تظاهرات خونين در شيراز و قم
 

روز پنجشنبه تظاهرات قهر آميزي در شيراز به وقوع پيوست. تعداد زيادي کشته و زخمي شدند. تظاهرات کنندگان- همانند تظاهرات کنندگان پايتخت – مغازه هاي شيراز را خراب و غارت کردند و ساختمان ها، سينماها و اتومبيل ها را به آتش کشيدند. تعدادي از اتومبيل ها متعلق به پليس بوده است.
از نيروهاي انتظامي يک کلنل و عده اي پليس زخمي شده اند. چهار رهبر مذهبي من جمله آيت الله محلاتي دستگيرد شده، به تهران انتقال داده شدند.
از طرف ديگر در شهر مقدس قم- که در 100 کيلومتري جنوب تهران واقع است- نيز شورش هايي به وقوع پيوسته است. از اين شهر نيز افرادي کشته و زخمي شده اند...
ستون هاي ارتش رفت و آمد تهران به قم را متوقف ساخته اند.
تظاهرات ديگري نيز در مشهد و تبريز به وقوع پيوسته است...
رئيس دولت از توطئه سخن مي گويد:
آقاي اسدالله علم نخست وزير ايران در پنجشنبه در مصاحبه ي راديويي اظهار داشت که افشا شدن به موقع توطئه ي سران مذهبي خوشحال است. به گفته ي وي اين توطئه قرار بود تا 15 روز ديگر به مرحله ي اجرا در بيايد.... در چنين شرايطي احتمال خطر مي رفت که دولت قادر به مقاومت نباشد... بدين طريق، آقاي علم، تز عمومي ژنرال پاکروان را که طبق آن حوادث اخير به يک توطئه ي سياسي براي سر نگوني رژيم مربوط بوده است، تأييد مي کند...
به نظر مي رسد که شورش روزهاي چهارشنبه و پنجشنبه (15 و 16 خرداد ) جز يک برنامه ي عمومي از پيش تعيين شده نبوده است، بلکه به علت دستگيري رهبران مذهبي به ويژه دستگيري آيت الله خميني – که از پرستيژ غير قابل انکاري در ميان توده هاي مسلمان شيعه بر خوردار است و اين پرستيژ به خاطر اين است که ايشان از ماه مارس گذشته رهبري جنبش مذهبي مخالف رژيم را به عهده گرفته اند- به وجود آمده است. (1)« دي دولت » نيز آورده است:
مسلمانان عليه اصلاحات، بازار در حال آتش سوزي
دولت حکومت نظامي اعلام مي کند، اخبار « دي دولت»
تهران – 5 ژوئن. [تعدادي] کشته و زخمي از نتايج تشنجات شديدي است که در پايتخت ايران به وقوع پيوستند. طبق احتمالاتي که داده مي شد که صدها نفر از مردم کشته شده اند دولت علم در تهران حکومت نظامي اعلام کرد. ارتش با تانک و مسلسل عليه طرفداران رهبر مسلمانان، خميني، که عليه اصلاحات شاه دست به اعتراض زده اند وارد عمل شد... تهران در تمام مدت روز همانند شهري در حال محاصره جلوه مي کرد. بعد از اغتشاشات چنين مي نمود که گردبادي وزيده است. تظاهرات کنندگان، بازار را در چندين نقطه به آتش کشيدند. خيابان هاي مرکز شهر مملو از باقيمانده ي خرابي ها و قطعات شيشه و پنجره اند. دولت علم اعلام کرده که عليه نيروهاي مخالف بدون ترحم پيش خواهد رفت. کاخ شاه در محافظت شديد است. نيروهاي محافظ کليه ي خيابان هايي را که به کاخ منتهي مي شود کنترل مي کنند، علاوه بر اين بعضي از وزارتخانه ها نيز در تصرف و کنتر ل نيروهاي محافظ است. اقدامات امنيتي هنگامي در پيش گرفته شد که مسلمانان متعصب کوشش کردند بخش راديو و مطبوعات را محاصره کرده، به وزارت صنعت که در مجاور آن قرار دارد هجوم آورند .
آنچه موجب اين اغتشاشات شد دستگيري 130 نفر از اعتصاب کنندگان در سه شنبه شب و دستگيري خميني و معاونش در صبح چهارشنبه (15 خرداد) بود...(2)
روزنامه تايمز مالي نوشت:
... شيشه هاي شکسته ي ساختمان هاي دولتي و ردپاي نفرت انگيز تانک ها در معبرهاي اصلي تهران، نمادي از وضعيت فعلي ايران است. آمار تلفات مالي و جاني بسيار سنگين است. حکومت نظامي همچنان در تهران ادامه دارد ... اين آشوب ها تنها متعلق به پاتخت نيستند بلکه در برخي از ديگر شهرهاي مهم نيز رخ دادند. حمله اي ديگر براي به دست گرفتن و اشغال ايستگاه راديويي انجام شد. مقامات و صاحبان منصبان رسمي معتقدند که شورش ها براي اشغال مراکز آب و برق شهر نيز رفته بودند و موفق شدند از مرز نيروهاي پليس و ارتش بگذرند.
