباره: حبيب ثابت
احتراماً وزارت پست و تلگراف و تلفن صلاحيت نامرده بالا را در مورد صدور امتياز اپراتور به مشاراليه جهت تماس با نمايندگيهاي شرکت ثابت پاسال در شهرستانها استعلام نموده است.
سابقه: نامبرده فاقد سابقه مضره سياسي بوده لکن شخص مورد بحث بهايي و عضو محفل ملي بهائيان ايران مي باشد.
نظريه: با عرض مراتب فوق در صورت تصويب به وزارت پست و تلگراف و تلفن اعلام شود چنانچه نامبرده متعهد گردد از دستگاه مزبور در جهت پيشبرد مقاصد بهايي استفاده ننمايد. صدور امتياز اپراتور بلامانع است.
و نصيري پايين اين نامه را چنين حاشيه نوشته است:
بر خلاف گفته هاي ثابت که در خاطرات خود تمامي موفقيتهاي اقتصادي اش را مديون پشتکار و خودساختگي و تلاش خويش دانسته، اسناد بسياري در دست است که نشان مي دهد وي با سرمايه شرکت امنا (49) - سرمايه هنگفت جامعه بهايي - و با پشتوانه سران بهاييان به ثروت عظيم و افسانه اي دست يافته است. دقيقاًَ به همين دليل هم بود که حبيب در هيچ حال از خدمت به فرقه بهائيت فروگذار نبود و خانه مجلل (50) وي هميشه محل رفت و آمد و محل برگزاري سلسله جلسات هفتگي اعضا و سران بهائيت بوده است. در اسناد ساواک اين جلسات هفتگي چنين بازتاب دارد:
گزارش اطلاعات داخلي
موضوع: محل تشکيل جلسه محفل ملي بهائيان تهران
محل: تهران
منبع خبر: ژ-4
تقويم: ب/2
شماره: 20/463 الف
تاريخ وصول خبر :45/1/10
تاريخ گزارش : 45/1/11
محل تشکيل جلسه محفل ملي بهائيان تهران هر هفته در منزل آقاي حبيب ثابت پاسال واقع در خيابان ويلا تشکيل مي شود و اسامي محفل ملي به شرح زير است: 1. سرهنگ بازنشسته شاهقلي منشي محفل 2. پروفسور منوچهر حکيم 3. خانم بهيه نادري 4. ميس شارپ 5. دکتر مسيح فرهنگي 6. روح الله فتح اعظم 7. دکتر قديمي 8. دکتر مهدي ورقا 9. دکتر منوچهر قائم مقامي. (51 )
در سندي ديگر از ساواک، به برگزاري کنفرانس بهائيان اشاره شد که به نظر مي رسد اين کنفرانس هم در منزل وي برگزار شده باشد:
به : 321
از: هـ 4
شماره گزارش: 45/4508
تاريخ گزارش: 46/3/11
عطف 321/5334-46/2/28
موضوع کنفرانس بهائيان
1. کنفرانس بهائيان به منظور رسيدگي در اطراف کارهاي جاري و تبليغات بهائيان تشکيل گرديده است.
2. عده تقريبي اعضاي شرکت کننده در جلسات در حدود 300 الي 400 نفر مي باشند.
3. مبلغين و افراد سرشناس بهايي مشروحه زير در کنفرانس مزبور شناخته گرديده اند.
الف. اعضاي محفل ملي بهائيان ايران: 1. دکتر منوچهر حکيم رئيس محفل ملي بهائيان ايران
2. روح الله فتح اعظم نايب رئيس 3. منوچهر قائم مقام منشي 4. تيمسار عطاءالله مقربي امين صندوق 5. ميس شارپ خلاصه نويس 6. حبيب ثابت عضو 7. خانم بهيه نادري عضو محفل ملي بهائيان ايران 8. دکتر رياض قديمي عضو محفل ملي بهائيان ايران 9. روحي ارباب عضو محفل ملي بهائيان ايران.
ب. اعضاي محفل روحاني تهران: 1. دکتر حسين نجي رئيس محفل روحاني تهران 2. نصرالله مودت نايب رئيس 3. خانم طاهره رادپور منشي 4. مهدي ورقا خلاصه نويس 5. عطاء الله قديمي امين صندوق 6. خانم دکتر طلعت بصاري 7. دکتر محمد افغان 8. دکتر باهر فرقاني 9. عنايت الله عزيزي
4. مطالب مطروحه در کنفرانس اخير بهائيان بيشتر در اطراف تبليغات بهائيان همچنين اختلافات مابين عده اي از بهائيان و طرفداران جمشيد معاني بوده است.
