همه چیز درباره «به رنگ ارغوان»
روند تولید
ساخت قهوه خانه را محسن شاه ابراهیمی (طراحی صحنه) بر عهده گرفت. او جایی که قبلاً آغل گوسفندان بود و بدل به محلی متروک شده بود را به شکل یک قهوه خانه درآورد.
با توجه به اینکه، حدود چهل درصد از فیلم در اتاق محل سکونت مرد و قهوه خانه می گذشت، نیاز به طراحی صحنه دقیق و خلاقانه ای حس می شد که محسن شاه ابراهیمی به خوبی از عهده اش بر آمد. او وسایل صحنه (آکاسوارها) را به حداقل رسانید. چرا که فضای عاشقانه فیلم نیاز به طراحی صحنه خلوتی داشت تا احساسات عاشقانه در میان صحنه آرایی پر تکلف و شلوغ گم نشود و تحت تاثیر عناصر فرعی قرار نگیرد.
مدیریت فیلمبرداری را حسن کریمی به بهترین نحوی انجام داد. در «به رنگ ارغوان» به جای آنکه مانند بسیاری از فیلم های سینمای ایران از دوربین های 35 میلیمتری قدیمی و از رده خارج استفاده شود - به دلیل اینکه تهیه کننده فیلم هزینه سنگین کرایه دوربین را تقبل کرد - از دوربین آریفلکس 535 که دوربین بسیار حرفه ای و کامل است استفاده شد. حسن کریمی قبلاً دستیار عزیز ساعتی در فیلم آژانس شیشه ای بوده است. در نیمه پایانی اسفند 1382 فیلمبرداری به رنگ ارغوان به پایان رسید.
بعد از آماده شدن «به رنگ ارغوان» همه منتظر بودند تا فیلم در بیست و سومین جشنواره فیلم فجر (1383) به نمایش در بیاید. وقتی اسامی فیلم های بخش مسابقه جشنواره اعلام شد، نام «به رنگ ارغوان» هم در میان آنها به چشم می خورد. حتی فیلم در برنامه های روزانه جشنواره هم قرار گرفت، اما سه روز قبل از آغاز جشنواره شایعاتی در رابطه با مشکل نمایش فیلم در جشنواره به گوش رسید. گفته می شد که با درخواست مستقیم وزیر اطلاعات وقت (علی یونسی) فیلم قابل نمایش نیست و سید جمال ساداتیان (تهیه کننده فیلم) اعلام کرد که «به رنگ ارغوان» توقیف شده است. فردای آن روز و در فاصله دو روز مانده به جشنواره نامه حاتمی کیا به وزیر اطلاعات منتظر شد، و «به رنگ ارغوان» به طور کلی از جشنواره خارج شد و به محاق رفت.
«ابراهیم حاتمی کیا» دو روز قبل از آغاز جشنواره در نامه ای به وزیر اطلاعات نوشت: «شهادت می دهم که به عنوان پدر معنوی به رنگ ارغوان با میل و خواست شخصی خودم، فیلم را از شرکت در جشنواره فجر محروم می کنم. می دانم شما نیز همچون من، از این که حاصل یک سال زحمت اهالی هنر در دولت هنر دوست خاتمی چنین سرنوشتی پیدا کرده، متاسف هستید. من و یارانم منتظر روزی خواهیم بود که به رنگ ارغوان در فضایثی صرفاً فرهنگی به همراه شما و یارانتان در منظره نگاه مخاطبان اصلی ان قرار گیرد.»
در طول سال های بعد از ساخت «به رنگ ارغوان»، سید جمال ساداتیان نامه نگاری های زیادی برای رفع توقیف فیلم انجام داد. از جمله اینکه در زمان دولت نهم تلاش کرد پرونده فیلم دوباره به جریان بیفتد ولی ظاهراً حل مسئله در دستور کار وزیر ارشاد دولت نهم نبود. به همین دلیل ساداتیان ناچار شد به رئیس جمهور نامه بنویسد. او در نامه ای خطاب به احمدی نژاد نوشت: «برای وزرای محترم ارشاد اسلامی و اطلاعات نامه نوشتم که متاسفانه هر دو وزارتخانه تا امروز جواب مکاتبات را نداده اند. اخیراً وزیر محترم ارشاد اسلامی درپاسخ به درخواست آقای حاتمی کیا از خود سلب مسئولیت، و تصمیم گیری این موضوع را به وزارت اطلاعات ارجاع نمودند. علی الاصول قیم و حامی سینما باید وزیر ارشاد اسلامی باشد که متأسفانه خود را بی تکلیف نمودند و از این موضوع خارج شدند. اگر تصمیم گیری برایتان به هر دلیلی سخت است. جمعی کارشناسان هنری خارج از حوزه امنیتی مشخمص شود تا به این امر رسیدگی و نظر آنها برای همه لازم الاجرا باشد.»
