نرم افزارهاي نجومي
نويسنده: آروين صداقت کيش
به همه ي نرم افزارهايي که در نجوم کاربرد دارند، نرم افزار نجومي گفته مي شود. نخستين نرم افزارهاي نجومي، برنامه هاي ساده اي بودند که براي محاسبه ي نتايج فرمول هاي نجومي در رايانه هاي اوليه مورد استفاده مي شد. با افزايش توان رايانه ها و فراگير شدن رايانه ي شخصي، کاربردهاي بيشتري براي آن ها پيدا شد.
نخست برنامه هاي نجومي به يکي از زبان هاي ساده ي برنامه نويسي نوشته مي شوند. کارکرد تمام اين برنامه ها دريافت چند پارامتر به عنوان ورودي و انجام چند محاسبه و ارائه ي نتيجه ي يک مسئله ي محاسباتي به عنوان خروجي بود. در اين دوره منجمان آماتور به دليل آشنايي کمتر با رايانه، با زبان هاي ساده مانند بيسيک برنامه نويسي مي کردند. در حالي که منجمان حرفه اي (و ديگر همکاران دانشمند آن ها) بيشتر به استفاده از زبان فورترن که زباني با توان محاسباتي بالا بود، گرايش داشتند. امروزه نمونه هايي از اين نوع استفاده را درکتاب هايي مانند: «ستاره شناسي با کامپيوترهاي شخصي» نوشته ي پيتر دوفت اسميت يا «ستاره شناسي با رايانه هاي خانگي» نوشته ي اوليور مونتن بروک و توماس فلگر مي توان يافت. در دوره ي مورد بحث کارهايي که با رايانه انجام مي شد به گونه اي بود که خود منجمان برنامه هاي مورد نيازشان را توليد و گاه با يکديگر مبادله مي کردند.
با فراگير شدن رايانه به عنوان وسيله اي که تقريباً در هدايت تمامي وسايل ديگر مي توانست نقش بازي کند و همچنين افزايش توانايي تصويري و محاسباتي رايانه در دهه هاي 1980/1360 و 1990/1370 کاربرد بيشتري براي برنامه ها يا نرم افزارهاي نجومي پيدا شد. برنامه ها هر چه بيشتر تصويري شدند و امکان اين فراهم شد که منجمان از طريق توسعه ي رابط گرافيکي کاربر (Graphical User Interface) بدون اين که از پيچيدگي طراحي برنامه ي رايانه اي آگاه باشند، از برنامه ها استفاده کنند. از سوي ديگر اين موضوع باعث شد که برنامه ها هر چه پيچيده تر شوند و امکان طراحي شان به وسيله ي برنامه نويسان آماتور کمتر شود. اين تغييرات باعث افزايش تعداد استفاده کنندگان از اين گونه برنامه ها شد. از اين دوره به بعد گروه برنامه نويسان نجومي از استفاده کنندگان نرم افزار متمايز شدند. برنامه نويسي نجومي هنوز هم يکي از فعاليت هاي متداول ميان منجمان آماتور جدي است. در آن زمان استفاده کنندگان برنامه هاي رايانه اي دو دسته بودند: منجمان و شرکت هاي توليد کننده ي ابزارهاي نجومي (تلسکوپ سازان) که محصولات آن ها در نهايت به دسته ي نخست فروخته مي شد.
در اين نوشتار با نرم افزارهايي آشناه مي شويم که منجمان آماتور از آن ها استفاده مي کنند. اين نرم افزارها با گروه مورد استفاده ي همتايان حرفه اي شان تفاوت هايي دارند که عبارت اند از: تفاوت در دقت محاسبات، نوع کاربردها، استفاده ي بيشتر از تصوير، کاربري آسان تر. به دليل ترکيب خاص جمعيت استفاده کنندگان و نوع استفاده شان، دقت مورد نياز براي نرم افزارهاي اين گروه کمتر است و همچنين برخي از کاربردها مانند محاسبات يا اطلاعات مربوط به بارش هاي شهاب کمتر مورد توجه منجمان حرفه اي قرار مي گيرد. به همين دلايل کاربران مايل اند بيشتر با تصاوير و محيط کاربري بسيار آسان سر و کار داشته باشند.