5. از مدت کنفرانس تا اين تاريخ اطلاعات دقيقي به دست نيامده است و گويا کنفرانس اصلي پايان يافته است ولي هفته اي يک بار سران و مبلغين بهايي در اين محفل جلسه دارند.(52)
او علاوه بر شرکت در جلسات فرقه بهائيت، به دليل عضويتش در کلوپ روتاري طهران و کلوپ جوان در جلسات آن کلوپها هم حضور مي يافت. ثابت در ازاي همين سرمايه هايي که در اختيارش قرار داده شده بود، سرمايه هاي خود را به طور عمومي براي خدمت به جامعه بهاييان ايران و تحکيم پايه هاي فرقه مذکور صرف مي کرد. از جمله اقداماتي که ثابت پاسال در اين مورد انجام داد خريد کليه املاک و خانه هاي اطراف حظيره القدس تهران بود. محدوده اين اراضي از شرق به خيابان نجات اللهي، از جنوب به خيابان سميه، از شمال به خيابان طالقاني و از غرب به خيابان حافظ منتهي مي شد. (53)
وي همچنين در اوايل دهه سي اطراف زمين هاي «مشرق الاذکار» در نزديکي لويزان را ديوارکشي کرده بود. اين اراضي از جاده لشکرک شروع مي شد و تا قله کوه ادامه مي يافت. بر اساس وصيتنامه ميرزا حسينعلي نوري (بهاءالله) قرار بود بزرگ ترين معبد بهائيت در اين اراضي ساخته شود چرا که چند روزي بهاءالله در جريان سوءقصد به جان ناصرالدين شاه در اين محل مخفي شده و از اينجا به بغداد گريخت.(54)
خانواده حبيب ثابت در احداث ساختمانهاي بهائيان (معابد) در گوشه و کنار جهان سهم زيادي داشته اند که از آن جمله مي توان به کمکهاي وسيع مالي آنها در احداث محفل ملي بهائيان پاکستان ديوان مقام اعلي در جبل کرمل- حظيره القدس بهائيان هندوستان- مشرق الاذکار سانتياگو (شيلي) و معابد مصر، استراليا و اردن اشاره کرد.
از ديگر خدمات ثابت به بهائيت، استخدام بهاييان در کارخانه هاي خودش بود. در بسياري از کارخانه هاي ثابت معمولاً شمار کارکنان بهايي بيش از مسلمانان بود و اغلب مديران کارخانه هايش نيز بهايي بودند. همين امر سبب بروز اختلافاتي در بين کارکنان مي شد و مديران بهايي اغلب اوقات نارضايتي هايي براي کارکنان مسلمانان پديد مي آوردند. در يکي از اسناد ساواک وضعيت کارگران کارخانه اجاق گاز متعلق به حبيب و ايرج چنين تشريح شده است:
از: ساواک تهران
به: مديريت کل اداره سوم 333
شماره: 20/3487 هـ
تاريخ: 45/2/15
درباره: وضع کارگران کارخانه اجاق گاز
طبق اطلاع واصله کارخانه فوق که داراي 62 نفر کارگر و متعلق به ثابت پاسال مي باشد. در حدود چهل نفر از کارگران بهايي و بقيه مسلمان مي باشند. سر کارگر کارخانه به نام مديري که بهايي است موجبات ناراحتي کارگران مسلمان را فراهم و بين کارگران شايع است که ثابت پاسال اختيارات کافي به مديري داده و وي قصد دارد به تدريج کارگران مسلمان را اخراج و به جاي آنها کارگران بهايي استخدام نمايد و در چند روز قبل نيز دو نفر از کارگران به نام منوچهر شاهين و محمود حکيميان را اخراج کرده است. ضمناً کارگران اظهار مي دارند در سال 44 سود شرکت حدود يک ميليون تومان بوده و طبق قانون سهيم شدن کارگران بايستي دويست هزار تومان از اين پول به کارگران تعلق گيرد ولي شرکت مدعي است که سود سال 44 هفتاد و پنج هزار تومان بوده و مبلغ پانزده هزار تومان سود تعلق مي گيرد که همان پانزده هزار تومان را نيز نصف کرده است و کارگران شکايت دارند که کارفرما و مديري نماينده وي نمي گذارند کارگران از بين خودشان نماينده تعيين کنند چون فکر مي کنند اين عمل به ضرر آنها تمام خواهد شد. عليهذا مراتب جهت اصلاع اعلام. خواهشمند است دستور فرماييد از طريق وزرات کار در اين مورد اقدام لازم معمول و از نتيجه اين سازمان را آگاه فرمايند.
