غده تيروئيد يکي از غدد مهم بدن است که ميزان سوخت و ساز انرژي بدن را تنظيم مي کند. اين غده شکلي شبيه پروانه دارد و در جلوي ناي قرار گرفته است. غده تيروئيد، يد موجود در غذا را جذب کرده و هورمون هاي T3 و T4 (تري يدوتيرونين و تترايدوتيرونين يا تيروکسين) را مي سازد. اين هورمون ها در غده مزبور ذخيره شده و به تدريج در مواقع لزوم به داخل خون رها مي شوند. هورمون هاي تيروئيد براي رشد نرمال مغز و دستگاه عصبي به خصوص در سه سال اول زندگي ضروري هستند و در صورت عملکرد نامناسب آنها ممکن است عقب ماندگي ذهني بروز کند. بچه ها در سنين بالاتر براي رشد مناسب و بزرگسالان براي متابوليسم منظم و تنظيم سوخت و ساز بدن به هورمون هاي تيروئيدي نيازمندند. به همين علت در بعضي کشورها در بدو تولد تست تنظيم تيروئيد از نوزادان به عمل مي آيد.
هيپوتالاموس تنظيم کننده سوخت هورمون هاي تيروئيدي است، به طوري که هورموني به نام TRH آزاد مي کند که به هيپوفيز رفته و هيپوفيز نيز هورمون Thyroid Stimulating Hormone)TSH )را به خون آزاد مي کند که اين هورمون هاي تيروئيدي را در خون آزاد کند. به همين دليل در مواقعي که سطح هورمون تيروئيد در بدن کاهش مي يابد، TSH بيشتري در خون ترشح مي شود و سطح آن در خون بالا مي رود. برعکس در پرکاري تروئيد که ميزان زيادي هورمون تيروئيدي (T3 و T4) در خون وجود دارد، TSH کمتري آزاد مي شود و سطح آن در خون کاهش مي يابد. البته در مراحل اوليه عملکرد نامناسب غده تيروئيد ممکن است حتي TSH نرمال باشد، ولي معمولا بعد از چند هفته TSH ميزان واقعي هورمون تيروئيد را منعکس مي کند. معمولا براي اطمينان، T3 و T4 کل پلاسما و T3 و T4 آزاد در آزمايشات اندازه گيري مي شوند.
غده تيروئيد ابتدا T4 و به مقدار خيلي ناچيزي T3 توليد مي کند. اکثر T3 موجود در خون به وسيله تبديل T4 به T3 در بافت احشايي حاصل مي شود.
T3 و T4 بعد از ساخته شدن در تيروئيد به وسيله پروتئين هايي نظير آلبومين و TBG و ترانس تيرتين در خون انتقال مي يابند.
تنها مقدار بسيار جزئي يعني حدود 1درصد هورمون هاي T3 و T4 به صورت آزاد در خون هستند و جالب اينجاست که فقط همين مقادير آزاد بر بافت ها مؤثر هستند. همچنين با وجودي که مقدار T3 آزاد بسيار کمتر از T4 آزاد است، ولي تأثير بيشتري بر نحوه مصرف انرژي توسط بدن دارد.

در آزمايش تيروئيد چه موادي اندازه گيري مي شوند؟
 

معمولاً تست TSH اصلي ترين و مهم ترين ارزيابي است، ولي به همراه آن ممکن است کل T3 و T4 (مقادير متصل به پروتئين + مقادير آزاد) و نيز T3 و T4 آزاد (FT3 و FT4) مورد بررسي قرار گيرند. مقادير رفرانس در زير آورده شده اند:
TSH=0/4 - 4/5 mu/L
T3=87 - 180 ng/dI
T4=5/6 - 13/7 mcg/dI
FT3=230 - 420 Pg/dI
FT4=0/8 - 1/5 ng/dI
امروزه روش هاي جديد بررسي غده تيروئيد شامل اسکن غده تيروئيد و اسکن يد برداشتي مي باشند. در روش اسکن تيروئيد، ايزوتوپ يد به بيمار تجويز شده و منتظر شروع مراحل هورمون سازي مشابه عملکرد طبيعي تيروئيد مي شوند و از اين طريق تفاوت از ميزان نرمال تعيين مي شود.
در روش اسکن يد برداشتي، يد نشاندار برداشته شده توسط غده تيروئيد بررسي مي شود. افراد هيپوتيروئيد، يد بيشتري برداشت مي کنند. لازم به ذکر است که اندازه گيري T3 و T4 به وسيله روش هاي RIA انجام مي گيرد که جايزه نوبل 1977 را براي مبدعان اين روش به ارمغان داشت.

