کنترل درس خواندن خود را در دست بگیرید

وقتی به گذشته خود فکر می‌کنید، احتمالاً این احساس در شما ایجاد می‌شود که اکثر مواقع، کارهای خود را به سلیقه و شیوه ای که دیگران برایتان در نظر می‌گرفتند، انجام می‌دادید. شما در مقاطع بالاتر، می‌توانید خود زمام بسیاری از این امور آموزشی خود را به عهده بگیرید. اینک این فرصت برای شما پیش آمده است تا خود با به عنوان یک فرد خودانگیخته، پرورش دهید.
1- برای درس خواندن، دلایل خاص خود را به وجود آورید. چون " توقعات دیگران از شما" دلیلی برای درس خواندن شما است، اما اگر واقعاً تصمیم دارید خود زمام امورتان را به دست گیرید، ‌بهترین کار این است که دلایل محکمی برای خود داشته باشید.
2- اجازه ندهید کنترل شما به دست دیگران بیفتد. اگر همیشه مجبور باشید طبق برنامه ی دیگران عمل کنید، هرگز آن رضایتی را که از به دست گرفتن زمام امور ناشی می‌شود، به دست نخواهید آورد. از قبل برای خود یک برنامه ی درسی تهیه کنید و به آن وفادار بمانید.
3- برای خود یک دستور کار تهیه کنید. باید اعتراف کرد که دستور کار شما، تا حدودی توسط دیگران به شما دیکته می‌شود، ‌مثلاً از طریق اعمال دستورالعمل‌های آموزشی خود آن درس. البته شما می‌توانید تصمیم بگیرید کدام درس را چه موقع و با چه ترتیبی بخوانید.
4- یک سیستم خود سنجی ایجاد کنید. چه بخواهید و چه نخواهید، دیگران در وقت مناسب کار شما را ارزشیابی خواهند کرد، اما این مانع از آن نمی‌شود که شما پیشاپیش دست به بسیاری از خود سنجی‌ها نزنید. وقتی به خود سنجی عادت کردید، ‌ترس شما از انواع دیگر سنجش‌ها خیلی کم‌تر می‌شود.
5- معیارهایی برای ارزشیابی خود به وجود بیاورید. برای این کار سر نخ‌های فراوانی، از قبیل ورقه‌های امتحانات قبلی، تکالیف قبلی، راهنمایی‌های معلمان، ‌برنامه‌های درسی، ‌جزوات و کتاب‌ها در اختیار دارید. اگر بتوانید برای خود معیارهای ارزشیابی به وجود آورید، هنگام آن که فرا برسد، ‌بدون هیچ مشکلی از پس معیارهای ارزشیابی دیگران برخواهید آمد.
6- اهداف خود را تعیین کنید. شما مدام در تعقیب اهدافی خواهید بود که دیگران برای شما تعیین کرده‌اند. به ویژه در مورد اینکه چه چیزی را یاد بگیرید و چه موقع - اما این هیچ دلیلی برای روی گرداندن از اهداف خودتان نمی‌شود. اهداف خود را کمی جدی‌تر از اهداف دیگران دنبال کنید.
7- ببینید از چه منابعی می‌توانید استفاده کنید. این منابع شامل مواد درسی، معلمان یا اساتید و هم‌کلاسیان می‌شود. اگر معلمان یا اساتید خود را بیش‌تر به عنوان منابع بشمار آورید تابه عنوان منابع فشار، ‌استفاده بهتری از آن‌ها خواهید کرد. اگر هم کلاسی‌های خود را بیش‌تر به عنوان منابع بدانید تا رقبا، بهره ی بیش‌تری از آن‌ها نصیب شما خواهد شد.
8- تا جایی که می‌توانید از بازخوردها استفاده کنید. وقتی اوراق تصحیح شده خود را پس می‌گیرید، حتی اگر در آن‌ها نظرات انتقاد آمیزی عنوان شده باشد، یا نمره پایینی گرفته باشید، به خودتان اجازه دلسرد شدن ندهید. نظر انتقاد آمیز اگر به نفع خود برگردانید و به یک منبع مثبت تبدیل کنید.
9- مدام برنامه‌های خود را تعدیل کنید. تغییر دادن برنامه‌ها به لحاظ کسب اطلاعات تازه، نشانه ای از توانایی است، نه ضعف. در هر لحظه، فهرستی از کارهایی را که تصمیم دارید در آینده ای نزدیک انجام دهید، به همراه اولویت بندی ‌آن‌ها، در اختیار داشته باشید. ضمن فراهم آمدن شرایط، ترتیب اولویت‌ها را مرور کنید.
10- هر تکلیف را متعلق به خود کنید. برای انجام هر تکلیف، نه تنها تصمیم بگیرید که چه می‌خواهید بکنید، و کی می‌خواهید آن را انجام دهید، بلکه ببینید چرا آن را انجام می‌دهید و یا انجام آن، به دنبال چه هدفی هستید.