رئيس ساواک تهران- نواب. (55)
مخالفتهاي آشکار با بهائيت
امام خميني که امور سياسي را به دقت پي گيري مي کرد با پي بردن به ضد اسلامي بودن لايحه مزبور علما و مردم را نسبت به خطرات اين لايحه و به تبع آن خطرات نفوذ بهاييت در ارکان حکومت آگاه ساخت و لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي با نهضت دو ماهه روحانيون از تصويب بازماند.
امام خميني چند ماه بعد از آن حادثه نيز ترفند ديگري از بهائيان را فاش ساخت که ثابت در رأس آن برنامه قرار داشت. ثابت با استفاده از ثروت هنگفتي که در اختيار داشت هزينه سفر حدود 2 الي 3 هزار نفر بهايي ايراني را، که براي شرکت در جشنهاي صدمين سال فرقه بهايي به لندن رفتند، پرداخت کرد و حتي براي آنکه مشکلي براي خروج اين جمعيت بهايي از ايران وجود نداشته باشد با استفاده از قدرت و نفوذي که داشت رئيس گمرک مهرآباد را از کار برکنار ساخته و يک نفر بهايي را به جاي او گماشت:
موضوع: جشن صدمين سال فرقه بهايي
محل: لندن
منبع خبر: مأمور ويژه
شماره: 12844/س ت
تاريخ وصول خبر: 41/8/2
طبق اطلاع واصله اخيراًَ بهائيان در نظر دارند جشن صدمين سال بهاء را درلندن بر پا کنند که ضمناً از ايران هم تعدادي در حدود 2 الي 3 هزار نفر از بهائيان جهت شرکت در اين جشن دعوت خواهند شد که اين دعوت از طرف حبيب ثابت به عمل خواهد آمد و کليه خرج اياب و ذهاب اين عده به عهده نامبرده است. ضمناً جهت تسهيلات بيشتر براي رفت و آمد اين اشخاص با اعمال نفوذ از طرف حبيب ثابت اخيراً رئيس گمرک مهرآباد تعويض گرديده و يک نفر بهايي به نام حصار اميري به اين سمت منصوب شده است. (56)
جشن مزبور در 7 ارديبهشت 1342 در لندن برگزار شد و دولت ايران در حمايت مالي از بهائياني که از سوي حبيب ثابت به آن جشن دعوت شده بودند به هر يک از آنها پانصد دلار ارز از طريق بانک مرکزي داد و آنان را با هواپيما راهي لندن کرد.(57) امام خميني که با آگاهي و تيزبيني خاص خود از فعاليتهاي مخفيانه و مخرب سران بهايي در ايران آگاه بود اين اقدام رژيم را شاهدي بر سوءنيت دولت دانست و ضمن اشاره به آن کنفرانس ضد اسلامي، از فعاليتهاي اقتصادي حبيب ثابت و زد و بندهاي وي چنين پرده برداشت: « ... [اي علما و مردم] دين شما در معرض مخاطره و هجوم قرار گرفته است. دولت شما مي خواهد به دست بهايي ها و اسرائيلي ها شما را از بين ببرد. بدانيد که دولت شما به دو هزار نفر بهايي هر يک پانصد دلار کرايه طياره داده که به لندن بروند، جمع شوند و عليه قرآن و پيغمبر شما تصميم بگيرند. دولت شما در يک معامله فروش روغن و مواد نفتي از شرکت نفت به [حبيب] ثابت پاسال بهايي پنج ميليون تومان استفاده رسانيده است که با اين پول مخارج اعزام بهايي ها به لندن و تبليغات بهايي تأمين شود به مردم بگوييد از مالياتي که دولت شما از مسلمانها مي گيرد اين مخارج را مي کند و يهودي و اسرائيلي و بهايي را تقويت مي کند. اطلاع کامل دارم مي خواهند بر خلاف تمايل ملت مسلمان ايران و ساير ملل اسلامي و عرب دولت اسرائيل را به رسميت بشناسند...» (58)
البته به غير از اين سخنراني، حضرت امام در برخي از مجالس و منابر خود به طور تلويحي به فعاليت فرقه بهائيت در ايران اشاره مي کرد اما چون حامي اصلي اين فعاليتها را حکومت پهلوي مي دانست لذا نوک پيکان حمله را متوجه محمدرضا پهلوي و رژيم او مي ساخت.
