آواهايي براي ديده شدن
 

شايد تمامي فيلم هاي پرفروش سينماي ايران موسيقي هاي شاخصي نداشته باشند، اما در اكثر مواقع موسيقي اين فيلم ها شامل قطعه هايي است كه توسط آهنگ سازان طراز اول موسيقي فيلم ايران ساخته شده و در نوع خود موسيقي متمايز بوده است .در اين راه موسيقي فيلم قيصر را بايد شاخص ترين موسيقي در ميان پرفروش ها دانست كه در اين جا هم از اين حيث كه موسيقي آن به عنوان اولين موسيقي فيلم حرفه اي سينماي ايران تلقي مي شود هم از اين نظر كه موسيقي اي است كه توانست در ميان عامه نيز تأثير گذار باشد مفصل تر صحبت مي كنيم . در پرفروش هايي چون گلنار ، در امتداد شب و كلاه قرمزي و پسر خاله هم نقش موسيقي بسيار پررنگ است وملودي هايي كه در آن ها خلق شده تا سال ها پس از اكران اين فيلم ها همچنان سر زبان ها بوده است . برعكس موسيقي فيلم هاي پرفروشي چون گل هاي داودي ، مكس ، يا سگ كشي نتوانستند اقبال عمومي را حداقل در خاطره هاي سينمايي داشته باشند.

گنج قارون
 

گنج قارون را بايد يكي از اولين پرفروش هاي سينماي ايران دانست . اين فيلم كه حال و هواي اصلي اش بازمانه خود و فيلمفارسي هاي آن دوره هماهنگ بود موسيقي اي مي طلبيد هماهنگ با همان فضا . اگر چه فيلم گنج قارون موسيقي را به صورت خاص به عنوان موسيقي فيلم روي خود نداشت ام ترانه هايي كه با تصاوير فيلم همراه شده بود با فضاي كلي اش هم خواني داشت . ايرج خوانندگي اين قطعات را بر عهده داشت و اشعار آن را جعفر پورهاشمي سروده بود . موسيقي ترانه هاي اين فيلم از جنس موسيقي ضربي مورد علاقة تماشاگران همان روزگار بود و خيلي ها را به هواي شنيدن صداي ايرج به سينما ها كشاند . با اين حال نوع موسيقي كه در اين فيلم استفاده شده است آخرين سال هايش را در سينماي ايران سپري كرد و با آمدن قيصر بازي موسيقي فيلم در ايران كلا عوض شد.

