3-3. عفت در حجاب و پوشش
 

لزوم حضور يا عدم لزوم حضور زن در جامعه و فعاليت هاي گوناگون او در اجتماع از جمله مسايلي است كه ارتباط نزديك با مسأله حجاب دارد. لزوم و وجوب حجاب، بهترين و محكم ترين دليل حضور زن در اجتماع مي باشد؛ زيرا حجاب و لزوم پوشش زن، در مقابل نامحرم و در ارتباط با اجنبي است.
بنابراين پوشش ديني نه تنها بند و حصار و مايه محدوديت نيست، بلكه نشانه حرمت و حيثيت زن و موجب مصونيت اوست.
خداوند در قرآن خطاب به زنان پيامبر فرموده است:
«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا» (احزاب، 59) «اي پيامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش هاي خود را بر خود فروتر گيرند. اين براي آنكه شناخته نشوند و مورد آزار قرار نگيرند [به احتياط] نزديك تر است و خدا آمرزنده مهربان است».
بر اين اساس، عفاف و پوشش كامل و حجاب عفيفانه زن مسلمان تجسم حرمت و بهترين
سلاح اجتماعي اوست تا افراد شهوت پرست و غافل به فكر تعرض و اذيت او نيفتند و حتي نامحرمان او را از ديد شهواني ننگرند. به همين جهت پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند:
«انما مثل المرأة الصالحة مثل الغراب الأعصم الذي لا يكاد يقدر عليه» (حر عاملي، 14 /22) «به درستي كه زن وارسته و محجبه و با عفت مانند كلاغ اعصم است كه هرگز قدرت و توانايي تسلط بر او نيست».
در آيه 33 سوره احزاب آمده است: «وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى».
در آيه 31 سوره نور نيز آمده است: «وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُوْلِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»؛ «و به زنان مؤمن بگو:» چشمانشان را (از نگاه حرام) فرو كاهند و دامان (عفت) شان را حفظ كنند و زيورشان را آشكار ننمايند، جز آنچه را كه از آن ها ظاهر است و بايد روسري هايشان را بر گريبان هايشان (فرو) اندازند و زيورشان را آشكار ننمايند، جز براي شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدران شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران شوهرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان (هم كيش) شان، يا آنچه (از كنيزان) مالك شده اند، يا مردان (خدمتكار) تابع (خانواده) كه (از زنان) بي نيازند، يا كودكاني كه بر امور جنسي زنان آگاه نشده اند و پاهايشان را (به زمين) نزنند تا آنچه از زيورشان پنهان مي دارند، معلوم گردد و اي مؤمنان! همگي به سوي خدا بازگرديد. باشد كه شما رستگار (و پيروز) شويد».
با توجه به مباحث مطرح شده، پوشش و حجاب، اولين و مهم ترين اصل و آدابي است كه زنان جامعه اسلامي بايد در اجتماع رعايت كنند. زنان مسلمان ما با رعايت حفظ حجاب اسلامي و قرار گرفتن در صحنه اقتصاد و سياست و... در جامعه مي توانند به جهانيان نشان دهند كه حجاب و پوشش مانع كار و تلاش نيست، بلكه راهي براي كنترل قواي شهواني زن و مرد و هم براي استفاده از توان و نيروي كار فعال زنان در امورات جامعه است.

4-3. وقار در رفت و آمد
 

وظيفه ديگر زنان پرهيز از اعمال و رفتارهاي جلب توجه كننده و غير عفيفانه است.
«وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ» (نور، 31)؛ «زنان در موقع راه رفتن پاهاي خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانشان دانسته شود و صداي خلخالي كه بر پا دارند، به گوش رسد».
زن نبايد به گونه اي گام بردارد و راه برود كه زينت هايش نمايان شده، مردان را به خود متوجه كند و ازاين راه زمينه گسترش فساد را فراهم آورد. همچنين نبايد زمينه فساد را با هيجان انگيزي از راه «گوش» فراهم آورد... (قاسمي، 12 /199؛ طبرسي، 7 /263)
آنان بايد در رعايت عفاف و پرهيز از امور جلب توجه كننده مردان، بيش تر دقت و احتياط بكنند تا حتي با صداي زينت پنهان خود عامل انحراف فكرها و تباهي دل ها نشوند.
خداوند در آيه 25 سوره قصص مي فرمايد:
«فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاء قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا...»؛ «(چيزي نگذشت) يكي از آن دو زن (دختران شعيب) كه به آزرم راه مي رفت، نزد او (حضرت موسي) آمد و گفت: پدرم تو را مي خواند تا مزد آب دادنت را بدهد».
علامه طباطبايي(ره) مي گويد: « نكره آمدن استحياء به منظور بزرگداشت مسئله است و مقصود از با حالت شرم راه رفتن اين است كه عفت و نجابت از طريق راه رفتنش هويدا بود». (طباطبايي، 16 /26)
حضور زن در اجتماع بايد آميخته به وقار و متانت بوده، از هيجان انگيزي و ايجاد زمينه هاي فساد به دور باشد.