حبيب ثابت پاسال پس از حدود چهار دهه فعاليت در عرصه اقتصادي، خود را از شرکت امنا بازنشسته کرد و جايش را به هژبر يزداني سپرد. او در 1355ش از ايران خارج شد و در نيويورک اقامت گزيد و با تأسيس شرکتي تجاري به نام «موسسه خليج فارس» در عرصه مخابرات و فيبر نوري به فعاليت پرداخت. در همان دوران کتاب خاطرات خود را تحت عنوان سرگذشت حبيب ثابت به قلم خود ايشان نوشت که پس از مرگش، پسرانش- هرمز و ايرج- آن را به چاپ رساندند.
ثابت پاسال سرانجام در اسفند 1364 از دنيا رفت و جامعه بهايي با مرگ وي يکي از معتمدترين و خدمتگزارترين افراد خود را از دست داد و بيت العدل اعظم با ارسال تسليت نامه اي به همسر وي، باهره خمسي، پايداري و ثبات او را «در خدمت به آستان حضرت ولي محبوب امرالله و تلاشهاي بي نظير آن متصاعد الي الله در جهت به دست آوردن اماکن متبرکه تهران و بالاخره کوشش هاي شجاعانه ايشان [را] در دفاع از جامعه مهد امرالله» ستود. (59)
پس از مرگ ثابت، رژيم اسرائيل به پاس زحماتي که ثابت در جمع آوري و ارسال کمکهاي بهايي براي کمک به اسرائيل در جريان جنگ شش روزه اعراب و اسرائيل (1967) کشيده بود، يکي از خيابانهاي شهر تل آويو را به نام او نامگذاري کرد و راديو اسرائيل در بخش خبري خود مرگ و را «ضايعه بزرگ» ناميد. (60)
فرزندان
ايرج در 1336ش با فائقه رمزي در تهران ازدواج كرد و از وي صاحب دختري به نام تينا شد. تينا در 1366ش در شهر فنيكس ايالت اريزونا با سياوش سفيدوش ازدواج كرد. فرزند دوم ايرج، سينا عبدالله، در 1339ش به دنيا آمد و در 1367ش با ژاكلين دختر مسعود اقراري در جزيره لانگ آيلند شرق امريكا ازدواج كرد و در شهر آرلينگتن ايالت ويرجينيا ساكن شد. سومين فرزند ايرج، تاج، در 1340ش در سوئيس به دنيا آمد و در شهر فنيكس ايالت آريزونا ساكن شد.
فرزند دوم حبيب الله ثابت، هرمز نام داشت. او در 1315ش در تهران به دنيا آمد، در آموزشگاه هوراس من درس خواند و سپس از دانشگاه پنسيلوانيا با درجه BS در رشته اقتصاد فارغ التحصيل شد. او نيز همانند برادرش تحت حمايت پدر مناصب اقتصادي زيادي بر عهده گرفت: رياست هيأت مديره و مديريت عامل شركت فيروز، رياست هيأت مديره كارخانه روكش جنرال، رياست سازمان راديو و تلويزيون ايران، عضو هيأت مديره شركت ثابت پاسال، كارخانه توليد و تصفيه روغن اسو، نظارت در بانك ايرانيان، عضو هيأت مديره ايران گاز و كارخانه ايران سيلندر و شيشه سازي مينا. (61)
هرمز در 1342ش با ايران خسروشاهي ازدواج كرد و از وي صاحب پسري به نام رجا شد. اين ازدواج پس از مدت كوتاهي به طلاق انجاميد و هرمز در 1343ش با والري اسپرينگر ازدواج نمود و از وي صاحب دو پسر به نامهاي آرام و كريم شد. (62)
در سندي از ساواك، از سرقت همسر هرمز از منزل شوهر و فرارش از ايران سخن به ميان آمده است:
تاريخ گزارش 49/1/10
موضوع: سرقت از منزل ثابت پاسال
ساعت 1000 روز 49/1/8 امير جليل مژدهي نماينده سابق مجلس شوراي ملي در يك ميهماني مجلل كه در منزل ويل برگزار شده بود به چند نفر از دوستان و ميهمانان خود اظهار داشت [...] همسر پسر كوچك ثابت پاسال چندي قبل جهت استراحت تصميم به رفتن اروپا مي گيرد و پس از تهيه گذرنامه و مقدمات كار يك روز خانم مزبور به عنوان گردش و تفريح با كيف دستي خود از منزل خارج ولي فوراً خود را به فرودگاه مهرآباد مي رساند و با هواپيما از ايران خارج مي شود. چون غيبت مشاراليه طولاني مي گردد بعداً اعضاي خانواده متوجه مي شوند كه وي مبلغ چهارميليون تومان طلا و جواهرات ثابت پاسال را با خود به سرقت برده است و اكنون آقاي ثابت پاسال از اين بابت سخت ناراحت و حالت پريشاني پيدا نموده ولي ديگر مرغ از قفس پريده است و خانم كوچولو منظور همسر پسر ثبت پاسال با مبلغ چهارميليون تومان مسروقي در اروپا با رفيقش مشغول عيش و خوش گذراني مي باشد و حاليه ثابت پاسال از غصه نزديك است هلاك شود.» (63)
پي نوشتها
1- اسناد فعاليت بهائيان در دوره محمدرضا شاه، تدوين ثريا شهسواري، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1387ش، ص 113.