قيصر
 

ساخته شدن قيصر فصل نويني در سينماي ايران است . اين جمله را ـ يا نظير آن را ـ بسيار گفته اند و بسيار شنيده ايم . اما واقعيت اين است كه هنوز حرف هاي زيادي مي شود دربارة آن مطرح كرد و از آن جايي كه قرار است در اين مطلب دربارة موسيقي صحبت شود ما هم حواشي را درز مي گيريم . به اعتقاد بسياري از كارشناسان و مورخان سينماي ايران ، موسيقي فيلم قيصر اولين موسيقي حرفه اي ساخته شده در سينماي ايران است . اولين موسيقي فيلم ساخته شده را اغلب مربوط به فيلم شيرين و فرهاد (عبدالحسين سپنتا) مي دانند كه براي ساختن آهنگ هاي آن ، از كارهاي مصطفي نورياني نوازندة ويولن استفاده شد. از اين سال به بعد ، آهنگ سازان بي شماري براي فيلم ها موسيقي نوشتند. از آن جمله مي توان به فيلم هاي چشم هاي سياه با آهنگي از امير حسيني (1315) ، ليلي و مجنون با آهنگ سازي علي نقي وزيري(1316) و توفان با آهنگ هايي از روح الله خالقي و ابوالحسن صبا(1326) اشاره كرد.اما به صورت حرفه اي ،عده اي معتقد هستند اولين موسيقي متن توسط مرتضي حنانه براي فيلم دجله در سال (1333) ساخته شد و درسال (1348) ، اسفنديار منفرد زاده با موسيقي فيلم قيصر ، به اين نوع موسيقي رسميت بخشيد. كار مهم اسفنديار منفرد زاده در ساخت موسيقي فيلم ، استفاده از سازهاي ايراني بود.خود منفرد زاده در اين باره مي گويد : «موسيقي قيصر در واقع نقطة مقابل بيگانه بيا محسوب مي شد . يعني كاملا ايراني ، هويت ايراني و آن قدر ايراني كه همه چيزش ، اجزايش، سلول هايش مطلقا ايراني بود و هنوز هم اين فيلم اگر اعتباري دارد مال همان است.» قيصر كه مؤلفه هاي ديگرش هم نشان از تفاوت آشكارش با جريان غالب سينما مي داد با بهره گيري از موسيقي سنگين و در عين حال ملوديك توجه عام وخاص را جلب كرد و هر كس از سالن سينما بيرون مي آمد بي شك آواي خوش موسيقي و ملودي هاي ماندگار و ضرب معروف زورخانه آن را به خاطر مي سپرد. مورخان سينماي ايران مي گويند اسفنديار منفردزاده با ساختن موسيقي فيلم قيصر براي اولين بار هويت ايراني را وارد موسيقي متن فيلم ايران كرد. از آن جا كه تم اصلي داستان قيصر ماجرايي است تراژديك در موسيقي اش هم لازم بود تا موسيقي هم همان لحن تراژيك را داشته باشد و براي رسيدن به اين هدف چه حس و حالي بهتر از «تعزيه»؟ البته منفرد زاده كارش در موسيقي قيصر را معطوف به استفاده صرف از موسيقي ايراني نكرد و از تجربياتش در موسيقي پاپ هم استفاده كرد. او با تلفيق دستگاه ايراني همايون با موسيقي پاپ و هم زمان با نيم نگاهي جدي و هنرمندانه به آثار ميكيس تئودوراكيس(كه روبيك منصوري در آن سال ها ، ساخته هاي او را مستقيما در فيلم هاي ايراني زيادي به كار مي برد)توانست موسيقي فيلمي خلق كند كه ارتباط زيادي با تماشاگران برقرار كند و تاحدودي سليقه آن ها را تغيير دهد . محمد سرير كه خودش