مقوله درد موضوع عجيبي است. آنچنان عجيب که گاهي نمي دانيم از آن بناليم يا به خاطر فرصت هايي که براي نجاتمان از چنگال بيماري ها و آسيب هاي سخت تر ايجاد مي کند از آن ممنون باشيم. در اين مورد با دکتر آل بويه فوق تخصص درد صحبت کرده ايم،
دردهايمان قابل تحمل باشند يا نه؛ نبايد فراموش کنيم که درد يک پروسه است؛ يک پروسه که با اولين نشانه هاي ساده درد شروع مي شود و تا تشخيص نهايي بيماري ادامه دارد. حتي به قيمت تحمل دردهاي وحشتناکي که اغلب قابل کنترل هم نيستند. دکتر محمودرضا آل بويه متخصص بيهوشي و فوق تخصص در رشته درد در اين گزارش از روند رو به پيشرفت شيوه هاي نوين کنترل درد مي گويد و اينکه با گسترش رشته تخصصي درد ديگر نيازي نيست بسياري از دردها را صبورانه تحمل کرد و دم برنياورد. دکتر آل بويه عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي ايران و رئيس مجتمع آموزشي و پزشکي رسول اکرم (ص) نيز هست که هر دو مجموعه، درشمار نخستين مجريان شيوه هاي کنترل درد در 4 سال اخير قرار دارند.

دردها قابل کنترل اند؛ حتي دردهاي حاد
 

مقوله درد به طور کلي به دو زيرگروه تقسيم مي شود: دردهاي مزمن و دردهاي حاد. شايع ترين نوع درد در زيرگروه دردهاي حاد، دردهاي بعد از عمل هستند که گاهي تحمل آنها حتي با دردهاي قبل از عمل هم قابل قياس نيست. اين درحالي است که دانش پزشکي امروز بر لزوم کنترل دردهاي بعد از عمل هاي جراحي تاکيد بسياري دارد. در حال حاضر در اغلب کشورهاي پيشرفته دنيا، سيستم علمي کنترل دردهاي حاد، سيستمي رايج و بسيار ضروري است؛ اما اين شيوه حداقل تا چند سال پيش در ايران اصلاً شناخته شده نبود و با وجود رواج محدود آن در برخي دانشگاه ها و بيمارستان هاي خصوصي، روشي کاملاً ناشناخته به شمار مي رفت. روشي که به کار نبستن آن منجر به متداول شدن برخوردهاي کنترل درد به شيوه هايي کاملاً سنتي، غيرآکادميک و علمي شده بود. با رواج اين علم جديد و راه اندازي سيستم هاي کنترل درد بعد از عمل هاي جراحي که يکي از مطرح ترين روش هاي اين رشته است، بسياري از دردهاي حاد به راحتي قابل درمان هستند.

سرويس کنترل درد حاد چيست؟
 

سرويس کنترل درد حاد مجموعه اي است شامل پرستار، پزشک متخصص و يکسري تجهيزات ويژه. منظور از تجهيزات، پمپ هاي کنترل ويژه اي است که با استفاده از آنها دارو به صورت مداوم يا متناوب به بيمار تزريق مي شود. اين پمپ هاي تزريق انواع مختلفي دارند وهرکدام از آنها تا 24 ساعت هم قابل شارژند به طوري که در چند روزي که بيمار براي کنترل درد به تزريق دارو نياز دارد، کاملاً قابل استفاده هستند. پمپ هاي تزريق يا ثابتند يا دائمي. اين پمپ ها قابل برنامه ريزي هستند به گونه اي که نه تنها ميزان تزريق دارو براي کاهش درد در آن ها معين شده است بلکه به گونه اي برنامه ريزي شده اند که يک دوز واحد در فواصل زماني معين به آن اضافه مي شود. در برخي از آنها هم قفلي تعبيه شده که مثلاً در يک بازه زماني يک ساعته يا نيم ساعته قابل تعريف است. اين سيستم کمک مي کند تا مريض با استفاده غيراصولي دچارعوارض بيش ازحد مصرف دارو و مصونيت نسبت به آن به علت استفاده بي قاعده نشود؛ مشکلي که اغلب در شيوه هاي سنتي کنترل درد با آن مواجهيم.
درد در فاز اوليه به عنوان يک کنترل کننده عمل مي کند و حتي ناجي بيمار به شمار مي آيد؛ اما زماني که بيماري تشخيص داده شد، درد بايد کنترل شود و بيمار به هيچ وجه نبايد درد بکشد چون در اين مرحله بيماري تشخيص داده شده و شيوه درمان هم شناسايي شده است.