2- سرگذشت حبيب ثابت به قلم خود ايشان، لوس آنجلس،نشر ايرج و هرمز ثابت، 1993 م، ص 105
3- تاريخ ظهور الحق، فاضل مازندراني، ج9، ص 8.
4- سرگذشت حبيب ثابت ...، پيشين،ص 17.
5- همان،ص 22.
6- همان، ص 28.
7- همان، ص 56.
8- همان، ص 58.
9- همان جا.
10- همان،ص 70
11- همان، ص 96.
12- همان، ص 106.
13- همان، ص 109.
14- همان، ص 110.
15- معماران تباهي (سيماي كارگزاران كلوپ هاي روتاري در ايران)، ج3، تهران، دفتر پژوهشهاي موسسه كيهان، 1377 ش، ص 20.
16- سرگذشت حبيب ثابت...، ص 117.
17- همان جا.
18- اسناد فعاليت بهائيان ...، پيشين، ص 116.
19- سرگذشت حبيب ثابت ...، صص 148و 150.
20- همان، ص 166.
21- همان، ص 179، گفتني است مشرق الاذكار اصولاً معبد بهائيان است. در فرانكفورت، سيدني، كامپالا، عشق آباد و پاناما هم مشرق الاذكارهايي ساخته شده بود (همان،ص 180) .
22- همان، ص 186.
23- همان، ص 192.
24- همان، ص 242.
25- همان، ص 243.
26- همان، ص 245.
27- عباسي،ابراهيم، دولت پهلوي و توسعه اقتصادي،تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1383، صص 196-191.
28- نشريه نيوزويك، «چه كساني در ايران قدرت را در دست دارند»، 1974/10/14، ص 32.
29- سرگذشت حبيب ثابت...، ص 238.
30- روزنامه كيهان، 1334/6/11.
31- سرگذشت حبيب ثابت...، ص 250.
32- معماران تباهي،ج3، صص 30-28.
33- اميد،جمال،تاريخ سينماي ايران، تهران، روزنه، 1374ش، ص 1007.
34- بايگاني موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، (پرونده انفرادي حبيب ثابت پاسال).
35- همان.
36- همان.
37- همان.
38- همان.
39- همان.
40- سرگذشت حبيب ثابت...، ص 193.
41- همان، ص 196.
42- همان، صص 226-207.
43- سرگذشت حبيب ثابت...، ص 285، اسنادي از فعاليت بهائيان...، ص 121.
44- سرگذشت حبيب ثابت ...، ص 286.
45- بايگاني موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، (پرونده انفرادي حبيب ثابت پاسال).
46- همان.
47- همان.
48- همان.
49- شركت امنا عبارت بود از سازماني مركب از سران بهايي كه در 1337ش با هدف اوليه اداره اموال و املاك شوقي افندي در ايران شعبه زد. ساختمان اين شركت در خيابان ارباب جمشيد واقع بود. وظيفه اين شركت بر اساس اظهارنامه اي كه در امريكا و كانادا به ثبت رسيده بود عبارت بود از: عقد قراردادهاي اقتصادي، نظارت بر موقوفات و املاكي كه از طرف بهائيان سراسر كشور وقف مي شد، پذيرفتن موقوفات و انجام معاملت تجاري. اين شركت سالانه بيش از چهارصد ميليون تومان سود خالص داشت و كارمندان اداره كل ماليات بر درآمد تهران همواره با اخذ مبلغي رشوه از اخذ ماليات كامل از اين شركت خودداري مي كردند (اسناد فعاليت ...، سند ش 138) بر اساس سندي از ساواك هيأت اجرايي اين شركت در تهران مركب از سه نفر زير بود: 1- حبيب ثابت رئيس هيأت مديره 2. هوشنگ هوشمند مدير عامل 3. امانتي عضو .