نرم افزارهاي مورد استفاده ي آماتورها را مي توان در چند دسته ي کلي گنجاند:
* آسمان نما
* هدايت تلسکوپ و ابزار باري جفت شده (CCD)
* محاسباتي
* آموزشي
* پردازش تصوير
* شبيه ساز
* سرويس وب
البته هر نرم افزار مي تواند به بيش از يک گروه تعلق داشته باشد و توانايي هاي مربوط به چندگروه را يک جا ارائه کند.
اين گروه از برنامه ها معمولاً قابليت نمايش دادن ماه، سيارات، دنباله دارها، سيارک ها، تعدادي از ستارگان، اجرام غير ستاره اي، صورت هاي فلکي (محدوده، نام ها يا تصاوير افسانه اي) و ... را دارد. معمولاً اجرام چند فهرست (از جمله مسيه، NGC، IC و ...) در آن ها ذخيره شده است و کاربر در صورت تمايل مي تواند آن ها را به نمايش درآورد. همچنين برخي از اين نرم افزارها توانايي نمايش دادن تصوير حقيقي را دارند. اين قابليت به کاربر امکان مي دهد که با تغيير دادن بزرگ نمايي، تصوير گسترده ي اجرام غير ستاره اي را در نمايشگر خود مشاهده کند. شبيه سازي گذر زمان و متحرک سازي، از توانايي هاي ديگر اين نوع برنامه هاست. اين توانايي به کاربر امکان مي دهد که وقايع نجومي را آن گونه که در طول مدت بسيار طولاني رخ مي دهند با تغيير در پارامترهاي گذر زمان و متحرک سازي در نمايشگر خود مشاهده کند.
اين گروه از برنامه ها براي پيش بيني پديده هاي نجومي در طيفي وسيع استفاده مي شوند. اين گونه پيش بيني (به عنوان مثال آغاز ماه گرفتگي يا ...) با اعمال محاسبات بر داده هاي ذخيره شده در نرم افزار صورت مي گيرد. به دليل تفاوت الگوريتم هاي محاسباتي به کار رفته و تفاوت در دقت داده هاي ذخيره شده ي هر يک از اين برنامه ها، دقت نتايج به دست آمده متفاوت است.
نرم افزارهاي Sky map pro، Starry night، The Sky و Red Shift از مرسوم ترين نمونه ها در اين گروه هستند. اين چهار برنامه بيشتر امکانات گفته شده در بالا را دارند. نرم افزار Starry night امکانات تصويري بيشتري از نمونه هاي ديگر دارد.اين نرم افزار، اگر تجهيزات گرافيکي رايانه اي کاربر به اندازه ي لازم قوي باشد، حتي عوارض طبيعي محل سکونت ناظر را به همان شکل که هست نمايش مي دهد (به عنوان مثال، افق تهران با کوه هاي اطراف آن). در اين نرم افزار اطلاعات مربوط به عوارض سطحي براي تعداد زيادي از محل هاي شناخته شده در جهان ذخيره شده است. همچنين امکان افزودن عوارضي که از پيش ذخيره نشده اند نيز وجود دارد. در نسخه هاي جديد، کار به جايي رسيده است که مکان ناظر نه تنها روي کره ي زمين، بلکه روي برخي ازسيارات هم مي تواند قرار بگيرد. اين کار به کاربر کمک مي کند که تصوري از آسمان سيارات ديگر به دست آورد.
نرم افزار The Sky توان برقراري رابطه با هدايت کننده هاي تلسکوپ را دارد (اين توانايي در آن از نرم افزارهاي ديگر بيشتر است) و دقت محاسبه ي آن از Starry Night بهتر است.در The Sky از امکانات تصويري تعبيه شده در Starry Night (به ويژه تصوير حقيقي و عوارض طبيعي) خبري نيست، اما در صورتي که رايانه به اينترنت متصل باشد مي توان داده هاي به روز مربوط به برخي از وقايع نجومي را دريافت کرد. اين مسئله در مورد وقايعي که قطعيت کمتري دارند و محاسبات شان بايد نزديک به زمان خود واقعه تصحيح شود يا حوزه هايي که هر روز کشفيات جديدي در آن ها اتفاق مي افتند و در داده هاي آن تغييرات زيادي صورت مي گيرند (مانند دنباله دارها و سيارک ها) اهميت بسياري دارد. اين توانايي در The Sky بيش از Starry Night است.