شورش ها نقطه ي اوجي براي درگيري بين دولت و روحانيون محسوب مي شد.
روحانيون به رهبري آيت الله خميني در مخالفت با اصلاحات ارضي به سر مي بردند... (3)
3-روزنامه هاي صهيونيستي در فلسطين اشغالي که از خيزش و خروش ملت ايران بر ضد شاه و صهيونيست ها سخت بيمناک و نگران شده بودند، با آوردن يک سلسله تحليل هاي زهر آگين و گزارش هاي دروغين کوشيدند که مسلمانان را به اختلاف هاي داخلي بکشانند، اذهان را
مشوب کنند و حرکت اسلامي ايران را به زير سوال ببرند. از اين رو، اين گونه به ياري شاه شتافتند:
شاه شيعيان را مات کرد:
متعصبين مذهبي که قصد داشتند با کمک مصر عليه اصلاحات شاه قيام کنند، مرتجع ترين عنصر جهان اسلام هستند. شاه ايران، محمد رضا پهلوي در هفته ي گذشته بر توطئه اي که به نظر مي رسيد وخيم ترين توطئه عليه حکومت وي در ده سال اخير است فايق آمد...
مبارزات دائمي ميان شيعه و سني نيز اين حقيقت که شيعيان به صورت اقليت در عالم اسلام باقي مانده اند، باعث شد که اين دسته مورد آزار و اذيت تعقيب کنندگان سني قرار بگيرند و در بسياري موارد نيز به صورت يک نهضت زيرزميني فعاليت کنند. شرايط مزبور باعث شد که پيروان شيعه اطلاعات کورکورانه و وفاداري بدون چون و چرايي نسبت رهبر مذهبي خود داشته باشند و حاضر باشند در راه اجراي اوامر او جان خود را نيز فدا کنند. در نتيجه پيروان مذهب شيعه به مرور زمان به صورت مرتجع ترين و متعصب ترين دسته هاي اسلامي در آيند و با توسعه و تحول جامعه ي عرب که نزد آنها به منزله ي کفر بود، به شدت مخالفت کنند.
مراکز اصلي قدرت مذهب شيعه ، در ايران و عراق است( در حدود نيم ميليون شيعه در عراق سکونت دارند) و پيروي ميليون ها نفر ساکنان کشور از مذهب شيعه، قدرت سياسي بزرگي در ميان سران اين مذهب ايجاد کرده است، که هيچ حکومتي نمي تواند آن را ناديده بگيرد.
با اين وجود انقلاباتي که در 12 سال اخير در خاورميانه اتفاق افتاد قدرت مذهب را در اين کشور ها به کلي متزلزل ساخت و به موقعيت مذهب شيعه نيز لطمه وارد کرد.از اين لحاظ مبارزه ي شيعيان ايران با هدف هاي اجتماعي شاه به خصوص تساوي حقوق زنان، به منزله ي مبارزاتي است که اميدي به موفقيت آن نيست.
موضوع جالب توجه در اين اغتشاشات اخير ايران، رفتار دوگانه ي سرهنگ ناصر، حاکم مصر است. حاکم مصر از آغاز حکومت تا کنون ادعاي اصلاحات اجتماعي و اقتصادي در آن کشور را داشته است و به خاطر اصلاحات مزبور از حمله به محال مذهبي محافظه کار و محدود ساختن آن خودداري نکرده است، ليکن در ايران به دليل هدف سياسي خود از همکاري با محافل مرتجع خودداري نکرده و سعي دارد به وسيله ي عمال خود و نيز جمع آوري اسلحه رژيم شاه را سرنگون کند... (4)
در مقاله ي ديگري زير عنوان «چه عواملي باعث اغتشاشات اخير ايران شد»آوردند:
نخست وزير ايران اعلام داشت که در تظاهرات اخير آن کشور که باعث کشته شدن ده ها نفر و زخمي شدن صدها نفر ديگر شد، مذهبيون مرتجع دست داشتند. صاحبان بزرگ اراضي و افراد مذهبي مرتجع با اصلاحاتي که در رفراندوم اخير از طرف اکثريت قاطع رأي دهندگان به تصويب رسيد مخالفت کردند.
