«صائب»
سبک شعر فارسي از اوايل قرن يازده و نخستين سالهاي قرن دوازده، دنباله همان قالب شعري قرن دهم، يعني سبک معروف به سبک هندي است و شعراي اين دوران نيز در شعر، همان راهي را پيمودند که شاعران قرن دهم آغاز کرده اند.
يکي از نامدارترين شاعران اين دوره «صائب تبريزي» است،
که به رغم اسمش، اهل اصفهان بود، اما اجدادش تبريزي بودند، پدرش در زمان شاه عباس صفوي به اصفهان مهاجرت کرده و محمد علي در سال 1010 هجري شمسي، تولد يافت.
او بعد از اتمام تحصيلات، در اوايل جواني به سفر مکه رفت و سپس عزيمت به هندوستان نمود و سفري هم به افغانستان کرد که در آنجا مورد لطف «ظفرخان» والي وقت کابل واقع شد و سپس به همراهي ظفرخان، به دربار «شاه جهان» رفت ودر نزد آن پادشاه تقرب فراوان يافت. اين طور که خودش گفته شش سال در کابل و هند اقامت گزيده است:

«شش سال بيش رفت که از اصفهان به هند
افتاده است توسن عزم مرا، گذار»

مسافرت صائب به هند درحدود سال 1036 هجري، اتفاق افتاد. خود او درباره ي عامل اين مهاجرت مي گويد:

«بلند نام نگردد کسي که در وطن است
زنقش، ساده بود تا عقيق در يمن است

دل رميده ي ما، شکوه از وطن دارد
عقيق ما، دل پرخوني از يمن دارد»

پس از آن، پدرش او را از هندوستان به اصفهان خواند. و چون آوازه سخنش در هند و ايران بلند بود، لاجرم جلب نظر شاه عباس ثاني را نمود و آن پادشاه او را بنواخت و ملک الشعراي دربار قرار داد. صائب هم آن پادشاه را مدح کرد و قصه جنگ او را با «شاه جهان» که در سال 1059 به وقوع پيوست، به سلک نظم (شعر) در آورد.
صائب از شاعران هم عصر خود، و نيز از گذشتگان بخوبي ياد کرده و نسبت به خواجه حافظ ارادتي به سزا داشته و سخني او را در وي تأثيري عظيم بوده است:

«زبلبلان خوش الحان اين چمن، صائب
مريد زمزمه ي حافظ خوش الحان باش»

هم چنين نسبت به استاد سخن«سعدي شيرازي» توجهي وافر داشته و در استقبال اين بيت سعدي:

«قيامت مي کني سعدي، بدين شيرين سخن گفتن
مسلم نيست طوطي را در ايامت، شکرخائي»

صائب چنين گفته است:

«در اين ايام شد ختم سخن برخامه صائب
مسلم بود گر زين پيش بر سعدي، شکرخائي»

از خواص سبک صائب، مضمون سازي و باريک انديش و نازک خيالي است که آن هم در واقع از مشخصات سبک هندي است. ديگر به کار بردن صنايع و محسنات شعري نظير «ارسال المثل» و استعمال مجاز و مراعات النظير و آوردن امثال ساير در ضمن شعر است. براي نشان دادن شيوه سخن شاعر، چند بيت از مفردات او نقل مي شود. بطوري که مشاهده خواهيد کرد، از خصوصيات اين گونه اشعار، باريکي مضمون و معني پند و عبرت؛ و آمدن مثل و تشبيه در يکي از دو مصراع است:

«عشق بي پروا، چه مي داند زيان و سود را
شعله، يکسان مي شمارد چوب بيد و عود را »

«صداي آب روان، خواب را گران سازد
زخوش عناني عمر است، خواب غفلت ما»

«کثرت موج، تو را در غلط انداخته است
ورنه در سينه ي دريا، گهر راز، يکيست»

صائب در سال 1088 شمسي وفات يافت. آرامگاه او محله عباس آباد اصفهان، در کنار جوي شاه باغي مي باشد.
آثار معتبر صائب به شرح زير است: «کليات شمس»، «سفينه ي محمود» که کتاب اخير الذکر او شامل معرفي 800 نفر از شعرا و نزديک به بيست هزار بيت است.
چند بيت از اشعار او را حسن ختام اين مقال قرار مي دهيم:

«محو رخ زيباي تو فارغ زجهان است
بيداري حيرت زدگان خواب گران است

پوشيدن چشم از دوجهان سود نبخشد
مادام که دل در بر سالک نگران است

تا دست بر آورده ام از خرقه بخريد
برپيکر من بند قبا بند گران است

در مشرب من خلوت اگر خلوت گورست
بسيار به صحبت ابناي زمان است...»