توان محاسبه و به روز رساني داده ها در Sky Map Pro بيش از دو همتاي ديگر آن است، به ويژه براي محاسبات و دنبال کردن سيارک ها و دنباله دارها. در عوض از لحاظ تصويري کم توان ترين عضو خانواده است. در اين برنامه هيچ کدام از توانايي هاي تصوير حقيقي و عوارض سطحي موجود نيست. گاه به نظر مي رسد که ميان توان محاسباتي، و آسان و زيبا بودن محيط کاربري نسبت عکس برقرار است!
همه ي اين نرم افزارها اين توانايي را دارند که فهرست هاي بزرگ تر و دقيق تر را به خود بيفزايند. به عنوان مثال فهرست رصدخانه ي نيروي دريايي ايالات متحده ي آمريکا (USNO) قابل افزايش به هر سه نرم افزار است. البته با توجه به پهناي باند خط داده و مسائل ميان دو کشور، در ايران اين کار از طريق اينترنت امکان پذير نيست (حجم اين فهرست حدود 80 گيگابايت است!) اما اگر کاربري مايل باشد، مي تواند اين فهرست را خريداري و آن را به داده هاي خود بيفزايد، يا از فهرست کم حجم تر Tycho II استفاده کند.
در نرم افزار Red Shift توانايي جست وجوي وقايع به صورت دسته اي موجود است. به عنوان مثال مي توان وقايع نجومي را ميان دو زمان معين به طور خودکار فهرست کرد. دقت و توانايي تصويري اين برنامه از بقيه کمتر است.
گروه نرم افزارهاي آسمان نما عمومي ترين گروه برنامه هاي رايانه اي نجومي است. اين برنامه ها قابليت گروه هاي ديگر را نيز در خود دارند. به عنوان مثال بيشتر آن ها توانايي هدايت تلسکوپ هاي جديد را دارند. به اين معني که مي توان تلسکوپ را واداشت که به سمتي که آسمان نما در نمايش گر نشان مي دهد نشانه رود يا حتي از جرم خاصي که روي نمايش گر مشخص شده است با ابزار باري جفت شده تصوير بگيرد. در اکثر اين نرم افزارها مطالب آموزشي به صورت گفتار، نوشتار يا فيلم موجود است. توان شبيه سازي وقايع نجومي آن ها در حدّ حرکات ظاهري آسمان و پديده هايي مانند خورشيد گرفتگي، اختفا و ... است. توان محاسبه نيز در آن ها وجود دارد، به شکلي که پس از انجام محاسبه (حتي براي نمايش در نمايش گر رايانه) مي توان نتايج را جداگانه دريافت کرد. تقريباً مي توان گفت که هر يک از اين برنامه ها به تنهايي قادر است بيشتر نيازهاي منجم آماتور متوسطي را برآورده کند.
در برنامه ها هيچ اجباري براي قرار دادن امکانات تصويري پيشرفته و محيط کاربري ساده وجود ندارد. از جمله ي اين برنامه ها مي توان Moon Calc براي محاسبات مربوط به ماه، Occult براي اختفا، Mag Plot و Phase Plot براي محاسبات مربوط به منحني تغييرات نوري دوتايي ها، Winwwz براي محاسبه ي نمودار تغييرات نوري ستاره هاي متغير، MAnalyzer براي تحليل داده هاي راديويي بارش هاي شهاب و Modas براي طراحي و رفع خطاي سيستم نوري تلسکوپ ها را نام برد. به دليل تفاوت اهداف اين برنامه ها، مقايسه ي آن ها با هم تقريباً ناممکن است. اما شباهت هايي کلي بين اين برنامه ها وجود دارد: بيشتر اين برنامه ها، حجم کم و کارآيي بالايي دارند؛ روي سيستم عامل هاي قديمي و رايانه هاي کم توان هم کار مي کنند.