نمي توان گفت، اصلاحات مذبور، اصلاحات دامنه دار و وسيعي است ولي هميشته عوامل دست راستي تر و مرتجع تر نيز يافت مي شوند که با اقداماتي که جهت مترقيانه دارد مخالفت کنند. همين ها مسئول خونريزي اخير تهران و شهرهاي ديگر ايران هستند...
اصلاحات ارضي تا کنون شامل 15 تا 20 درصد از پنجاه هزار دهکده ايران شده است.
بر طبق اصلاحات مزبور مالکيت ارضي، صاحبان اراضي به 5000 دونم (هر دونم 1000 متر مربع) محدود گرديده است. صاحبان اراضي از اين امر ضرري نمي بينند زيرا اراضي تقسيمي به قيمت کامل به کشاورزان فروخته مي شود...
چه علتي باعث شد که شاه اصلاحات مزبور را انجام دهد؟ زيرا همه مي دانيم که خود وي نماينده ي صاحبان اراضي و سرمايه داران بزرگ است. شاه اصلاحات مزبور را اعلام کرده است تا از يک نقطه عمومي پيشگيري کند... شاه و دولت مي دانند که با عدم رضايت کشاورزان و کارگزان... نمي توان وضع موجود را حفظ کرد... هدف اصلاحات ارضي ايجاد دو دستگي در طبقه کشاورز است. به اين منظور که يک طبقه کولاک ايجاد
نمايد و رابطه بين اين طبقه و طبقه ي کارگر را قطع کند. بنابراين نمي توان گفت اصلاحات ايران حقيقتاً يک اصلاحات متر قيانه است...
انگيزه ي تظاهرات کنندگان تهران اين بود که دولت را وادار سازند از اجراي اصلاحات خودداري کند. ليکن در اين امر موفقيتي نخواهد داشت؛ زيرا فشار ملت بر شاه و دولت فوق العا ده است و نيز نمي توان چرخ هاي زمان را به عقب بر گردايند. خونريزي که از طرف ارتجاع به عمل آمد باعث خواهد شد که مرتجعين بيشتر در انزوا قرار بگيرند.
حزب توده و جبهه ي ملي دکتر مصدق تا کنون بارها لزوم افسار زدن به سران مذهبي را که در حيات سياسي ملت ايران دخالت مي کنند... گوشزد کرده اند. شکي نيست که در مقابل اين نقشه هاي سران مذهبي، شاه، دولت، حزب توده و و جبهه ي ملي در يک صف قرار دارند. (5)
در روزنامه ي ديگري جو سازي بر ضد اسلام و قيام 15 خرداد اين گونه دنبال شده است:
... اختلاف ميان رهبران مذهبي از يک طرف و دولت و طبقه ي روشنفکران از طرف ديگر، تنها به اصلاحات ارضي محدود نيست. ايران با وجودي که يک کشور اسلامي است و اسلام مذهب رسمي آن مي باشد، اما تعصبي که در کشورهاي عربي وجود دارد در اين کشور ديده نمي شود. به علاوه در ميان عده ي زيادي از مردم ايران تمايل زيادي به احياي ايران باستان و تمدن قديم ايران قبل از اسلام نشان داده مي شود. بيشتر ايرانيان علاقه دارند آنچه را که مخصوص ملت ايران است از جمله سازش و تحمل نسبت به ديگر گروه هاي مذهبي و نژادي که ايرانيان را از اعراب مستثنا مي سازد، به صورت بر جسته اي جلوه دهند. در ايران علاوه بر مسلمانان عده اي يهودي، بهايي، ارمني و زرتشتي نيز زندگي مي کنند و اين امري است که بر خلاف ميل و رضايت افراد مذهبي متعصب مي باشد. از اين رو، در شعارهاي تظاهرات کنندگان چند روز پيش (15 خرداد 42) شعار ضد اسرائيلي و ضد يهودي مقام مهمي داشت. تظاهرات کنندگان کوشش داشتند به ملت ايران بباورانند که شاه و دولت او اصلاحات ارضي را با کمک مربيان اسرائيلي انجام مي دهند. به علاوه از سربازان اسرائيلي براي حفظ و نگهباني کاخ هاي شاه استفاده مي شود.