هفته ی قبل از شروع ترم تحصیلی

ایام قبل از بازگشت به سر کلاس‌ها، می‌تواند ایام پرهیجانی باشد. این یا به خاطر ترس شما از شرایط ناشناخته جدید است و یا به علت هیجان افسار گسیخته. کارهای مفید و سازنده ای وجود دارد که می‌توانید در آخرین روزهای قبل از شروع ترم تحصیلی جدید انجام دهید.
1- تمام اطلاعات خود را جمع آوری و مطالعه کنید! اطلاعاتی از قبیل آنچه در تقویم اجرایی مدرسه یا دانشگاه گنجانده شده است، ‌همچنین اطلاعاتی راجع به انتخاب واحد درسی، رفت و آمد بین خانه و مدرسه و اطلاعات مربوط به خوابگاه و غیره - همه باید قبل از شروع کلاس‌ها مطالعه شوند. اگر تصمیماتی را که باید در روزهای اولیه ی ترم جدید تحصیلی بگیرید، آرام آرام جلو بیندازید، زحمت شما خیلی کم‌تر می‌شود.
2- قابلیت خود را بررسی کنید. از کارهایی که می‌دانید در انجام آن‌ها توانا هستید، فهرستی تهیه کنید. این عمل باعث بالا رفتن اعتماد به نفس شما می‌شود و شما را کمک می‌کند تا شیوه‌هایی را بیابید که با به‌کارگیری آن‌ها، از توانایی‌های خود در حل مشکلات آتی استفاده نمایید.
3- نقاط ضعف خود را بررسی کنید! فهرستی از کارهایی که می‌دانید هنوز در آن‌ها تسلط ندارید، تهیه کنید. این عمل باعث می‌شود که ذهن شما بیش‌تر در صدد رفع نقاط ضعف شما برآید.
4- پیشاپیش فرصت‌ها را در نظر بگیرید. پاسخ‌های مناسبی برای این سؤالات پیدا کنید:" چرا این رشته را انتخاب کرده‌ام"، "به چه درد من می‌خورد؟"، "چگونه آینده مرا بهبود خواهد بخشید؟".این برای شما فرصتی است که در خود آمادگی ایجاد کنید تا در شرایط سخت، بتوانید همچنان با دلایل قاطعی هدف خود را دنبال نمایید.
5- هر "تهدید"ی را پیش بینی کنید. آماده بودن، یعنی پیرامون بیش از نیمی از مسیر رویارویی با چالش‌ها و دشواری‌ها.
6- آنچه را تاکنون آموخته‌اید، جلا دهید. قبولی شما در این مقطع تحصیلی بالاتر، بستگی به دانش و مهارت‌هایی خواهد داشت که در دروس پیش نیاز به دست آورده‌اید. اطمینان حاصل کنید که بر دروس مهم‌تر تسلط داشته و آن‌ها را در گذشته‌های دور دفن نکرده باشید.
7- یک برنامه ی درسی خاص خودتان تهیه کنید. معمولاً هفته ها حتی ماه‌ها طول می‌کشد تا در ترم جدید تحصیلی جا بیفتید. اگر برای کارهایی که قصد انجام آن‌ها را دارید. برنامه ی خاصی برای خود تدارک دیده باشید، می‌توانید از زمان نسبتاً خلوت اول‌ترم، استفاده خوبی ببرید.
8- از آنچه در نظر دارید در هفته اول‌ترم جدید تحصیلی به آن‌ها پی ببرید، فهرستی تهیه کنید. ممکن است سؤالات زیادی به ذهن شما خطور کند. اگر آن‌ها را به صورت فهرست در آورید، دیگر لزومی به نگه داری آن‌ها در ذهن خود نخواهید داشت.
9- "مثبت"بیندیشید. هر مشکلی را که با آن مواجه می‌شوید، به عنوان فرصتی برای پرورش قابلیت‌های خود تلقی کنید.
10- انتظار تغیرات و بلاتکلیفی را داشته باشید. کنار آمدن با تغیرات، یکی از ارزشمندترین توانایی‌های زندگی است. برای اینکه بتوانید نهایت تجربه را از هر موقعیتی در ترم جدید تحصیلی کسب کنید، تحمل و انعطاف پذیری خود را افزایش دهید و قاطعیت خود را حفظ کنید.