از آهنگ سازان موسيقي فيلم در ايران است درباره موسيقي موفق قيصر مي گويد : «در اواخر دهة (40) دو فيلم مهم و تأثيرگذار ساخته شد؛ گاو و قيصر . موسيقي گاو ساخته هرمز فرهت و قيصر ساخته اسفنديار منفردزاده بود. در واقع هر يك از اين فيلم ها به نوعي نه تنها بر سينماي ايران بلكه بر نحوة استفاده از موسيقي فيلم در ايران تأثير گذاشتند. موسيقي فيلم قيصر در ديدگاه عموم برجسته تر و مقبول تر و با فرهنگ عمومي سازگارتر بود. موسيقي فيلم گاو با مجموعه فيلم متجانس و از جهت بافت موسيقايي علمي تر و غني تر بود و در قياس با فيلم قيصر بيش تر مورد توجه كارشناسان موسيقي و جامعة هنري قرار گرفت. در حقيقت موسيقي فيلم قيصر با موسيقي منفردزاده هويت و درخشش ويژه اي پيدا كرد. استفاده از يك ساز خارج از گروه سازهاي متداول كه سمبل و نشانة عميقي از نوعي خصلت جوانمردي و شخصيت ايراني و انساني بود، رنگ و چهرة كاملا متمايزي را به فيلم بخشيد و بايد اذعان كرد كه در موسيقي سينماي ايران تا آن زمان چنين مورد برجسته اي از جهت نفوذ موسيقي در مخاطبان ارائه نشده بود. در اين اثر نوعي هوشمندي و خلاقيت در اين كار بود كه شايد در ابتدا خيلي ابتدايي و آسان به نظر مي رسيد ولي در دنياي هنر خلاقيت هاي بزرگ از اين ديدگاه و زاويه شكل گرفته است.» حسين عليزاده هم كه خودش يكي از برجسته ترين آهنگ سازان موسيقي فيلم است معتقد است : «موسيقي فيلم قيصر تأثير عميقي روي همة ما داشت . منفردزاده در آن زمان فوق العاده جوان بود و هيچ گاه به دنبال تحصيلات آكادميك نبود يا اين كه رها كرده بود چرا كه ذاتا هنرمند بار آمده بود براي همين اكثر موسيقي دانان سعي مي كردند به او ميدان ندهند. همين انكار او در واقع اهميت او بود . منفرد زاده علنا به همه مي تاخت و گوي سبقت را از همه مي ربود . هر كاري كه انجام مي داد طراوت خاص خود منفرد زاده را داشت . البته استاداني
صفحه 219@
هم مثل آقاي فخر الديني براي كارهاي او ارزش قائل بودند. منفردزاده هم بي كار نمي نشست و به موسيقي هاي به اصطلاح سنگين و مجلسي مي تاخت و مي گفت كه براي عوام موسيقي مي سازم! كه اين خودش در دهة (50) يك حركت انقلابي تعبير مي شد. موسيقي قيصر به نظر من به بهترين شكل ممكن ساخته شده است .حالاممکن است بعضي ها ايراد بگيرند كه موسيقي منفردزاده شلوغ است اما بايد همة اين ها را در زمان خودش جست و جو كرد. اما كارهاي ديگران مانند منفرد زاده قوام و دوام نداشت .»
عليرضا يكي از مهم ترين دلايل فروش موسيقي فيلم قيصر را اين طور عنوان مي كند: «شايد علت فروش بيش از حد صفحه هاي آثار منفردزاده بود كه سيل تقاضاها متوجه او شد . اين اصلا به اين معني نيست كه او كارهاي بازاري مي كرده ، منفردزاده اين فضيلت را داشت كه خميرماية عموم را مي شناخت و با هر كارش همه را مجذوب مي كرده كه اين اصلا كار كمي نيست.»