در شهرستانها هم اين وظيفه را هيأتي نه نفره بر عهده داشتند. (بايگاني موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي) شركت امنا براي اينكه شناخته نشود و حساسيتي بر نيانگيزد هيچ گاه به نام خود و يا فرقه بهايي وارد فعاليتهاي اقتصادي نمي شد. اين هيأت ثروتهاي كلان را در اختيار معتمدان خود قرار مي داد و آنها به نام خود به تجارت مشغول مي شدند. ولي در اصل سرمايه و ثروت از آن جامعه بهائيت و شركت امنا بود. حبيب الله ثابت كه عضو هيأت امناي شركت امنا بود و مدتي نيز رياست هيأت مديره آن را بر عهده داشت در دهه هاي سي و چهل با برخورداري از اين سرمايه كلان وارد عرصه اقتصادي شد و به بزرگ ترين قدرت اقتصادي در ايران تبديل گرديد.
نكته مهم و قابل ذكر درباره شركت امنا آن است كه شركت مزبور كليه املاك و مستغلاتي را كه از سوي جامعه بهائيان به نام شوقي افندي به ثبت رسيده بود و او نيز در وصيت نامه اش تمامي آن املاك و مستغلات را جزو موقوفات عامه و متعلق به عموم اعلام كرده بود، برخلاف وصيت نامه شوقي افندي همه آنها را به نفع خود تصاحب كرده سرمايه اوليه فعاليتهاي اقتصادي خود در جهان قرار داد و بدون آنكه درباره هر يك از آن املاك و مستغلات انحصار وراثتي صورت دهد با تباني هايي كه با دفاتر ثبت اسناد و املاك انجام داد همه آنها را به نام خود به ثبت رساند. در اسناد بر جاي مانده از ساواك نامه اي خطاب به دادستان ديوان عالي كشور وجود دارد كه موضوع تصاحب اموال جامعه بهايي و شوقي افندي توسط شركت امنا مطرح شده است: «تاريخ 1348/2/27 دادستان محترم ديوان عالي كشور. محترماً با توجه به اينكه جامعه بهائيان در تهران و ساير شهرستانهاي ايران داراي املاك و مستغلاتي بوده اند كه به نام جناب شوقي رباني به ثبت رسيده و شخص مزبور در كتاب قرن بديع نوروز 101 قسمت چهارم صفحه 49 و احصائيه تطبيقي و ساير آثار و الواح خود كه به منزله وصيت نامه است و دفاتر لجنه املاك ملي امري بهائيان ايران تصريح نموده است كه املاك و اماكن و اراضي موجوده در اقليم ايران و ساير نقاط جهان جزو موقوفات عامه و متعلق به عموم است و املاك و اراضي اماكن مزبور مفصل و در كليه نقاط ايران و جهان موجود است كه مستخرجه كتاب بديع و سه فقره رونوشت گواهي ماليات بر ارث وزارت دارايي و عين جلد چهارم كتاب بديع و احصائيه تطبيقي براي توضيح قسمتي از آن رقبات با فتوكپي مدارك و اسناد به ضميمه پرونده 1191/44 شعبه 3 بازپرسي دادسراي تهران كه با صدور قرار بي اساسي به دادگاه 5 استان به كلاسه 5/1082-47 فرستاده شده به عرض مي رساند: جناب شوقي رباني در تاريخ 36/8/12 بدون اولاد و پدر و مادري كه در قيد حيات باشند در لندن به شهادت مي رسد و ذكرالله خادم نه و دكتر علي محمد ورقا و تيمسار بازنشسته شعاع الله علائي و علي اكبر فروتن و حبيب الله ثابت و هادي رحماني شيرازي و هيأت مديره شركت سهامي امناء و دكتر مهدوي سر دفتر 25 تهران و مميزين و كارمندان ثبت اسناد و املاك و دارايي كه مشخصات آنان در پرونده هاي مربوطه مشخص و معين است به شركت و وكالت منوچهر قائم مقامي