از نرم افزارهايي که مختص هدايت تلسکوپ ها طراحي شده اند، مي توان Trefach (براي هدايت شبکه اي تلسکوپ ها)، ds9 و xpa را نام برد. همچنين برنامه هايي مانند: Astro Planner 2000، Stella، Star Atlas Pro و ... هم با وجود اين که فقط براي هدايت ساخته نشده اند، اما چنين توانايي دارند.
مهم ترين نکاتي که در استفاده از اين گونه نرم افزارها بايد توجه کرد، عبارت اند از: سازگاري نرم افزار با تلسکوپ کاربر، دقت هدايت نرم افزار، بانک اطلاعاتي دروني و قابليت به روز شدن آن. نکات اول، سوم و چهارم به سادگي در مستندات هر نرم افزاري پيدا مي شوند. براي اطلاع يافتن از دقت هدايت تلسکوپ ها، نرم افزارهايي براي آزمايش ميزان خطا و گاه برطرف کردن آن وجود دارند، مانند: TPoint که مي تواند تحليلي را از وضعيت نشانه گيري تلسکوپ به کاربر ارائه بدهد.
هر برنامه ي پردازش تصوير بايد توانايي اعمال تغييرات مختلف روي تصوير را داشته باشد، از جمله: دست کاري در شدت رنگ هاي اصلي، ترکيب تصوير در باندهاي مختلف و ايجاد يک تصوير، اصلاح بخش هاي مزاحم و نوفه (Noise) و اعمال فيلترهاي مختلف روي تصوير. برخي از اين نوع برنامه ها عبارت اند از:
Maxim DL، Mira، Tira و PinPoint3
برخي از وبگاه هاي اينترنتي، فهرست هايي از نرم افزارهاي نجومي را بر حسب نوع کاربرد و ...تقسيم بندي کرده و در اختيار کاربران مي گذارند. يکي از اين فهرست ها را مي توانيد در نشاني زير پيدا کنيد:
http://tdc-www.harvard.edu/astro.software.html
منبع: نشريه نجوم، شماره 192.
نخست برنامه هاي نجومي به يکي از زبان هاي ساده ي برنامه نويسي نوشته مي شوند. کارکرد تمام اين برنامه ها دريافت چند پارامتر به عنوان ورودي و انجام چند محاسبه و ارائه ي نتيجه ي يک مسئله ي محاسباتي به عنوان خروجي بود. در اين دوره منجمان آماتور به دليل آشنايي کمتر با رايانه، با زبان هاي ساده مانند بيسيک برنامه نويسي مي کردند. در حالي که منجمان حرفه اي (و ديگر همکاران دانشمند آن ها) بيشتر به استفاده از زبان فورترن که زباني با توان محاسباتي بالا بود، گرايش داشتند. امروزه نمونه هايي از اين نوع استفاده را درکتاب هايي مانند: «ستاره شناسي با کامپيوترهاي شخصي» نوشته ي پيتر دوفت اسميت يا «ستاره شناسي با رايانه هاي خانگي» نوشته ي اوليور مونتن بروک و توماس فلگر مي توان يافت. در دوره ي مورد بحث کارهايي که با رايانه انجام مي شد به گونه اي بود که خود منجمان برنامه هاي مورد نيازشان را توليد و گاه با يکديگر مبادله مي کردند.