سه روز بعد از این نامه در تاریخ شانزدهم اردیبهشت ماه، «»جواد شمقدری» که در آن زمان مشاور فرهنگی و هنری رئیس جمهور بود، اعلام کرد که «به رنگ ارغوان» را دیده، و از نظر او فیلم هیچ مشکلی ندارد. رئیس جمهور نیز فرمان رفع توقیف فیلم را داد. اما نامه نگاری رئیس جمهور نتوانست مشکل فیلم را برطرف کند. پس از تغییرمدیریت ارشاد و انتصاب شمقدری در مقام معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پرونده فیلم دوباره به جریان افتاد و شمقدری تصمیمش درباره نمایش عمومی فیلم را به اجرا درآورد. در نهایت فیلم در جشنواره امسال بدون هیچ تغییری پس از پنج سال به نمایش درآمد. به گفته ساداتیان تنها تغییری که در فیلم صورت گرفته ارتقاء سیستم صوتی آن بوده و حتی یک نما از فیلم دچار جابه جایی یا تغییر نشده است.
درباره بازیگران فیلم
فرخ نژاد به خوبی از عهده نقش دشوارش برآمده، او در نقش «بهزاد» در حقیقت دو شخصیت را بازی کرده است. در وجود او دو آدم با خصوصیات متفاوت در کنار هم هستند. شخصیت ظاهری بهروز یعنی چهره ای که از خود در میان جمع نشان می دهد آدمی ساده و بی دست و پاست و این ظاهر همه را فریب می دهد. در حالی که شخصیت اصلی او یک مامور اطلاعاتی بسیار جدی و حتی گاه خشن است. فرخ نژاد تعادلی ظریف میان این دو شخصیت ایجاد کرده به گونه ای که این تعویض و تبدیل نقش ها به درستی برای تماشاگر جام می افتد و قابل بارو است. ما هم «بهزاد» بی دست و پا را در میان جمع می پذیریم و هم یک مامور اطلاعاتی حرفه ای برایمان قابل باور است.
نااشناترین چهره فیلم حاتمی کیا، «خزر معصومی» دانشجوی سال سوم حقوق در نقش اول زن فیلم یعنی «ارغوان» است. هر چند او بعدها در فیلم «باغ های کندلوس» (ایرج کریمی) و سریال یک مشت پر عقاب هم بازی کرد. او نه جایی آموزش بازیگری دیده بود و نه قصد ورود به دنیای سینما را داشت. بازی او در «به رنگ ارغوان» به صورتی کاملاً تصادفی رخ داد. او درموسسه کارنامه به طور آزاد به کلاس های تاریخ هنر آیدین آغداشلو می رفت. «حبیب رضایی» که در موسسه کارنامه کلاس بازیگری داشت. «خزر معصومی» را دید واو را به حاتمی کیا معرفی کرد. وقتی معصومی فیلمنام را خواند، داستان فیلم به نظرش بسیار جذاب و شگفت انگیز آمد. معصومی شخصیت «ارغوان» را از خود دور نمی دید وقتی بسیاری از ویژگی های او را منطبق بر شخصیت خود یافت. زمانی که گروه فیلمبرداری هنوزاز تهران خارج نشده بودند در دور خوانی ها، حبیب رضایی و حمید فرخ نژاد بسیار به خزر معصومی کمک کردند به همین دلیل ترس معصومی به تدریج از بین رفت تا در اولین روز فیلمبرداری دچار دلهره و سردرگمی نشود.
