عزاداری اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) اگرچه وجه اشتراک بسیاری از اقوام ایرانی (شیعه و غیر شیعه) است وجه تمایز میان این اقوام نیز هست. محبان اهل بیت (علیهم السلام) در سراسر کشور - و البته دنیا - قرن هاست هر کدام متناسب با رسوم خود به گونه ای عزای امام سوم شیعیان را برپا می دارند که در ادامه به برخی از آنها می پردازیم.
این مراسم در نقاط بسیاری از کشور و به طور عمده در شهرها و آبادی های اطراف کویر مرکزی ایران یعنی از جنوب خراسان گرفته تا سمنان، دامغان، خمین، قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان، نائین و... برگزار می شود.
شاخص ترین مراسم نخل گردانی، در استان یزد متمرکز است به گونه ای که می توان گفت در ایام عزاداری در ماه محرم، هیچ آبادی ای نیست که یک یا چند نخل عزای امام حسین (علیه‌السلام) در آن دیده نشود. در یزد نخل را به عنوان تابوتی نمادین برای پیکر سیدالشهدا (علیه‌السلام) در نظر می گیرند و آن را هر سال تشییع نمادین می کنند. نخل از جنس چوب است و علی رغم نامی که بر آن گذارده شده هیچ شباهتی با نخل ندارد بلکه بیشتر درخت سرو یا برگ برخی درختان است.
تزئین نخل آداب و رسوم خودش را دارد و هر کدام نماد خاصی است در یک سوی بدنه نخل آیینه هایی با اندازه های مختلف می آویزند که بنابر اعتقاد برخی نماد نورافشانی پیکر مقدس سیدالشهدا است و در سوی دیگر بر روی روکشی کاملاً سیاه، شمایل درخت سروی سبز به یاد قامت علی اکبر (علیه‌السلام) نصب شده.
در سر تا پای نخل نیز تیزی ها و شمشیرهایی فرو رفته که نماد تیرها و زخم های بی شمار وارد بر پیکر مبارک امام حسین (علیه‌السلام) است. به یاد علمدار کربلا نیز علم هایی بر نخل می بندند. پارچه هایی زینتی نیز به نخل می بندند که نماد اعتقاد برخی عوام به عروسی و حجله حضرت قاسم (علیه‌السلام) است. همچنین زنگ هایی که زنگ اشتران کاروان را به یاد می آورند.
هنگام نخل گردانی یکی از سادات بر بلندای نخل قرار می گیرد و با صدای ضربات سنج و «یا حسین» نخل گردانانی را که نقش تشییع کنندگان پیکر را دارند هدایت می کند.
در این روز مردان عزادار به حمام می روند و سروصورتشان را اصلاح می کنند و رخت نو می پوشند. در روزهای بعد تعدادی از سوگواران در شهر می گردند و هیزم صبح عاشورا را فراهم می آورند. آنها با چاووش خوانی از مردم تقاضای چوب می کنند و مردم بنابر نذری که دارند کمک می کنند. این هیزم قرار است عزادارانی را که صبح عاشورا خود را در گل می اندازند، خشک و گرم کند. عزاداران لر در روز تاسوعا خاک نرم و مخصوصی به نام گل باغچاله را در حوضچه هایی که در مقابل هیئات، تکایا و حسینیه ها با آجر درست کرده اند می ریزند. عزاداران این گل را صبح روز عاشورا با گلاب ناب مخلوط می کنند. غروب روز تاسوعا مناطق لرنشین کشور، سراسر اندوه و بی تاب حادثه ای غم بار می شوند؛ همه چیز برای عزاداری صبح روز عاشورا آماده است و حوضچه های خاک رس و هیزم منتظرند تا زینت عزای سالار شهیدان شوند. بنابر باور بسیاری، این مراسم یادی است از به خاک و خون کشیده شدن امام حسین (علیه‌السلام)، آنها خاک را نماد خاک کربلا و گلاب را نماد خون مطهر سیدالشهدا (علیه‌السلام) می دانند.
آنهایی که می خواهند این مراسم را در هیات های قدیمی شهر ببینند، باید به پشت بازار و درب دلاکان بروند. صبح روز عاشورا در بعضی شهرهای لرنشین غوغایی برپا می شود. همه شهر سیاهپوش شده و بر سر هر سرایی بیرق سیاه خودنمایی می کند. عزاداران صبح روز عاشورا خود را گل مالی می کنند. برخی گل را با آتش بر روی تن خود محکم می کنند، عده ای هم دور هم جمع شده و سینه می زنند و سوزناک فریاد برمی آورند: «هی روو... هی روو... هی روو..»