با فراگير شدن رايانه به عنوان وسيله اي که تقريباً در هدايت تمامي وسايل ديگر مي توانست نقش بازي کند و همچنين افزايش توانايي تصويري و محاسباتي رايانه در دهه هاي 1980/1360 و 1990/1370 کاربرد بيشتري براي برنامه ها يا نرم افزارهاي نجومي پيدا شد. برنامه ها هر چه بيشتر تصويري شدند و امکان اين فراهم شد که منجمان از طريق توسعه ي رابط گرافيکي کاربر (Graphical User Interface) بدون اين که از پيچيدگي طراحي برنامه ي رايانه اي آگاه باشند، از برنامه ها استفاده کنند. از سوي ديگر اين موضوع باعث شد که برنامه ها هر چه پيچيده تر شوند و امکان طراحي شان به وسيله ي برنامه نويسان آماتور کمتر شود. اين تغييرات باعث افزايش تعداد استفاده کنندگان از اين گونه برنامه ها شد. از اين دوره به بعد گروه برنامه نويسان نجومي از استفاده کنندگان نرم افزار متمايز شدند. برنامه نويسي نجومي هنوز هم يکي از فعاليت هاي متداول ميان منجمان آماتور جدي است. در آن زمان استفاده کنندگان برنامه هاي رايانه اي دو دسته بودند: منجمان و شرکت هاي توليد کننده ي ابزارهاي نجومي (تلسکوپ سازان) که محصولات آن ها در نهايت به دسته ي نخست فروخته مي شد.
در اين نوشتار با نرم افزارهايي آشناه مي شويم که منجمان آماتور از آن ها استفاده مي کنند. اين نرم افزارها با گروه مورد استفاده ي همتايان حرفه اي شان تفاوت هايي دارند که عبارت اند از: تفاوت در دقت محاسبات، نوع کاربردها، استفاده ي بيشتر از تصوير، کاربري آسان تر. به دليل ترکيب خاص جمعيت استفاده کنندگان و نوع استفاده شان، دقت مورد نياز براي نرم افزارهاي اين گروه کمتر است و همچنين برخي از کاربردها مانند محاسبات يا اطلاعات مربوط به بارش هاي شهاب کمتر مورد توجه منجمان حرفه اي قرار مي گيرد. به همين دلايل کاربران مايل اند بيشتر با تصاوير و محيط کاربري بسيار آسان سر و کار داشته باشند.
نرم افزارهاي مورد استفاده ي آماتورها را مي توان در چند دسته ي کلي گنجاند:
* آسمان نما
* هدايت تلسکوپ و ابزار باري جفت شده (CCD)
* محاسباتي
* آموزشي
* پردازش تصوير
* شبيه ساز
* سرويس وب
البته هر نرم افزار مي تواند به بيش از يک گروه تعلق داشته باشد و توانايي هاي مربوط به چندگروه را يک جا ارائه کند.
نرم افزارهاي آسمان نما
اين گروه از برنامه ها معمولاً قابليت نمايش دادن ماه، سيارات، دنباله دارها، سيارک ها، تعدادي از ستارگان، اجرام غير ستاره اي، صورت هاي فلکي (محدوده، نام ها يا تصاوير افسانه اي) و ... را دارد. معمولاً اجرام چند فهرست (از جمله مسيه، NGC، IC و ...) در آن ها ذخيره شده است و کاربر در صورت تمايل مي تواند آن ها را به نمايش درآورد. همچنين برخي از اين نرم افزارها توانايي نمايش دادن تصوير حقيقي را دارند. اين قابليت به کاربر امکان مي دهد که با تغيير دادن بزرگ نمايي، تصوير گسترده ي اجرام غير ستاره اي را در نمايشگر خود مشاهده کند. شبيه سازي گذر زمان و متحرک سازي، از توانايي هاي ديگر اين نوع برنامه هاست. اين توانايي به کاربر امکان مي دهد که وقايع نجومي را آن گونه که در طول مدت بسيار طولاني رخ مي دهند با تغيير در پارامترهاي گذر زمان و متحرک سازي در نمايشگر خود مشاهده کند.
اين گروه از برنامه ها براي پيش بيني پديده هاي نجومي در طيفي وسيع استفاده مي شوند. اين گونه پيش بيني (به عنوان مثال آغاز ماه گرفتگي يا ...) با اعمال محاسبات بر داده هاي ذخيره شده در نرم افزار صورت مي گيرد. به دليل تفاوت الگوريتم هاي محاسباتي به کار رفته و تفاوت در دقت داده هاي ذخيره شده ي هر يک از اين برنامه ها، دقت نتايج به دست آمده متفاوت است.
