"سومالی " كشوری در شرق قاره آفریقا و پایتخت آن "موگادیشو " است. سومالی یك كشور ساحلی است كه در منطقه شاخ آفریقا و در شرق آفریقا واقع شده ‌است. این كشور بیشترین مساحت منطقه استراتژیك شاخ آفریقا را به خود اختصاص داده و با 637 هزار كیلومتر مربع مساحت، در غرب اقیانوس هند قرار دارد، اما یكی از كشورهایی است كه بیشترین شمار افراد آواره و بی‌خانمان را در سطح جهان دارد.

معادن سومالی شامل: سنگ آهن، ژیپس و اورانیوم است، اما به علت عقب‌ماندگی تكنولوژی و عدم وجود امكانات و كارشناسان فنی، از این معدن بهره‌برداری نمی‌شود.
سومالی حدود 10 میلیون نفر سكنه دارد كه 99 درصد آنها مسلمان‌ هستند. نژاد ساكنان آن سیاه و سفید (سامی) است و به زبان سومالیایی و عربی سخن می‌گویند.

سومالی یكی از بالاترین میانگین‌های مرگ و میر كودكان جهان را داراست، 10 درصد كودكان هنگام تولد و 25 درصد كودكانی كه هنگام تولد جان سالم بدر‌برده‌اند، قبل از رسیدن به 5 سال از دنیا می‌روند. سومالی از لحاظ مبتلایان به ویروس اچ آی وی/ایدز كمترین درصد در آفریقا و جهان را داراست.

به دست گیری قدرت در سومالی توسط نظامیان

سومالی در سال 1960 اعلام استقلال كرد و "عادن عبدالله عثمان‌دار " بعنوان رئیس جمهور و "عبد الرشید علی شرماكه " بعنوان نخست‌وزیر سومالی انتخاب شدند.
در اواخر سال 1969 بدنبال قتل شرماكه، كه از سال 1967 بعنوان رئیس جمهور سومالی در راس قدرت قرار داشت، نظامیان قدرت را در این كشور بدست گرفتند.
ظرف همین سال و به دنبال كودتای نظامی "محمد زیادباره "، ژنرال نیروهای مسلح، ریاست جمهوری را برعهده گرفت.
رهبران انقلابی ارتش فرماندهی زیادباره فعالیت‌های عمومی گسترده‌ای را در سومالی آغاز كردند كه از جمله باید به اجرای موفق طرح سواد آموزی در مناطق شهری و روستایی اشاره كرد كه یكباره نرخ باسوادان سومالی را از 5 درصد به 55 درصد در اواسط دهه 1980 ارتقاء داد.
سومالی از سال 1991 فاقد دولت ملی تاثیرگذار است
برغم داشتن دولت به رسمیت شناخته شده توسط سازمان‌های بین‌المللی در شهر بایدوا، اما سومالی از سال 1991 فاقد دولت ملی تاثیرگذار است. این دولت كه "دولت انتقالی ملی " خوانده می‌شود، تنها كنترل بایدوا را در اختیار داشته و از نظر بیشتر مردم سومالی قانونی نیست.
چون دولت موقت در خارج از كشور و توسط نیروهایی كه دشمن تاریخی و منافع ملی سومالی هستند، مانند اتیوپی و دیگر كشورهای آفریقایی كه منافع خود را در سومالی دنبال می‌كنند، انتخاب شده ‌است.
در مناطق شمال غربی، جمهوری در تبعید سومالی‌لند قرار دارد كه استقلال خود را در سال 1991 اعلام كرد، این منطقه با این‌كه نسبت به مناطق جنوب و شمال شرق ثبات و دموكراسی نسبی خود را حفظ كرده، ولی توسط جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده است.

