2)بررسی عصمت در احادیث و روایت
 

از امام صادق (علیه السلام) روایتی بیان شده است که در آن عصمت پیامبران و اوصیای آنان که شامل ائمه اطهار نیز می شود گفته شده است. متن روایت چنین است «پیغمبران و اوصیای آنان هرگز گناه نکنند که آنها معصوم و پاکند.» و در روایت دیگری آمده که «خداوند عز و جل یک دسته از فرزندان آدم را برگزید که ولادتشان را طاهر و ابدانشان را (از هر آلایشی) پاکیزه داشت و آنان را در پشت پدران و رحم مادران نگهبانی نمود. از میان آنها، انبیاء و رسل را برون آورد، پس آنان پاکیزه ترین شاخه های بنی آدمند و چنین عنایتی را که خداوند به آنها مبذول داشت نه از این جهت بود
که آنها تا آن زمان عملی انجام داده بودند که این عنایت به پاداش آن عمل بود، بلکه خداوند از نخست می دانست که آنان پس از خلقت او را اطاعت کنند و بدو شرک نورزند و به عصیانش دست نزنند، لذا چنین تشریفی درباره شان روا داشت.».......(2)
این روایت بیان می کند که انبیاء از بدو تولد معصوم بوده اند و مسئله عصمت انبیاء قبل از بعثت را نشان می دهد. عصمت انبیاء لطف است به خلق، پس خدا بر خود واجب می داند که آن را عطا نماید. از سوی دیگر، رسولی که خود ناپاک و ناهل باشد چگونه می تواند خلقی را هدایت کند؟
خداوند به معصومین لطفی روا داشته و آن اینکه، ایشان با قوت عقل از هر گونه معصیت دوری جسته و بر قوای نفسانی پیروز می شوند.
از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند. معصوم کیست؟ ایشان فرمودند «معصوم کسی است که خودش را بوسیله ی خدای تعالی از همه گناهان حفظ کند».....(3) خداوند در آیه صد و سی و دوم سوره آل عمران گفته است «هر کس به حفظ الهی بپیوندد، به یقین به راه راست هدایت شده است»
پس نتیجه می گیریم که معصوم با کمک عقل و درک خویش و استعانت از لطف الهی، با وجود قدرت بر انجام هر گونه معصیت، تمام آنها را ترک می کند.
امام سجاد (علیه السلام) فرموده اند: «از ما خاندان جز معصوم، شخص دیگری نمی تواند امام باشد و عصمت صفتی نیست که در ظاهر بدن باشد تا با چشم دیده و شناخته گردد و به همین جهت امکان ندارد معصوم بودن کسی را بدست آورد مگر خداوند بوسیله ی پیغمبرش آن را صریحاً فرموده باشد.».....(4)
این روایت بر نهان بودن عصمت اشاره دارد و از آنجایی که عصمت امری است که در ظاهر معلوم نیست و تنها خداوند به حقیقت وجود آن در اشخاص آگاه است، تنها اوست که می تواند رهبر اسلامی را که باید معصوم باشد تعیین کند (در مورد پیامبر و ائمه) که منظورمان همان نص الهی در تعیین امام می باشد. اگر نص امام را انکار کنیم این مشکل بوجود می آید که، اگر فردی به ظاهر انسان خوبی بود و مردم او را به عنوان رهبر انتخاب کردند وقتی این شخص در باطن پاک نباشد احکام الهی را آنگونه که خود می پسندد و در آن حد که او می فهمد آنها را تعبیر می کند و در دین خدا تحریف ایجاد می کند و مردم را از راه راست دور خواهد کرد. پس چون پی بردن به عصمت در توانایی خداوند و معصوم است (در صورت اراده خداوند)، تعیین رهبر بعد از او و جانشین او نیز چون انتخاب خود او به نص خداوند و اعلام آن توسط پیامبر یا امام معصوم قبل از او صورت می گیرد.
نیز از حضرت سجاد سؤال شد که: «ای فرزند گرامی رسول خدا معنی معصوم چیست؟ حضرت سجاد فرمود: معصوم شخصی است که او بواسطه ی چنگ زدن به ریسمان الهی و جدانشدنش از آن هرگز به گناهی آلوده نگردد، و رشته محکم خدا قرآن است که آن دو تا روز قیامت از یکدیگر جدا نگردند، و تا رستاخیز امام هدایت می کند به قرآن و قرآن راهنمایی می نماید به امام، و این است فرموده خدا: «همانا این قرآن مردم را به راست ترین و استوار ترین طریقه هدایت می کند)ــ اسراء آیه 9......»(5)
امام باید آگاه ترین فرد به کتاب و احکام الهی باشد تا مردم را به درستی هدایت کند. طبق استدلالات عقلی و نظری هم نمی توان کسی را که خود نیازمند راهنمایی دیگران در امور دینی باشد بر کسی که جامع علوم و احکام الهی است ترجیح داد، زیرا این هدف غایی که اعتلای امت اسلامی است را از بین می برد. حدیث سفینه که به نقل از پیامبر اکرم (ص) است در کتابهای متواتر روایت شده و اینچنین است «مثل اهل بیت من مثل کشتی نوح است، هر کس به آن چنگ زند رستگاری یابد و هر کس از آن تخلف ورزد گمراه و نومید گردد.»........(6)
همانطور که گذشت خداوند متعال خاندان نبوت را خاندان پاکی، طهارت و عصمت خوانده است، دین اسلام را که دین کامل است در بین ایشان قرار داد تا این بزرگواران دین الهی را سرپرستی کنند و هر که می خواهد به سعادت رهنمون گردد باید به ایشان مراجعه و از آنچه اینان بیان و به آن هدایت می کنند پیروی کند. و در راستای این مطلب حدیث ثقلین را نیز یاد آور می شویم که پیامبر فرمود «من دو چیز گرانبها را در بین شما می گذارم، کتاب خدا و اهل بیتم را، به این دو چنگ زنید و از آنها پیروی کنید، این دو تا روز قیامت از هم جدا نمی شوند، تا در روز قیامت در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند».....(7)
از ابا عبدالله الحسین (ع) سؤال شد که معصوم کیست؟ ایشان گفتند : «کسی که از جمیع محرمات خدا دوری کند».(8) این از آن سوست که معصوم آگاه ترین فرد به دین خداست و آن را بیشتر از سایرین می شناسد پس باید از کوچک ترین صغیره هم دوری کند. اگر چنین نباشد او وقتی امور مردم را به دست دارد، چگونه می تواند مردم را به ترک گناه و معاصی دعوت کند در صورتی که با افعال خودش مغایرت داشته باشد.
در اینجا چند روایت از پیامبر (ص) در خصوص مسئله امامت بیان می کنیم. «ای علی! تو برادر منی و من بردار توام. من برگزیده برای نبوتم و تو گزینش شده برای امامت. من صاحب تنزیلم (همان ظاهر قرآن) و تو صاحب تأویلی (معنای نهفته قرآن).
من و تو، دو پدر این امتیم. ای علی! تو وصی، جانشین، وزیر و وارث منی»....(9)
صاحب تأویل باید معصوم و عالم به احکام و ذات قرآن باشد تا آن را به سلیقه خود تفسیر نکند. از سوی دیگر همانطور که بیان شده امام را همچون پیامبر، خدا تعیین و پیامبر او را به مردم معرفی می کند.
و حدیث معروف غدیر خم که از آخرین اشارت پیامبر (ص) در جانشینی علی (ع) بعد از خود است. در روز غدیر پیامبر (ص) فرمود «هر که من مولای اویم، پس این علی مولای اوست».....(10)
این امر شایستگیهای امیرالمؤمنین (ع) و آگاهی ایشان به دین خدا و نزدیکی ایشان در درک دین خدا به رسول گرامی اسلام را می رساند. پیامبر (ص) تمام اختیارات خود را، از سوی خدا به جانشین خود واگذار نمود .....(11) پس شخصی که این امر مهم به او واگذار شده باید همچون نبی مکرم اسلام (ص) معصوم باشد.
بحث دیگر عصمت ملائک در روایت است.
در حدیثی از حضرت محمد (ص) آمده است «ملائک از نور آفریده شده اند» این بدان معناست که هیچ پلیدی و زشتی در وجود آنها راه ندارد و در تمام حالات از کوچکترین تغییر و تفاوتی دور و مبرا هستند. حضرت علی (ع) در قسمت های مختلف نهج البلاغه ملائکه را اینچنین توصیف کرده اند؛ در ارتباط با پروردگارشان هرگز به اسارت ابلیس در نیایند و به دام اختلاف در نیفتند. رابطه های پلید و پلشت روییده از حسد ورزیها به آنان چیره نگردد، صفوفشان با انواع تردیدها، در هم نریزد و با تصمیم گیریهای پنهان در پس پرده ها گروه گروه نشوند. و بدین سان فرشتگان اسیران ایمانند و از این بند (قدسی) با هیچ گونه تیره دلی و انحراف و سستی و رکودی، رها نشوند.......(12)
ممکن است این سؤال به نظر شما برسد حال آنکه پیامبران و امامان و ملائکه معصومند، در میان اینها برتری با کدامشان است. در این باره حضرت علی (ع) از پیامبر اکرم (ص) سؤال فرمود «شما برترید یا جبرئیل؟ آن حضرت پاسخ داد: ای علی، خداوند متعال انبیاء و مرسلین را بر ملائک مقرب برتری داد و من را بر همه انبیاء و مرسلین و بعد از من برتری از آن توست و امامان بعد از تو ...».......(13)
شاهد به این گفته پیامبر آیات قرآن را می توان ذکر کرد. مثلاً سجده ملائکه بر آدم که در آیات متعدد آمده تعلیم آدم، اسماء را به ملائکه و همچنین مسلئه بالاتر رفتن پیامبر اکرم (ص) از جبرئیل در معراج.
این مسئله هم از آن سبب است که انسان ها آزادی بیشتری دارند وعصمت آنها ارزشمند تر از عصمت ملائکه است.