وكيل دادگستري جهت حيف و ميل نمودن ما ترك متوفي به تنظيم صلح نامه هاي 47308-/ 36/10/20 و 47434-36/11/6 و 47948-37/3/12 در دفترخانه 25 تهران پرداخته و قبل از انجام انحصار وراثت و تعيين وراث قانوني و همچنين تعيين سهم الارث هر يك از وراث و پرداخت ماليات بر ارث و ماليات بر صلح و تعيين پلاك و مشخصات مورد صلح بر خلاف موازين مواد 32 و 40 آئين نامه دفاتر اسناد رسمي مزورانه به دكتر علي محمد ورقا مصالحه مي نمايند و دكتر علي محمد ورقا نيز بدون انجام حصر وراثت و پرداخت ماليات بر ارث و ماليات بر صلح وراث و تعيين پلاك و مشخصات مورد صلح و پرداخت ماليات بر درآمد صلح به شركت سهامي امناء كه خودشان در تاريخ 37/2/1 تشكيل مي دهند تحت شماره 47948-37/3/12 دفترخانه 25 تهران مصالحه مي نمايد و شركت سهامي امناء بدون ذكري از املاك و اراضي و اماكن در اساسنامه خود سرمايه 287 ميليون دلار را طبق اساسنامه مربوطه به ميليون تومان نقدي معرفي مي كند كه ضمن اختفاي نقل و انتقالات و املاك و اراضي و اماكن از پرداخت ماليات بر ارث و ماليات بر صلح انجام يافته و ماليات بر درآمد و حق الثبت كه بالغ بر يكصد ميليون تومان مي شود خودداري مي نمايد و بعد كه مقامات اداري و قضاي مستحضر مي شوند در تاريخ 37/7/26 به وكالت منوچهر قائم مقامي كه يكي از كلاهبرداران بوده است با اخذ 1054 سهم از 15000 سهم اقدام به حصر وراثت مي نمايند. و شركت سهامي امناء با اغفال كاركنان ثبت و تباني با مميزين و كارشناسان اداره دارايي و ثبت با فعل و انفعالاتي به دستياري منوچهر قائم مقامي بدون درج معاملات قطعي در اسناد مالكيت قبل و اعلام آن به اداره دارايي و اخذ ماليات بر ارث به موجب صلح نامه هاي تنظيمي اسناد مالكيت جديد به نام شركت سهامي امناء مي نمايند و شركت سهامي امناء قبل از تعيين ماليات بر ارث و ماليات بر صلح و ماليات بر درآمد دولت اراضي و املاك را به قطعات مختلف تقسيم و تفكيك مي نمايند و به اشخاص انتقال مي دهند از جمله يكي از رقبات پلاك 3742 بخش 3 تهران واقع در اميرآباد بالاي جلاليه قبرستاني به نام گلستان جاويد بوده كه طبق نامه هاي شماره 4155/23/1178 - 42/2/19 و 23/11561- 40/3/15 شهرداري تهران مورد اعتراض شهرداري نيز واقع شده معذلك با فعل و انفعالاتي سند مالكيت اين رقبه بدون رعايت قوانين و مقررات ثبتي و نظريه شوراي عالي ثبت به نام شركت سهامي امناء تبديل يافته و شركت مزبور آن را به قطعات مختلف تفكيك نموده و به اشخاص انتقال داده است و با اينكه اداره ثبت و كارشناسان و مهندسين در موقع تقسيم و تفكيك پلاك 3741 بخش سه تهران را با وجود قبور مي دانستند گورستان عمومي است نه باغ مشجر و مي دانستند جنبه عمومي دارد نه خصوصي و مي دانستند وراثت هنوز ماليات بر ارث و ماليات بر صلح انجام شده را پرداخت ننموده اند و برابر رأي شوراي عالي ثبت كه طي شماره 5842/م-42/4/23 ابلاغ گرديده توافق بين وراث نسبت به تقسيم ماترك حاصل نشده و مشخصات مورد صلح هر يك از وراث در صلح نامه ها قيد نشده اقدام به صدور سند مالكيت به نام شركت سهامي امناء مي نمايند.