منبع: نشریه همشهری آیه شماره 8
روز «یا عباس یا عباس»
آیین سقاخانه
چهل منبرون
نخل گردانی
این مراسم در نقاط بسیاری از کشور و به طور عمده در شهرها و آبادی های اطراف کویر مرکزی ایران یعنی از جنوب خراسان گرفته تا سمنان، دامغان، خمین، قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان، نائین و... برگزار می شود.
شاخص ترین مراسم نخل گردانی، در استان یزد متمرکز است به گونه ای که می توان گفت در ایام عزاداری در ماه محرم، هیچ آبادی ای نیست که یک یا چند نخل عزای امام حسین (علیه‌السلام) در آن دیده نشود. در یزد نخل را به عنوان تابوتی نمادین برای پیکر سیدالشهدا (علیه‌السلام) در نظر می گیرند و آن را هر سال تشییع نمادین می کنند. نخل از جنس چوب است و علی رغم نامی که بر آن گذارده شده هیچ شباهتی با نخل ندارد بلکه بیشتر درخت سرو یا برگ برخی درختان است.
مراحل مختلف مراسم نخل برداری از تامین مالی و تهیه ملزومات ساخت تا تزئین و علم کردن آن و در نهایت حمل آن در روز عاشورا با همکاری اقشار مختلف مردم انجام می شود. در یزد زردتشتیان نیز در ساخت نخل همکاری دارند.
مراسم نخل برداری از آیین آذین بندی و آماده کردن نخل برای دهه محرم با فراخوان همگانی اهل محل یا آبادی آغاز می شود. البته برخی سال ها قبل از ساخت نخل درختی را غرس می کنند تا در کهنسالی آن را ببرند و از الوارش برای ساخت نخل استفاده کنند.
در سر تا پای نخل نیز تیزی ها و شمشیرهایی فرو رفته که نماد تیرها و زخم های بی شمار وارد بر پیکر مبارک امام حسین (علیه‌السلام) است. به یاد علمدار کربلا نیز علم هایی بر نخل می بندند. پارچه هایی زینتی نیز به نخل می بندند که نماد اعتقاد برخی عوام به عروسی و حجله حضرت قاسم (علیه‌السلام) است. همچنین زنگ هایی که زنگ اشتران کاروان را به یاد می آورند.
هنگام نخل گردانی یکی از سادات بر بلندای نخل قرار می گیرد و با صدای ضربات سنج و «یا حسین» نخل گردانانی را که نقش تشییع کنندگان پیکر را دارند هدایت می کند.
گل مالی
در این روز مردان عزادار به حمام می روند و سروصورتشان را اصلاح می کنند و رخت نو می پوشند. در روزهای بعد تعدادی از سوگواران در شهر می گردند و هیزم صبح عاشورا را فراهم می آورند. آنها با چاووش خوانی از مردم تقاضای چوب می کنند و مردم بنابر نذری که دارند کمک می کنند. این هیزم قرار است عزادارانی را که صبح عاشورا خود را در گل می اندازند، خشک و گرم کند. عزاداران لر در روز تاسوعا خاک نرم و مخصوصی به نام گل باغچاله را در حوضچه هایی که در مقابل هیئات، تکایا و حسینیه ها با آجر درست کرده اند می ریزند. عزاداران این گل را صبح روز عاشورا با گلاب ناب مخلوط می کنند. غروب روز تاسوعا مناطق لرنشین کشور، سراسر اندوه و بی تاب حادثه ای غم بار می شوند؛ همه چیز برای عزاداری صبح روز عاشورا آماده است و حوضچه های خاک رس و هیزم منتظرند تا زینت عزای سالار شهیدان شوند. بنابر باور بسیاری، این مراسم یادی است از به خاک و خون کشیده شدن امام حسین (علیه‌السلام)، آنها خاک را نماد خاک کربلا و گلاب را نماد خون مطهر سیدالشهدا (علیه‌السلام) می دانند.
آنهایی که می خواهند این مراسم را در هیات های قدیمی شهر ببینند، باید به پشت بازار و درب دلاکان بروند. صبح روز عاشورا در بعضی شهرهای لرنشین غوغایی برپا می شود. همه شهر سیاهپوش شده و بر سر هر سرایی بیرق سیاه خودنمایی می کند. عزاداران صبح روز عاشورا خود را گل مالی می کنند. برخی گل را با آتش بر روی تن خود محکم می کنند، عده ای هم دور هم جمع شده و سینه می زنند و سوزناک فریاد برمی آورند: «هی روو... هی روو... هی روو..»
طوق اشگس
دختران چهل منبر
منبع: نشریه همشهری آیه شماره 8