کاهش درد بدون تأثيرات سوء ناشي از داروهاي مخدر
 

يکي ديگر از برتري هاي اين روش کاهش ميزان تزريق داروهاي مخدر به بيماران براي کاهش درد است. تحقيقات نشان داده که تزريق مخدر در اين روش نسبت به روش هاي سنتي که بيمار ناگزير و به صورت متناوب مورد تزريق داروهاي مخدر قرار مي گرفت، بسيار کم تر است. ضمن اينکه استفاده از اين داروها در فواصل زماني معين و به مقدار کاملاً محاسبه شده صورت مي گيرد. در اين روش از آنجا که بيمار دوز حداقلي از دارو را استفاده مي کند مصرف مقدار داروهاي مخدر در کل کاهش پيدا مي کند. بنابراين روش فوق حتي از اين جنبه هم کاملاً به نفع بيمار است، به خصوص در اين شرايط که به غلط استفاده از داروهاي مخدر براي تسکين دردها در فرهنگ ما باب شده است. تحقيقات نشان داده که مقدار مصرف اين داروها بنابر دستورالعمل خاص پزشک معالج طي 2 تا 5 روز بعد از عمل جراحي با نظم از پيش تعيين شده اي کاهش پيدا مي کند و به همين ترتيب قطع مي شود. بنابراين نه تنها هيچ وابستگي به دنبال ندارد بلکه باعث آرامش و بيشتر شدن تحمل بيمار نيز مي شود. استفاده از اين سيستم حدود 4 سال است که در بيمارستان رسول اکرم( ص) متداول و به مرور نهادينه شده است به طوري که در تمام بخش هاي بيمارستان براي کنترل درد بعد از عمل همين شيوه پياده مي شود.

شديدترين دردها کدامند و چرا
 

درد کليه که ناشي از رسوب املاح به صورت سنگ در کليه است و درد دندان در شمار شديدترين دردها قرار دارند. اين درد شديد هم ناشي از تحريک شديد ريشه يا شبکه عصب است که به طور مستقيم احساس درد بسياري را در بيمار ايجاد مي کند. البته همين درد غيرقابل تحمل بسته به اينکه در چه قسمتي از بدن باشد نشانه ها و يافته هايي هم ايجاد مي کند که از همين طريق شناسايي و تشخيص محل آسيب ديده امکان پذير مي شود و از اين طريق مي توان پي برد که ريشه عصبي در چه ناحيه اي تحت فشار است و با شناسايي آن درد را کنترل و آسيب وارده را درمان کرد.

پاياني براي دردها
 

بحث درد و روش هاي کنترل وتسکين آن رشته هاي جديدي است که با توسعه روزافزون دانش پزشکي شاهد آن هستيم. در اين روش ديگر نيازي نيست بيماران بدون دليل درد را تحمل کنند. آن هم دردي که علاوه بر فشار روحي و رواني وارد بر آنها، اغلب جسمشان را نيز با مشکلات بسياري روبه رو مي کند.
درد کليه که ناشي از رسوب املاح به صورت سيگ در کليه است و درد دندان در شمار شديدترين دردها قرار دارند. اين درد شديد هم ناشي از تحريک شديد ريشه يا شبکه عصب است.

لازم نيست زمان زيادي در بيمارستان بستري باشيد
 

هر چند استفاده از شيوه درماني کنترل دردهاي حاد هنوز در کشورما همه گير نشده اما بايد متذکر شد که استفاده از اين شيوه بعد از عمل حتي مي تواند ضروري هم باشد. به هر صورت بعد از انجام عمل جراحي بيمار نبايد درد داشته باشد چون خود درد مي تواند باعث بهم ريختن سيستم هاي فيزيولوژيک او و حتي جلوگيري از بهبود زخم و فرآيند درمان شود. خوشبختانه با راه اندازي اين سيستم و به کارگيري پرسنل مجرب و استفاده ازرژيم هاي مختلف دارويي و تزريق دقيق آنها از طريق پمپ هاي ويژه اين سيستم، مي توان درد بيمار را به خوبي کنترل کرد، به گونه اي که بيمار بعد از عمل با دردي مواجه نباشد و تنها فرآيند بيماري کنترل شود. بدون شک اين شيوه هم از نظر روحي و رواني و هم از جنبه اقتصادي به نفع بيمار است چرا که اين روش مدت اقامت بيمار در بيمارستان را به ميزان قابل توجهي کاهش مي دهد و فرآيند بيماري به سرعت طي مي شود، بيمار بهبود پيدا مي کند و در کوتاه ترين زمان ممکن مي تواند بيمارستان را ترک کند.