جایگاه خود را پیدا کنید

"وضع درس ام چگونه است؟" این سؤالی است که در ذهن هر دانش آموزی نقش می‌بندد. اگر در طول تحصیل مدام این سؤال را به طور آگاهانه از خودتان بپرسید، احتمال اینکه از ارزشیابی دیگران (مثلاً ممتحنین) از خود"یکه"بخورید، خیلی کم‌تر می‌شود. توصیه‌های زیر به شما نشان می‌دهند که چگونه می‌توانید به وضع درسی روزمره ی خود، که تشکیل دهنده ی بخشی از تحصیلات شما است، پی ببرید.
1- بپذیرید که چیزی به عنوان "خبر بد" وجود ندارد. یک از عللی که بسیاری از دانش آموزان سعی نمی‌کنند از وضعیت درسی خود مطلع شوند، این است که می‌ترسند مبادا وضعیت خیلی خوبی نداشته باشند. در واقع، زودتر پی بردن به این مسأله، یک"خبر خوش" است، زیرا فرصت زیادتری برای چاره اندیشی وجود خواهد داشت.
2- منتظر ننشینید تا دیگران شما را هوشیار کنند. وضعیت درسی شما دیر یا زود برای خودتان محرز خواهد شد؛ مثلاً از طریق نتایج امتحانات یا تکالیف نمره دار. اما ممکن است خیلی دیر شده باشد. هرچه بیش‌تر بتوانید قبل از ارزشیابی‌های رسمی، به وضعیت درسی خود پی ببرید، تنظیم کردن یک برنامه ی درسی که با آن بتوان بر هر مشکل یا معضلی غلبه کرد، ‌آسان‌تر می‌شود.
3- برای خود معیارهایی قائل شوید. شما می‌توانید برای ایجاد معیارهای مورد نیاز، از سرنخ‌های زیادی استفاده کنید. مدام از خودتان بپرسید"آیا با این معیارها، از من انتظار انجام چه کارهایی خواهد رفت؟" و حساب کارهایی را که هنوز نمی‌توانید، و نیز کارهایی را که می‌توانید انجام دهید، نگه دارید.
4- خودتان را با دیگران مقایسه کنید. برای پی بردن به وضعیت درسی خود، هیچ راهی بهتر از این نیست که به جای رقابت مخفیانه با هم شاگردان، با آن‌ها همکاری کنید. پی بردن به توانایی‌های دیگران به شما کمک می‌کند تا معیارهای ارزشیابی گرانبهایی را پی ریزی کنید و جایگاه مناسبی برای آنچه قادر به انجام آن هستید (و یا هنوز نیستید)، به وجود آورید
5- آنچه را می‌توانید انجام دهید، تمرین کنید. توانایی انجام یک کار، یک مقوله است و توانایی انجام آن در هر لحظه ای که از شما خواسته می‌شود، یک مقوله دیگر. خو ب و سریع انجام دادن یک کار بیش‌تر به آن بستگی دارد که چه اندازه آن را انجام داده باشید.
6- ببینید چه چیزهایی را هنوز نمی‌توانید انجام دهید. اگر زود متوجه شوید که از پس چه کاری بر نمی‌آیید، خیلی بهتر از آن است که بگذارید تا خیلی دیر بشود. فهرستی از کارهایی را که هنوز قادر به انجام آن‌ها نیستید تهیه کنید و به تدریج راهی برای انجام آن‌ها بیابید. از معلمان یا اساتید خود بخواهید چیزی را که واقعاً برای شما غیر قابل درک است، توضیح دهند. از هم شاگردان خود نیز بخواهید آن را برای شما شرح بدهند، زیرا غالباً کسی که تازه چیزی را یاد گرفته باشد، خیلی بهتر از کسی که از مدت‌ها قبل آن را می‌دانسته است، می‌تواند آن را شرح دهد.
7- ببینید چه چیزهایی را فراموش کرده‌اید. همه ما، اکثر چیزهایی را که یاد می‌گیریم، ‌فراموش می‌کنیم! اما یادگیری مجدد آن‌ها مستلزم زمان بسیار کم‌تری است. هر چیزی را که دفعات بیش‌تری فراموش کرده باشید، کم‌تر احتمال دارد که دوباره از یاد ببرید.
8- برای نظرات بازخوردی معلمان و اساتید خود، ارزش خاصی قائل شوید. وقتی تکالیف خود را برای تصحیح ارائه می‌دهید، اهمیت نمره ای که دریافت می‌کنید خیلی کم‌تر از نظراتی است که معلم یا استاد ممکن است در حاشیه آن نوشته باشد. این نظرات می‌تواند برای تکلیف بعدی و اینکه چگونه به سؤالات امتحانی مشابه پاسخ دهید، درک ارزشمندی به شما بدهد.
9- خود را ارزشیابی کنید. به انجام یک پروژه یا حل مسایل یکی از امتحانات قبلی خود اقدام کنید، بعد ببینید اگر کار شما تصحیح می‌شد، چه نمره ای می‌گرفتید. به اشتباهات خود و آنچه که حل نشده رها کرده‌اید توجه خاص داشته باشید.
10- از دیگران بخواهید از شما امتحان بگیرند. از سؤالات کوتاه و زیرکانه ای که خودتان طراحی کرده‌اید، استفاده کنید. مسایل طولانی‌تر هنگامی می‌توانند درست حل شوند که بتوانید طیفی از سؤالات کوتاه و زیرکانه را پاسخ دهید. امتحانی که دیگران از شما می‌گیرند، پاسخ مؤثر و دقیقی به این سؤال که "وضع درسی من چطور است؟" خواهد بود.