مكس
 

موسيقي فيلم مكس ساختة امير توسلي از اولين ساخته هاي او در حوزة موسيقي فيلم است كه اتفاقا موسيقي موفقي است. مكس كه به نوعي فيلمي موزيكال محسوب مي شود انواع و اقسام موسيقي ها را در درون خودش دارد؛ از موسيقي پاپ گرفته تا رپ تا موسيقي محلي تهراني! توسلي هم در ساخت اين انواع مختلف موسيقي كه همگام با داستان فيلم و ديالوگ هاي شخصيت هاست خوب پيش مي رود. ساخت موسيقي براي فيلم هاي موزيكال در ايران سابقه طولاني ندارد و چيدن انواع موسيقي كنار هم آن هم در سبك هاي مختلف كار ساده اي نيست . يكي از هوشمندي هايي كه در ساخت اين موسيقي فيلم به خرج داده شد استفاده از سبك هاي روز موسيقي ايران بود كه اگر چه در كنار ديگر مشكلات براي اكران مكس مسائلي را به وجود آورد اما باعث شد تا بسياري از تماشاگران به موسيقي آن علاقه مند شوند.

گلنار ، كلاه قرمزي و پسر خاله
 

استفاده از موسيقي و آواز در سينماي كودك ايران اغلب جواب داده است . محمدرضا عليقلي آهنگ ساز هر دو اين فيلم ها كه يكي از بهترين آهنگ سازان موسيقي فيلم در ايران است و بارها و بارها جوايز مختلفي را در اين زمينه دريافت كرده ، نشان داده كه تبحر ويژه اي در ساخت موسيقي فيلم هاي كودكانه و به ويژه استفاده از سرودهاي كودكانه دارد. موسيقي فيلم گلنار كه يكي از نمونه هاي بسيار خوب موسيقي فيلم كودكان رد سينماي ايران است در استفاده از سرودهاي كودكانه و فضاسازي بسيار موفق بود آن جا كه بلافاصله بعد از اكران اين فيلم آلبوم موسيقي اش به عنوان يكي از اولين آلبوم هاي موسيقي فيلم كودكان بعد ازانقلاب منتشر شد. در همين عرصه موسيقي فيلم كلاه قرمزي و پسرخاله هم از ديگر ساخته هاي عليقلي اثر بسيار شاخصي در موسيقي فيلم كودكان است كما اين كه ملودي هاي شاد و كودكانة اين فيلم هنوز بعد از گذشت سال ها سر زبان مردم است . از مهم ترين ويژگي هاي موسيقي اين فيلم مي توان به استفاده از تم هاي موسيقي ايراني در آن اشاره كرد كه تبحر خاصي را به خصوص در زمينة ساخت كار متناسب براي كودكان مي طلبيد . بسياري از خانواده ها به همراه كودكان شان در زمان اكران اين فيلم چند بار براي تماشاي آن به سينما رفتند و بي ترديد موسيقي آن و ترانه هاي داخل فيلم از موسيقي هاي تكرار نشدني سينماي كودك ايران است.

اجاره نشين ها
 

مي شود آدم ياد اجاره نشين ها بيفتد و يادي از خوانندة اپرايش نكند؟ اجاره نشين ها ساختة داريوش مهرجويي كه در زمان خودش توانست به فروشي بسيار خوب دست پيدا كند، به واسطة داشتن شخصيتي كليدي همچون خوانندة اپرا و شوخي هايي كه به واسطة حضور او، تمرين هاي صدايش ، موسيقي هايي كه گوش مي داد و نفس زندگي كردن او در چنين آپارتماني سوژه اي براي خنديدن و تماشاكردن فيلم و توصيه ديدن آن به ديگران بود . موسيقي اين فيلم كه توسط ناصر چشم آذر ساخته شده بود يكي از بهترين موسيقي فيلم هاي سينماي بعد از انقلاب است . او در اين موسيقي تقريبا از انواع و اقسام ريتم ها وسبك هاي موسيقي استفاده كرد و اولويتش ارتباط منسجم موسيقي با صحنه هاي فيلم بود. چشم آذر در موسيقي اش با استفاده از سبك هاي مختلف موسيقي توانست آشفتگي آدم هاي فيلم و جايي را كه در آن زندگي مي كردند را نشان دهد.

موسيقي چند فيلم پرفروش ديگر
 

در سينماي قبل از انقلاب موسيقي فيلم در امتداد شب ساختة مجتبي ميرزاده ، كاري بود كه به واسطة حضور ستارة موسيقي پاپ آن دوره بسيار معروف شد . جداي از اين حضور ، نوازندگان برجستة آن دوران مثل فريدزلاند، واروژان و آندرانيك بر جذابيت هاي آن افزود. در كنار اين ها و براي كامل تر كردن پكيج موسيقي در امتداد شب ، اردلان سرفراز و صياد ترانه هاي آن را سرودند. موسيقي اين فيلم موسيقي متوسطي بود اما ترانه هاي آن بسيار موردتوجه قرار گرفت كه در فروش آن بي تأثير نبود خصوصا اين كه ترانه هاي آن توسط خواننده هاي پرطرفدار آن روزها در فيلم اجرا مي شد . موسيقي فيلم سگ كشي ، ساختة وارطان ساهاكيان و صبا خضوعي نيز اثري بود بسيار خوب و در هارموني با فيلم اما هرگز موسيقي اين فيلم به عنوان اثري ماندگار مطرح نشد . موسيقي فيلم گل هاي داودي واقعا يكي از كارهاي بسيار درخشان كامبير روشن روان است . موسيقي روان و آرام كه با داستان فيلم هم خواني دارد اما اين موسيقي كه از آثار خوب زمان خودش بود بعد از مدتي تنها به خاطره اي كه به سختي به ياد مي آيد تبديل شد . قرمز ساختة بابك بيات ممكن است موسيقي به ياد ماندني نداشته باشد اما ترانه اي كه در فيلم استفاده شد (عاشقم من) بسيار معروف شد و بعد از سال ها بار ديگر سر زبان ها افتاد.
منبع:نوزدهمين کتاب سينماي ايران سال 1388.