«خزر معصومی» به خوبی از عهده نقش ارغوان برآمده است. او نقش یک دختر مستأصل و رنج دیده را به نحو موثری جان بخشیده او مانند غریقی است که می خواهد به هر چیزی متوسل شود تا از غرق شدن نجات یابد. یکی از بازیگران فیلم در نقش های فرعی «فرهاد قائمیان» است. او نقش کامرانی (پدر ارغوان) را در فیلم بازی می کند. قائمیان قرار بوده که در «ارتفاع پست» هم با حاتمی کیا همکاری داشته باشد ولی چون همزمان مشغول بازی در فیلم «قارچ سمی» (رسول ملاقلی پور) بود نتوانست به گروه حاتمی کیا بپیوندد. قئمیان نقشی را بازی می کند که قرار است نقش منفی داستان باشد ولی پرداخت حاتمی کیا و بازی قائمیان باعث شده که شخصیت کامرانی از یک نقش منفی تیپیک فاصله بگیرد. کامرانی در هم شکسته و رنج دیده است. سالها دوری از خانواده و ووطن او را مستأصل کرده وباعث شده خطر دیدار دخترش را به جان بخرد. بازی قائمیان هم این رنج و تا حدودی پشیمانی را به خوبی منعکس می کند. «کورش تهامی» هم درنقش یک عاشق شکست خورده که مرتب در حال عقده گشایی است. بازی قابل قبولی ارائه می کند.
نکات مثبت فیلم
فیلم با تیتراژ جذابش (که در آن علائم ریاضی که در حقیقت رمزهای اطلاعاتی هستند تبدیل به نام دست اندکاران فیلم می شوند) شروع خوبی برای یک فیلم جاسوسی - اطلاعاتی دارد. عملیات اطلاعاتی فیلم با وجود آنکه تماشاگر در فیلم های روز دنیا بارها عملیات جاسوسی متنوع و پیچیده ای را دیده، باز هم جالب وجذاب است این نشان از توانایی حاتمی کیا درتصویر کردن جزئیات یک عملیات جاسوسی از نوع ایرانی و به گونه ای تاثیرگذار دارد.
بازی خوب بازیگران «به رنگ ارغوان» نشان دهنده توانایی بالای بازیگران فیلم و همچنین کارگردانی خوب حاتمی کیاست که بازیگران را در فیلم هایش به درستی هدایت و رهبری می کند.
مشکلات و کاستی ها
یا معلوم نمی شود «ارغوان» زن مهاجمی را که به انواع سلاح مجهز است، چگونه از پای در می آورد؟
حتی تماشاگر برای لحظه ای ظن می برد که «ارغوان» پنهانی از سلاح استفاده می کند و حرف هایش در مورد بی علاقه بودن به سیاست، پوشش برای فعالیت هایش است. در مورد شخصیت «ارغوان» هم ابهاماتی وجود دارد. در طول فیلم هرگز نمی توانیم باور کنیم که او بتواند به فرد ساده لوحی که ناگهان بدل به مأمور امنیتی می شود دل ببندد. در سراسر فیلم این گونه استنباط می شود که او برای نجات پدرش، «بهزاد» را مورد توجه و محبت قرار می دهد. اینکه در صحنه های انتهایی فیلم در محل ملاقات در قهوه خانه «ارغوان» ناگهان چادر به سر می کند و تسبیح به دست می گیرد همین مسئله را تأیید می کند. حتی گاه چنین برداشت می شود که او، «بهزاد» را به بازی می گیرد تا به هدف خود برسد مثل صحنه ای که از او می خواهد، جسد را دفن کند. کارگردانی حاتمی کیا در برخی از صحنه ها کمتر از حد انتظار است. نحوه غالگیری «کورش تهامی» در محوطه میان درختان در جنگل توسط «حمید فرخ نژاد» بسیار ابتدایی است. اصلاً نمی توانیم باور کنیم با چنین میزانسنی فرخ نژاد دیده و شناسایی نشود. آگاه شدن فرمانده اطلاعاتی (رضا بابک) از جریان عاشقانه «بهزاد» هم بسیار سردستی صورت گرفته، این مأمور کار کشته آن قدر هوش و ذکاوت ندارد که وقتی پیام هایش را مرتب با عباراتی چون «هوالعشاق» و «هوالحبیب» شروع می کند، در حقیقت دارد دست به خود افشاگری می زند.
جوایز فیلم
منبع: نشريه نقش آفرینان، سال هفتم شماره 63