پی‌نوشت‌ها:
 

1.دانشجوی ادیان و مذاهب دانشگاه مذاهب اسلامی.
2.حسین دشتی، معارف و معاریف، ج 7، ص 377 و 378؛ رک: مجلسی، بحار الانوار، ج 25.
3.صدوق، معانی الاخبار، ج 1، ص 132.
4.صدوق، معانی الاخبار، ج 1، ص 132.
5.همانجا.
6.الاصفهانی، حلیه الاولیاء ج 4، ص 306؛ النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج 3 ص 135.
7.الاصفهانی، حلیه الولیاء، ج 1؛ ص 335؛ النیسابوری المستدرک علی الصحیحین، ج 3 ص 118؛ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 5، ص 26.
8.النجفی، موسوعه احادیث اهل البیت، الجزء السابع، ص 181.
9.صدوق، الأمالی، ص 411.
10.ر.ک: ذهبی، رساله طرق حدیث «من کنت مولاه فعلی مولاه».
11.طبرسی، احتجاج، ص 119.
12.ر.ک: نهج البلاغه، خطبه 91، ترجمه کاظم عابدینی مطلق.
13.مجلسی، بحارالانوار، ج 26، ص 335؛ ر.ک : همو، همان، ج 56، ص 322.
 

منبع: نشریه فکر و نظر شماره 10-11
ادامه دارد...