نكته جالب تر آنكه از پرداخت ماليات بر ارث و در صلح و ماليات بر درآمد دولت و اداي حق الثبت شركت كه بالغ بر يكصد ميليون تومان مي شود نجات يابند با دسيسه و تباني نسبت به نقل و انتقالات املاك در محضر و اداره ثبت مزورانه اقدام نموده و پلاك هاي اصلي را قبل از انجام حصر وراثت و پرداخت ماليات بر ارث به قطعات مختلف تفكيكي تقسيم و ورقه مالكيت صادر نموده و براي انحراف مأمورين و كارشناسان ماليات بر ارث و ماليات بر درآمد يك قطعه از سيصد قطعه را بدون اشاره به سوابق امر به نام پلاك اصلي سند صادر و دريافت مي نمايند و موقع بازديد مأمورين و كارشناسان ماليات بر ارث آن پلاك مجزا شده را ارائه مي دهند كه علاوه بر تقليل ماليات بر ارث و اضمحلال نمودن نقل و انتقالات قبلي مبالغ هنگفتي از ماليات دولت را به نفع خود تصاحب نموده اند و بازپرس محترم با علم به عمليات مزورانه كلاهبرداران و با عدم توجه به مواد 32 و 40 آئين نامه دفاتر اسناد رسمي و ماده 374 قانون امور حسبي و قسمت اخير ماده 22 ثبت و نظريه شوراي عالي ثبت را بزه ندانسته مبادرت بر صدور قرار منع پيگرد كلاهبرداران و خيانت كاران مي گردد و ضمن ابطال حق و حقوق اينجانبان مبلغ يكصد ميليون تومان درآمد دولت را مضمحل و اراضي و املاك و اماكن عمومي را به يك عده كلاهبردار و خيانتكار تسليم مي كند- لذا مراتب را به استحضار آن دادستان معظم رسانيده كه ضمن حفظ حق و حقوق اينجانبان و حقوق عمومي نظريه عالي را نسبت به نوع بزه امر به ابلاغ فرمايند كه آيا مي توان با مدارك و دلايل و اسناد فوق الذكر مواد قانون را نقض نمود و يا جمله «به علت عدم وقوع بزه» كلاهبرداران را با چنين عمليات خائنانه از چنگال عدالت رهايي داد يا خير؟ با تقديم احترامات فائقه. سرهنگ بازنشسته يدالله ثابت راسخ [...]
رأي شوراي عالي ثبت- موضوع در جلسه مورخ 42/4/3 شوراي عالي ثبت مطرح و به شرح ذيل رأي داده شد: تطبيق سند حاكي از صلح بر پلاكهاي معين بدون اينكه در صلح نامه ذكر پلاك و ساير مشخصات شده باشد چون نظر قضائي است بايد به حكم دادگاه باشد مگر اينكه طرفين به تنظيم سند ديگر ذكر پلاك و ساير مشخصات با رعايت مقررات توافق نمايند. از نظر ماليات بر ارث اعم نسبت به آنچه كه سند مالكيت صادر نشده ماده 13 قانون اصلاح قانون ماليات بر ارث و نقل و انتقالات بلاعوض نمايد رعايت شود و آنچه كه سند مالكيت صادر شده اگر ماليات بر ارث تأديه نشده اداره دارايي مي تواند بر طبق مقررات اقدام مقتضي به عمل آورد. رئيس اداره امور املاك ثبت كل» (بايگاني موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي).
50- ثابت پاسال در خانه مجللي كه از قصر لوپتي تريافون در ورساي فرانسه الگو گرفته شده بود زندگي مي كرد. اين خانه در خيابان جردن بالاتر از چهارراه ناهيد قرار داشت. دكوراسيون اين خانه را همان دكوراتوري انجام داده بود كه مسئول تداركات چادرهاي سلطنتي در تخت جمشيد بود. پرده هاي اين خانه را از بلژيك آورده بودند و درهاي آن متعلق به يك قصر فرانسوي بود. دستگيره ها را هم از روي يك مدل مربوط به يكصد سال پيش و به صورت اختصاصي براي خانه ثابت ساخته بودند (معماران تباهي، ج3، ص 45). مردم تهران آن خانه را قصر سنگي مي ناميدند (اسكندر دلدم، من و فرح پهلوي، 3 جلد، تهران، گلفام و به آفرين، 1377، ج 3: ص 1323).
51-بايگاني موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، (پرونده انفرادي حبيب ثابت پاسال).
52-- همان.
53- اسناد فعاليت بهائيان ...، ص 122.
54- همان، ص 122.
55- بايگاني موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، (پرونده انفرادي حبيب ثابت پاسال).
56- همان.
57- روحاني، سيد حميد، نهضت امام خميني، 3 جلد، تهران، عروج، 1385، ج1، ص 204.
58- همان، صص 452-451.
59- سرگذشت حبيب ثابت ...، ص 292.
60- معماران تباهي، ج3، ص 45.
61- سرگذشت حبيب ثابت ...، ص 185.
62- همان، ص 282.
63- بايگاني موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، (پرونده انفرادي حبيب ثابت پاسال)
64- من و فرح پهلوي، ج3، ص 1327.