نرم افزارهاي Sky map pro، Starry night، The Sky و Red Shift از مرسوم ترين نمونه ها در اين گروه هستند. اين چهار برنامه بيشتر امکانات گفته شده در بالا را دارند. نرم افزار Starry night امکانات تصويري بيشتري از نمونه هاي ديگر دارد.اين نرم افزار، اگر تجهيزات گرافيکي رايانه اي کاربر به اندازه ي لازم قوي باشد، حتي عوارض طبيعي محل سکونت ناظر را به همان شکل که هست نمايش مي دهد (به عنوان مثال، افق تهران با کوه هاي اطراف آن). در اين نرم افزار اطلاعات مربوط به عوارض سطحي براي تعداد زيادي از محل هاي شناخته شده در جهان ذخيره شده است. همچنين امکان افزودن عوارضي که از پيش ذخيره نشده اند نيز وجود دارد. در نسخه هاي جديد، کار به جايي رسيده است که مکان ناظر نه تنها روي کره ي زمين، بلکه روي برخي ازسيارات هم مي تواند قرار بگيرد. اين کار به کاربر کمک مي کند که تصوري از آسمان سيارات ديگر به دست آورد.
نرم افزار The Sky توان برقراري رابطه با هدايت کننده هاي تلسکوپ را دارد (اين توانايي در آن از نرم افزارهاي ديگر بيشتر است) و دقت محاسبه ي آن از Starry Night بهتر است.در The Sky از امکانات تصويري تعبيه شده در Starry Night (به ويژه تصوير حقيقي و عوارض طبيعي) خبري نيست، اما در صورتي که رايانه به اينترنت متصل باشد مي توان داده هاي به روز مربوط به برخي از وقايع نجومي را دريافت کرد. اين مسئله در مورد وقايعي که قطعيت کمتري دارند و محاسبات شان بايد نزديک به زمان خود واقعه تصحيح شود يا حوزه هايي که هر روز کشفيات جديدي در آن ها اتفاق مي افتند و در داده هاي آن تغييرات زيادي صورت مي گيرند (مانند دنباله دارها و سيارک ها) اهميت بسياري دارد. اين توانايي در The Sky بيش از Starry Night است.
توان محاسبه و به روز رساني داده ها در Sky Map Pro بيش از دو همتاي ديگر آن است، به ويژه براي محاسبات و دنبال کردن سيارک ها و دنباله دارها. در عوض از لحاظ تصويري کم توان ترين عضو خانواده است. در اين برنامه هيچ کدام از توانايي هاي تصوير حقيقي و عوارض سطحي موجود نيست. گاه به نظر مي رسد که ميان توان محاسباتي، و آسان و زيبا بودن محيط کاربري نسبت عکس برقرار است!
همه ي اين نرم افزارها اين توانايي را دارند که فهرست هاي بزرگ تر و دقيق تر را به خود بيفزايند. به عنوان مثال فهرست رصدخانه ي نيروي دريايي ايالات متحده ي آمريکا (USNO) قابل افزايش به هر سه نرم افزار است. البته با توجه به پهناي باند خط داده و مسائل ميان دو کشور، در ايران اين کار از طريق اينترنت امکان پذير نيست (حجم اين فهرست حدود 80 گيگابايت است!) اما اگر کاربري مايل باشد، مي تواند اين فهرست را خريداري و آن را به داده هاي خود بيفزايد، يا از فهرست کم حجم تر Tycho II استفاده کند.
در نرم افزار Red Shift توانايي جست وجوي وقايع به صورت دسته اي موجود است. به عنوان مثال مي توان وقايع نجومي را ميان دو زمان معين به طور خودکار فهرست کرد. دقت و توانايي تصويري اين برنامه از بقيه کمتر است.