5-3. عفت در كلام
 

اسلام با توجه به سلامت جامعه و براي جلوگيري از ايجاد زمينه هاي فساد، براي حضور زن در اجتماع شرايطي قائل شده است كه قصار در سخن گفتن و متانت در كلام از جمله اين شرايط است. لذا خداوند در قرآن از آن ها خواسته است كه در ارتباط با بيگانه با ناز سخن نگويند: «يَا نِسَاء النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا» (احزاب، 32) «اي زنان پيامبر، شما همچون ساير زنان نيستيد- اگر پرهيزكار باشيد- مواظب باشيد كه در سخن نرمش زنانه و شهوت آلود به كار نبريد كه موجب طمع بيماردلان گردد و به خوبي و به شايستگي سخن بگوييد».
مخاطب قرار گرفتن زنان پيامبر هرگز بدان معنا نيست كه اين حكم، ويژه آنان است. لذا زنان مؤمن اگر مي خواهند در جامعه حضور يابند، بايد اين اوامر الهي را رعايت كنند و در
سخن گفتن تعادل داشته باشند.

6-3. پرهيز از مصافحه و دست دادن
 

از ديگر اصولي كه زن و مرد بايد رعايت كنند تا بتوانند در جامعه كنار يكديگر قرار گيرند و پا به پاي هم تلاش كنند و به موفقيت نايل آيند، پرهيز از دست دادن زن و مرد مي باشد.
همان طور كه خيره شدن در نگاه زشت و ناپسند است و زمينه ارتباط غير انساني را فراهم مي كند، مصافحه و دست دادن نيز چنين است.
دست دادن زن و مرد اجنبي جايز نيست، مگر جامه اي مانند دستكش حايل باشد، در بعضي از روايات علاوه بر اينكه قيد شده كه مصافحه بدون حايل نباشد، اضافه شده است كه بايد دست را فشار ندهد.
مؤلف «عروة الوثقي» در رابطه با مطلب فوق مي نويسد:
« لا يجوز مصافحة الاجنبية نعم لا بأس بها من ورائ الثوب» (طباطبايي، 2 /804) «دست دادن با زن بيگانه جايز نيست، ولي اگر جامه اي حايل باشد مانعي ندارد».
البته اين دست دادن و مصافحه زن و مرد با يكديگر در صورت وجود حايل مشروط به اين است كه تلذذ و ريبه اي در كار نباشد، در غير اين صورت حرام است. (مطهري، 244)
مؤلف وسائل الشيعه در اين زمينه از امام صادق(ع) روايت زير را نقل مي كند:
«مصافحه و دست دادن زن و مرد حلال نيست، مگر زن به او محرم شده باشد، به سبب ازدواج يا دختر يا خواهر يا عمه يا خاله يا دختر خواهر بودن». (حر عاملي، 14 /151)
رسول اكرم(ص) نيز مي فرمايد: « من صافح امرأة تحرم عليه فقد باء بسخط من اللّه عزوجل» (همان، 14 /142) هر كس با زني كه محرم او نيست، مصافحه كند، غضب حق تعالي را براي خود خريده است.
به همين دليل، هنگام بيعت زنان با پيامبر(ص)، حضرت، يكي از اصول بيعت را كه دست دادن و مصافحه است، انجام نداد. لذا در صحيح بخاري نقل شده است: « و اللّه مامست يده يد امراة قط في المبايعة» (بخاري، 18 /138)؛ «به خدا سوگند پيامبر در هنگام بيعت دست هيچ زني را لمس نكرد».
با توجه به احاديث و روايات ذكر شده، پرهيز از دست دادن زنان و مردان از جمله اصولي است كه زن و مرد با رعايت آن در جهت اعتلا و شكوفايي جامعه مي توانند گام بردارند و همه با هم در امور جامعه مشاركت نمايند.

7-3. پرهيز از محادثه ي غير مجاز
 

يكي از مسايلي كه اسلام آن را شوم و ناپسند مي داند، شوخي و لهو و لعب بين زنان و مردان است كه آثار سوء بسياري در جامعه دارد و منجر به مفسده و به گناه افتادن مي شود. بنابراين بايد موازين اسلامي را رعايت كنند و با وقار و متانت در محيط كار و جامعه حضور يابند و از گفت وگوهاي بيهوده و باطل بپرهيزند.
حضرت رسول اكرم(ص) در باب اين موضوع مي فرمايند: « و من فاكة امراة لا يملكها حبسه اللّه بكل كلمة كلمتها في الدنيا الف عام» (حر عاملي، 14 /143). « هر كس با زن نامحرم شوخي كند، براي هر كلمه اي كه با او سخن گفته است، هزار سال زنداني مي شود».
بنابراين شايسته است زنان و مردان با رعايت اين اصل به نجات جامعه از فساد كمك كنند.