سومالی از چه چیز رنج می‌برد
 

"پانت‌لند " در شمال شرق سومالی خود گردانی خود را در سال 1998 اعلام كرد و با این كه رئیس جمهور سابق پانت‌لند ریاست جمهوری دولت بایدوا را برعهده داشت، اما از ائتلاف با دولت موقت امتناع كرده ‌است.
در مناطق جنوب شرقی ایالات جوبالند و در مناطق جنوب غربی سومالی انضمام خود به دولت بایدوا را اعلام كرده‌اند.
اما نیمه دیگر كشور كه بخش زیادی از جمعیت را در اختیار دارد، در كنترل اتحاد دادگاه‌های اسلامی است و این شورا بر شهرهای استراتژیك موگادیشو، و از سال 2006 بر شهر "كیسمایو " حاكمیت دارد. رهبری این شورا بر عهده شیخ "شریف شیخ احمد " است.
در 14 اكتبر سال 2004 اعضای پارلمان سومالی "عبداللهی یوسف "، رئیس جمهور سابق پانت‌لند را بعنوان رئیس جمهور سومالی انتخاب كردند. دولت یوسف توسط اكثر كشورهای غربی به رسمیت شناخته شد، اگرچه حاكمیت واقعی او با توجه به تاریخچه نظامیگری‌اش و شركت در جنگ داخلی‌های ویرانگر داخلی زیر سوال بوده است.
تشكل‌ها و سازمان‌های سیاسی‌-‌قومی چندی در سومالی فعالیت می‌كنند كه پس از جنگ داخلی در این كشور شكل گرفتند.
به هر روی اواخر سال 2006 "دولت موقت ملی " تنها كنترل بخش نسبتا كوچكی از كشور را برعهده داشته‌ و به اعتقاد برخی كارشناسان حاكمیت این دولت حتی از مرزهای بایدوا فراتر نرفته ‌است.

دخالت آمریكا در سومالی

آمریكا جهت تقویت حضور ناوگان‌های نظامی خود در منطقه خلیج فارس و اقیانوس هند بهانه‌ها و انگیزه‌های مختلفی را جهت مداخله در امور داخلی سومالی ساخته و پرداخته نموده است. واشنگتن در سال 1992 به بهانه كمك‌های بشردوستانه و واژه‌های فریبنده مانند "زنده كردن امید " به ملت فقرزده و قحطی‌زده سومالی كمك كند.
همچنین واشنگتن با هدف تثبیت حضور خود، اقدام به برنامه‌ریزی برای مقابله با یكی از قدرتمندترین بازیگران محلی سومالی یعنی ژنرال "عیدید " كرد، برهمین اساس در یك عملیات محرمانه و ضربتی تلاش كرد با اعزام تفنگداران خود به سومالی، ژنرال عیدید را دستگیر و به خارج از آن كشور منتقل كند، اما این عملیات با شكست سختی مواجه شد و نیروهای آمریكایی با دادن تلفات مجبور شدند با كمك نیروهای سازمان ملل متحد خاك سومالی را ترك كنند.