گروه نرم افزارهاي آسمان نما عمومي ترين گروه برنامه هاي رايانه اي نجومي است. اين برنامه ها قابليت گروه هاي ديگر را نيز در خود دارند. به عنوان مثال بيشتر آن ها توانايي هدايت تلسکوپ هاي جديد را دارند. به اين معني که مي توان تلسکوپ را واداشت که به سمتي که آسمان نما در نمايش گر نشان مي دهد نشانه رود يا حتي از جرم خاصي که روي نمايش گر مشخص شده است با ابزار باري جفت شده تصوير بگيرد. در اکثر اين نرم افزارها مطالب آموزشي به صورت گفتار، نوشتار يا فيلم موجود است. توان شبيه سازي وقايع نجومي آن ها در حدّ حرکات ظاهري آسمان و پديده هايي مانند خورشيد گرفتگي، اختفا و ... است. توان محاسبه نيز در آن ها وجود دارد، به شکلي که پس از انجام محاسبه (حتي براي نمايش در نمايش گر رايانه) مي توان نتايج را جداگانه دريافت کرد. تقريباً مي توان گفت که هر يک از اين برنامه ها به تنهايي قادر است بيشتر نيازهاي منجم آماتور متوسطي را برآورده کند.
برنامه هاي محاسباتي
در برنامه ها هيچ اجباري براي قرار دادن امکانات تصويري پيشرفته و محيط کاربري ساده وجود ندارد. از جمله ي اين برنامه ها مي توان Moon Calc براي محاسبات مربوط به ماه، Occult براي اختفا، Mag Plot و Phase Plot براي محاسبات مربوط به منحني تغييرات نوري دوتايي ها، Winwwz براي محاسبه ي نمودار تغييرات نوري ستاره هاي متغير، MAnalyzer براي تحليل داده هاي راديويي بارش هاي شهاب و Modas براي طراحي و رفع خطاي سيستم نوري تلسکوپ ها را نام برد. به دليل تفاوت اهداف اين برنامه ها، مقايسه ي آن ها با هم تقريباً ناممکن است. اما شباهت هايي کلي بين اين برنامه ها وجود دارد: بيشتر اين برنامه ها، حجم کم و کارآيي بالايي دارند؛ روي سيستم عامل هاي قديمي و رايانه هاي کم توان هم کار مي کنند.
برنامه هاي آموزشي و دانش نامه ها
شبيه سازها
برنامه هاي هدايت تلسکوپ و ابزار باري جفت شده
از نرم افزارهايي که مختص هدايت تلسکوپ ها طراحي شده اند، مي توان Trefach (براي هدايت شبکه اي تلسکوپ ها)، ds9 و xpa را نام برد. همچنين برنامه هايي مانند: Astro Planner 2000، Stella، Star Atlas Pro و ... هم با وجود اين که فقط براي هدايت ساخته نشده اند، اما چنين توانايي دارند.
مهم ترين نکاتي که در استفاده از اين گونه نرم افزارها بايد توجه کرد، عبارت اند از: سازگاري نرم افزار با تلسکوپ کاربر، دقت هدايت نرم افزار، بانک اطلاعاتي دروني و قابليت به روز شدن آن. نکات اول، سوم و چهارم به سادگي در مستندات هر نرم افزاري پيدا مي شوند. براي اطلاع يافتن از دقت هدايت تلسکوپ ها، نرم افزارهايي براي آزمايش ميزان خطا و گاه برطرف کردن آن وجود دارند، مانند: TPoint که مي تواند تحليلي را از وضعيت نشانه گيري تلسکوپ به کاربر ارائه بدهد.
برنامه هاي پردازش تصوير
هر برنامه ي پردازش تصوير بايد توانايي اعمال تغييرات مختلف روي تصوير را داشته باشد، از جمله: دست کاري در شدت رنگ هاي اصلي، ترکيب تصوير در باندهاي مختلف و ايجاد يک تصوير، اصلاح بخش هاي مزاحم و نوفه (Noise) و اعمال فيلترهاي مختلف روي تصوير. برخي از اين نوع برنامه ها عبارت اند از:
Maxim DL، Mira، Tira و PinPoint3
سرويس هاي وب
دسته هاي ديگر
برخي از وبگاه هاي اينترنتي، فهرست هايي از نرم افزارهاي نجومي را بر حسب نوع کاربرد و ...تقسيم بندي کرده و در اختيار کاربران مي گذارند. يکي از اين فهرست ها را مي توانيد در نشاني زير پيدا کنيد:
http://tdc-www.harvard.edu/astro.software.html
منبع: نشريه نجوم، شماره 192.