8-3. اجتناب از خلوت
 

در روايت براي جلوگيري از اختلاط و فساد بر جدايي مكان زن و مرد تأكيد شده است. امام صادق(ع) مي فرمايد: « نهي رسول اللّه(ص) أن يدخل الرجال علي النساء إلا بإذنهن» (كليني، 5 /528) «رسول خدا(ص) از داخل شدن مردان بر جمع زنان بدون اجازه آن ها نهي فرمود».
ظاهراً مفهوم روايت اين است كه مردان بايد به هنگام ورود به محيطي كه زن هست، اجازه بگيرند. روشن است كه جدايي محل و فعاليت زن و مرد نيز از اين حديث، بهره برداري مي شود و اين مرز بايد محفوظ بماند و در هنگام ورود به آن محيط ها، مردان بدون اجازه وارد نشوند. بخاري در كتاب خود مي نويسد: عن ابن عباس عن النبي(ص) قال: « لا يدخلون رجل بامرة الا مع ذي محرم» (بخاري، 19 /167) «ابن عباس از پيامبر نقل مي كند كه هيچ مردي با زني بدون حضور محرم خلوت نكند».
و نيز در وسائل الشيعه آمده است: « عن موسي بن جعفر و آبائه عن رسول اللّه(ص): « من كان يؤمن باللّه و اليوم الاخر فلا يبت في موضع يسمع نفس امراة ليست له بمحرم» (حر عاملي، 14 /134) «امام موسي بن جعفر(ع) به نقل از پيامبر(ص) فرمودند: هر كسي به خدا و روز قيامت ايمان دارد، هرگز در جايي كه نفس زن نامحرمي را مي شنود، توقف نكند».
پس شايسته است كه زنان و مردان مسلمان راه عفاف را در پيش گيرند و اين اصل اساسي؛ يعني اجتناب از خلوت را در روابط خود رعايت كنند تا نه تنها خود بلكه جامعه را دچار مشكل نكنند.

9-3. پرهيز از استعمال بوي خوش
 

استفاده از عطر و بوي خوش به وسيله زنان از مهم ترين مسايلي است كه خود به خود، باعث برانگيخته شدن شهوت در مردان مي شود، به همين دليل زنان نبايد در مجامع عمومي از بوي خوش استفاده نمايند.
در رواياتي از امام صادق(ع) نقل شده است: «ايما امراة تطيبت لغير زوجها لم يقبل منها صلاة حتي تغتسل من طيبها» (صدوق، 3 /258؛ طبرسي، 1 /423) «هر زني كه براي غير شوهر عطر بزند، خداوند نمازش را قبول نمي كند تا از آن غسل كند».
نيز حديث ديگري از امام وارد شده است: « قال رسول اللّه(ص): أي امراة تطيبت لغير زوجها ثم خرجت من بيتها فهي تلعن حتي ترجع إلي بيتها متي ما رجعت» (حر عاملي، 14 /114؛ مجلسي، 100 /247). «پيامبر(ص) فرمودند: هر گاه زني براي غير شوهرش، خود را معطر نمايد، سپس از خانه اش خارج شود تا زماني كه به منزلش بر مي گردد، لعنت مي شود».
و نيز در جاي ديگر مي فرمايد: « اذ تطيبت المراة لغير زوجها فانما هو نار و شنار» (صدوق، 3 /423، پاينده، 1 /36). وقتي زني براي كسي جز شوهر خود بوي خوش به كار برد، مايه آتش و عار است.
با توجه به روايات فوق شايسته است زنان مسلمان جهت حضور در اجتماع از عطر و بوي خوش استفاده نكنند تا هم خود و هم مردان بيگانه بتوانند آرامش دروني خود را حفظ كنند و هيچ يك آلوده به گناه نشوند.

پي نوشت ها :
 

1. دانشيار دانشگاه مازندران
نشاني الكترونيكي: sm.rabinataj@ Gmail.com
2. دانشجوي كارشناسي ارشد
نشاني الكترونيكي: a.roh@ yahoo.com
* تاريخ دريافت مقاله: 1 /2 /1389
* تاريخ پذيرش مقاله: 29 /2 /1389
 

منبع: نشريه علوم ومعارف قرآن کريم، شماره 6.