شعارهاي ضد اسرائيلي و ضد يهودي به خودي خود نشان مي دهد که اغتشاشات از خارج هدايت شده است و برنامه ي آن کنار رود نيل ريخته شده است... اين نگراني وجود داشت که اغتشاش کنندگان عملياتي بر ضد يهوديان انجام دهند. نامه هاي تهديد آميز و نيز علاميه هاي ضد يهودي در محله هاي يهودي نشين تهران و اصفهان وشيراز نشان مي دهد که توطئه کنندگان قصد داشتند به يهوديان و در درجه ي اول به اسرائيلي هايي که در ايران کار مي کنند صدمه وارد سازند، ليکن دولت قواي محافظ در نقاط يهودي نشين قرار داد و از وقوع چنين حادثه اي جلوگيري کرد... حکومت فعلي ايران عامل با ثباتي و علاقه ي اسرائيل به ادامه ي اين حکومت به منافع ايران و حفظ صلح اين منطقه است. مي توان اميدوار بود که قواي طرفدار دولت از بروز تشنجاتي که ممکن است به استقلال ايران لطمه وارد سازد جلوگيري نمايد. در عين حال ما نسبت به آينده ي جامعه ي يهوديان ايران نگران هستيم... شعارهاي ضد اسرائيلي و ضد يهودي کافي است ثابت نمايد که بهتر است يهوديان ايران محل مطمئني براي آينده ي خود در نظر بگيرند. تحرکات ناصر از امنيت يهوديان کشور اسلامي کاسته است. هر تغيير و تحولي ممکن است در رجه ي اول يهوديان را مورد خطر قرار دهد... دولت ايران روش ليبرالي نسبت به مهاجرت يهوديان به اسرائيل دارد و به اين علت تابعيت آنها را لغو نمي کند. بدين ترتيب که از لحاظ قانوني آنها مي توانند هر وقت بخواهند به ايران باز گردند و برخي از اين موضوع استفاده مي کنند... (6)
روزنامه ي صهيونيستي در شرايطي روي «توطئه» ي تظاهرات کنندگان 15 خرداد بر ضد يهوديان جار و جنجال به راه انداخته اند و از « آينده ي جامعه ي يهوديان ايران» اظهار نگراني کرده، زمزمه ي مهاجرت آنان به فلسطين اشغالي را ساز کرده اند که در يکي از روزنامه ي اسرائيلي تلگرامي از نماينده ي کنگره ي جهاني يهود در تهران به چاپ رسيده است و در آن آشکارا اعلام شده است که تظاهرات ايران اصولاً «جنبه ي ضد يهودي ندارد»:
... تلگراف زير از طرف آقاي موسي کرمانيان نماينده ي کنگره جهاني يهود در تهران به اداره کنگره در تل آويو رسيده است: «اغتشاشات، جنبه ي ضد يهودي ندارد و به جامعه ي يهود صدمه اي وارد نشده است. دولت بر اوضاع مسلط است... بحران هنوز ادامه دارد... (7)

پي‌نوشت‌ها:
 

1. لوموند؛ 8 ژوئن 1963 (18 خرداد 1342).
2. «دي دولت»؛ شماره ي 129، 1963/6/6 (16 خرداد 1342).
3. تايمز مالي؛ چاپ لندن، 1963/6/19
4. روزنامه ي معاريو؛ چاپ تل آويو، 1963/6/9 م.
روزنامه ي ياد شده در اين مقاله خود نقشه هاي زير را دنبال کرده است:
1. اختلاف هاي مسلمانان شيعه و سني را که به دست فراموشي سپرده بود، زنده کند و دامن بزند.
2. مکتب تشيع را( که خطرناک ترين ايدئولوژي بر ضد صهيونيسم و امپرياليسم را در بر دارد) مذهبي ارتجاعي بنماياند.
3. تقليد از مراجع و رهبران مذهبي را ارتجاعي و سخيف جلوه دهد. (مخالفت با اصل ولايت فقيه).
4. اختلافات نژادي عرب و عجم را زنده کند و احساسات ناسيوناليستي را دامن بزند.
5. قيام 15 خرداد را عليه اصلاحات ارضي، حقوق زنان و... وانمود کند.
6. دگرگوني هاي مصر و عراق و برخي از کشورهاي اسلامي را که به دوران شاهي پايان بخشيد بر ضد اسلام و مذهب شيعه بنماياند.
7. نقش جمال عبدالناصر را در پديد آمدن قيام 15 خرداد، مسلم و قطعي نشان مي دهد.
5.روزنامه گل ها عام؛ ارگان حزب کمونيست «اسرائيل» ، 1963/6/9 م.
6. لمرحاب؛ چاپ تل آويو، ارگان اتحاد کارگر، 1963/6/10 م – روزنامه هتسوفه، ارگان «حزب جبهه مذهبي- ملي اسرائيل» 1963/6/9.
7. روزنامه ي هابوکر؛ چاپ تل آويو، 1963/6/10.
 

منبع: فصلنامه تخصصی 15 خرداد ش 3
ادامه دارد...