نشانه هاي معمول هيپوتيروئيديسم (کم کاري تيروئيد):
 

ادم، فراموشي، اضافه وزن، خستگي، حساسيت به سرما، موي خشک و شکننده، يبوست، انقباض عضلاني، افسردگي، گواتر (بزرگي تيروئيد)، پريود نامنظم با مقدار زياد

نشانه هاي معمول هيپرتيروئيديسم (پرکاري تيروئيد):
 

کاهش وزن سريع، افزايش اشتها، فشار خون بالا، تعريق، شعف عضلاني، عدم تحمل گرما، انقباضات روده اي مکرر، لرزش، نامنظم بودن پريود، التهاب و ورم بافت اطراف چشم و گواتر (بزرگي تيروئيد)

رژيم غذايي:
 

به نظر مي رسد رژيم غذايي نقش موثري در بهبود عملکرد غده تيروئيد داشته باشد. تغذيه نامناسب و مصرف غذاهاي پر کالري و فاقد مواد مغذي نظير فست فودها و انواع غذاهاي آماده موجب کمبود يد در بدن مي شوند که به تدريج اختلالات تيروئيد را به دنبال خواهند داشت. انواع کيک، بيسکويت، شيريني جات، محصولات قنادي حاوي آرد سفيد، چاي، قهوه، غذاهاي حاوي مواد نگهدارنده، شکر سفيد، کمپوت ها و غذاهاي چرب از اين دسته هستند که بايد براي عملکرد نامناسب تيروئيد به ميزان زيادي محدود شوند.
بعضي غذاها عملکرد هورمون هاي تيروئيدي را مهار مي کنند. اين مواد اغلب از خانواده براسيکا هستند و شامل انواع کلم، براکلي، اسفناج، گل کلم و خردل مي باشند. در افراد مستعد ابتلا به کم کاري تيروئيد (مثلا افرادي که داراي سابقه خانوادگي آن هستند)، مصرف زياد سويا، شلغم و يا حتي گردو نيز ممکن است مشکل ايجاد کند. دخانيات (اعم از سيگار، تنباکو و...) و شکر سفيد نيز تأثير منفي در سلامت تيروئيد دارند.
غذاهاي دريايي نظير ماهي، خرچنگ و جلبک هاي دريايي غني از يد هستند. افراد مبتلا به اختلالات تيروئيد بايد پروتئين خالص مصرف کنند، زيرا از ريزش مو که اختلال عمومي در ناهنجاري تيروئيد است جلوگيري مي کند. حبوبات، لوبيا، تخم مرغ، ماکيان و ماهي پروتئين مناسبي به بدن مي رسانند. شير نيز غذاي مناسبي براي افراد تيروئيدي است. همچنين بايد سعي شود براي نشاسته رژيم، بيشتر از گندم کامل و سيب زميني استفاده شود. غذاهاي غني از روي هم مفيد هستند، چون روي مانع کاهش سطح هورمون T3 در بدن مي شود. از غذاهاي حاوي روي مي توان به خرچنگ، صدف، غلات کامل، دانه ها، جگر، پنير، ماهي و تخم مرغ اشاره کرد.
افراد مبتلا به اختلالات تيروئيدي روزانه به 400 ميکروگرم سلنيوم نياز دارند که اين عنصر به وفور در غلات کامل، امعا و احشا، حبوبات، دانه ها و ماهي يافت مي شود.

شماتیکی از اختلالات غده تیروئید
 

	تیروئید نرمال	هیپرتیروئیدیسم	هیپوتیروئیدیسم اولیه	هیپوتیروئیدیسم ثانویه
TSH	طبیعی	کاهش	افزایش	کاهش
T4	طبیعی	افزایش (یا نرمال)	کاهش	کاهش
T3	طبیعی	افزایش (یا نرمال)	کاهش (یا نرمال)	کاهش

ورزش:
 

ورزش و تحرک کافي راه مناسبي براي حفظ عملکرد طبيعي غده تيروئيد است. پياده روي، دو و کوهنوردي بهترين و مناسب ترين ورزش ها هستند. 20 دقيقه ورزش هوازي در هر روز کمک زيادي به تنظيم غده تيروئيد مي کند. يوگا نيز يکي از ورزش هاي مفيد است، زيرا حرکات منظم و متوالي باعث تحريک کارکرد اين غده مي شوند.

استراحت:
 

استراحت مناسب و متدهاي آرام سازي از راه هاي مهم درمان بيماري به حساب مي آيند. در طول دو ماه اول درمان، هر هفته يک روز استراحت کامل به بيماران توصيه مي شود. بدن افرادي که اختلالات تيروئيد دارند، نبايد زياد خسته شود و بايد از تمام موارد استرس زا و ناراحت کننده دوري نمايند.
منبع: نشريه دنياي تغذيه/شماره103.