درد نشانه اي براي رهايي از بيماري
 

درد در حقيقت يک علامت است. وجود درد به عنوان يک علامت به تشخيص و کنترل بيماري کمک مي کند؛ آنچنان که در برخي موارد و البته در شرايط خاص اگر درد وجود نداشته باشد بيماري اصلاً تشخيص داده نمي شود يا حتي زماني خودش را نشان مي دهد که ديگر قابل کنترل و درمان نيست. مثلاً در مورد شکستگي ها و گچ گرفتن محل آسيب ديده اگر فشار بيش از حد گچ، جريان خون رساني را مختل کند بروز درد نشانه اي است که به سادگي عضو آسيب ديده را از قرباني شدن نجات مي دهد. در حقيقت درد در فاز اوليه به عنوان يک کنترل کننده عمل مي کند و حتي ناجي بيمار به شمار مي آيد؛ اما زماني که بيماري تشخيص داده شد، درد بايد کنترل شود و بيمار به هيچ وجه نبايد درد بکشد چون در اين مرحله بيماري تشخيص داده شده و شيوه درمان هم شناسايي شده است.

از درد خبري نيست حتي در زايمان طبيعي
 

درد زايمان هم يک درد احشايي است. در فاز انتهايي زايمان انقباض هاي ايجاد شده باعث مي شوند که جنين با يکسري حرکات دروني به سمت کانال زايمان هدايت شود و تولد اتفاق بيفتد. درد شديد ايجاد شده هم در حقيقت به خاطر انقباض هاي شديد عضلات داخل رحم است. به دليل اين انقباضات شديد و تحريک ريشه هاي عصبي درد ايجاد شده در اين ناحيه اغلب بسيار شديد و غيرقابل تحمل است. دردي که به هر ترتيب پروسه طبيعي زايمان است؛ البته تا مراحل اوليه.

زايمان هاي طبيعي جايگزيني مناسب براي سزارين
 

روش کنترل درد روشي بسيار مناسب براي رواج دوباره زايمان هاي طبيعي است. روشي که مزاياي آن براي مادر و فرزند به طور کامل شناخته شده است. با به کار بستن شيوه هاي کنترل درد، حتي درد زايمان هم کاهش قابل توجهي پيدا مي کند. در فرآيند زايمان طبيعي بعد از اينکه مادر به فاز دوم زايمان رسيد ديگر نبايد درد را تحمل کند، چون از اين مرحله به بعد با استفاده از شيوه هاي کنترل درد، درد زايمان به ميزان زيادي قابل کنترل است. در اين روش با تجويز داروهايي معين و البته در دوز مشخص درد مادر کنترل مي شود، بدون اين که انقباض رحمي او مختل شود. عدم استفاده از داروهاي بي حس کننده در زايمان طبيعي به اين دليل است که اگر استفاده از اين داروها به حدي باشد که مانع انقباض عضلات شود هم زمان با کاهش درد فرآيند زايمان را هم به تأخير مي اندازد. اين در حالي است که با استفاده از متدهاي نوين کنترل درد، اين داروها با دوز مشخص و در زمان معين به بيمار تزريق مي شوند به گونه اي که نه تنها مادر دردي را تحمل نمي کند بلکه در انقباضات دهانه رحم هم خلل وارد نمي شود. با در نظر گرفتن مزاياي زايمان طبيعي براي مادر و فرزند و با رواج اين روش کنترل درد زايمان در سراسر کشور مي توان تا اندازه زيادي جلوي سزارين هاي بي مورد را گرفت. به خصوص اينکه اين روش براي تمام مادراني که منعي در زايمان ندارند بدون اعمال هيچ محدوديتي قابل اجراست.
منبع:زندگی ایده آل ش 53