دادگاه‌های اسلامی و گروه الشباب

شرایط كشور سومالی پس از فروپاشی نهادهای دولتی در اوایل دهه نود به همراه نوع طبیعت و بافت اجتماعی این كشور، بستر ساز تشكیل این قبیل دادگاه‌های عرفی و قبیله‌ای بود. شیوع آنارشیسم و آشفتگی و فقدان ضابطه‌های قانونی و چارچوب‌های حقوقی و تشدید رقابت‌ها میان سران قبایل و جنگ سالاران، مسلح شدن مردم، فرصت‌ها و زمینه‌هایی را برای تشدید روند فزاینده جرایم و ناهنجاری‌های اجتماعی و سقوط قانون در این كشور فراهم آورد. تداوم این روند، اركان میان اجتماعی را مختل و انواع جرایم و بزهكاری‌ها را تشدید كرد، بگونه‌ای كه این شرایط مردم و نخبگان جامعه را به ستوه آورد. لذا عقلای قوم و علمای مساجد، ضرورت تشكیل دادگاه‌های اسلامی را بعنوان راه حل مبارزه با بی‌قانونی‌ها بیان كردند.
حادثه یازده سپتامبر 2001 و فشارهای آمریكا بر سازمان‌ها و گروه‌های اسلامی و كنترل منابع مالی آنها به بهانه مبارزه همه جانبه با تروریسم جهانی و منطقه‌ای، زمینه تضعیف و كاهش اقتدار محلی این دادگاه‌ها را فراهم آورد، اما در سال 2004 علی‌رغم تشكیل دولت جدید به ریاست آقای عبداللهی یوسف احمد، از بین رفتن امنیت و ثبات به دلیل رقابت و تشدید روند جرایم و ناهنجاری‌های اجتماعی و بی‌قانونی در كشورمختل شده بود كه این امر زمینه احیای مجدد و اقتدارگرایی دادگاه‌های اسلامی را فراهم آورد.
در این سال دادگاه‌های اسلامی با تشكیل "اتحادیه دادگاه‌های اسلامی شریعت " و انتخاب "شیخ شریف احمد " به ریاست آن وارد مرحله تاریخی شد.
همچنین این دادگاه‌ها تاسیس شاخه نظامی خود به نام "گروه الشباب " را اعلام كردند و با كمك این گروه موفق شدند با مجرمین و قانون‌شكنان مبارزه قاطعانه داشته باشند و امنیت و ثبات را تا حدود زیادی به شهر مگادیشو بازگرداندند.
بسیاری تلاش كرده‌اند، فعالیت‌های دادگاه‌های اسلامی و از جمله شاخه نظامی آن یعنی "گروه الشباب " را با سازمان القاعده ارتباط دهند و به نوعی این دادگاه‌ها را شاخه القاعده در سومالی معرفی كنند، درحالی‌كه تبیین گوشه‌ای از دیدگاه‌های شیخ شریف احمد در‌ این‌باره خود گویای همه چیز است، وی در مصاحبه با رسانه‌ها این‌گونه از دادگاه‌های اسلامی و گروه الشباب دفاع كرد:
- من از طالبان چیزی نمی دانم و از تجربه آن آگاهی ندارم.
- دادگاه‌های اسلامی شریعت، حدود شریعت اسلامی را اجرا نمی كند زیرا شرایط سومالی برای اجرای آن مناسب نیست، دادگاه‌ها تنها به اجرای تعزیرات اسلامی در قبال خطاكاران و قانون‌شكنان اقدام می‌كند.
- ما قصد تشكیل دولت اسلامی نداریم، اما مردم باید در این‌باره در آینده تصمیم بگیرند.
- سومالی ملجأ و مأوی القاعده و افراد آن نیست و ما نمی‌فهمیم كه آمریكا از ما چه می‌خواهد.
- مردم از جنگ و منازعه محلی و قبیله‌ای به ستوه آمده‌اند . لذا از فعالیت دادگاه‌های اسلامی(برای ایجاد امنیت و ثبات در كشور) حمایت می‌كنند.
- ما برای سلطه و بدست گرفتن قدرت به صحنه نیامده‌ایم، بلكه هدف م اجرای تكلیف شرعی و اسلامی است.
آگاهان به مسایل سومالی شیخ "حسن ظاهر اویس " را رهبر اتحادیه دادگاه‌های اسلامی سومالی می‌دانند. رسانه‌های غربی بویژه آمریكا او را رهبر جناح افراطی تشكیلات دادگاه‌های اسلامی قلمداد می‌كند. وی در دهه نود از رهبران و بنیانگذاران حزب "اتحاد اسلامی سومالی " بود كه در لیست سیاه گروه‌های تروریستی وابسته به القاعده قرار گرفته، این گروه به دنبال تشكیل یك دولت اسلامی در سومالی بزرگ و منطقه شاخ آفریقا است.
سومالی از چه چیز رنج می‌برد

قحطی و خشكسالی در سومالی

كشور سومالی سال‌هاست كه به دلیل شرایط جغرافیایی و اقتصادی و مهم‌تر از آن سیاسی با معضلی به نام قحطی و خشكسالی مواجه است، اما بدترین خشكسالی سومالی در نیم قرن گذشته است و انتظار می‌رود، دامنه آن سراسر شاخ آفریقا را فرابگیرد.
سازمان ملل متحد در بخش‌هایی از سومالی كه دچار خشكسالی بی‌سابقه شده، اعلام قحطی‌زدگی كرده و اعلام نموده، با وجود كمك‌های جهانی باز شاهد وخامت اوضاع در كشور سومالی و منطقه شاخ آفریقا باشیم.

این خشكسالی تاكنون به حدود 10 میلیون سكنه آسیب زده و ده‌ها هزار تاكنون از این كشور گریخته و به كشورهای همسایه مانند كنیا و اتیوپی مهاجرت كرده‌اند.
خشكسالی و قحطی موجب شده بیش از 30 درصد از كودكان سومالی دچار سوء تغذیه شوند و روزانه 4 نفر از هر ده هزار كودك بمیرند.
منبع:تبیان ، جام جم
/ع