چگونه بیاموزیم

شما، در تمام طول زندگی خود مدام در حال یادگیری بوده‌اید- اما شاید هنوز این انگیزه در شما ایجاد نشده باشد که به نحوه یادگیری خود بیندیشید و آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید. شما احتمالاً درس را به طرق مختلفی یاد می‌گیرید و آن به این بستگی دارد که با چه موضوعی سروکار دارید و موضوع یاد گرفته شده چگونه ارائه و نمره داده می‌شود. توصیه‌های زیر می‌توانند به شما کمک کنند تا بیش‌تر پی ببرید که چگونه درس را می‌آموزید و در نتیجه، ‌این فرصت را ایجاد می‌کنند تا اعمالی را که در شما تأثیر مثبت می‌گذارند، کشف کنید. برای سؤالات زیر به یک ورقه (همین صفحه هم کفایت می‌کند) و یک مداد یا خودکار نیاز دارید.
1- به موضوعی فکر کنید که به آن مسلط هستید. اهمیتی ندارد که آن موضوع چه باشد. آن را یادداشت کنید.
2- سپس چند کلمه ای راجع به اینکه چگونه در آن مهارت پیدا کرده‌اید، ‌بنویسید. این کار را قبل از اینکه بند «3» را بخوانید، انجام دهید.
3- روشی را که به وسیله ی آن، چیزی را خوب یاد گرفته‌اید، با پاسخ‌های معمولی به سؤال "چگونه؟" مقایسه کنید:"با تمرین کردن"؛ "از طریق آزمون و خطا" ؛ با اشتباه حل کردن و بعد پی بردن به اشتباه و دلیل آن". افراد زیادی یافت نمی‌شود که صرفاً با گوش دادن به دیگران یا با مطالعه کردن، در کاری استاد شوند. آموزش، غالباً با یک نوع "فعالیت عملی"همراه است. با در نظر گرفتن دروس فعلی خود، از "اعمالی" که خیلی احتمال دارد شما را بر آموخته‌های خود مسلط کند، فهرستی تهیه نمایید.
4- همان طوری که هنوز راجع به موضوعی فکر می‌کنید که در آن مهارت دارید، ‌دلیلی برای مهارت خود بیاورید. بعد به بند «5» در پایین نگاهی بیندازید و ما به تجزیه و تحلیل اینکه چه جوابی را ممکن است داده باشید، خواهیم پرداخت.
5- دلیل شما احتمالاً عملی است که یا حالا انجام می‌دهید و یا قبلاً انجام داده‌اید. ربطی به دانش زیاد یا مهارت ندارد، بلکه به روشی مربوط می‌شود که با آن دانش و یا مهارت خود را ارائه می‌دهید. با در نظر گرفتن مطالبی که باید حین مطالعه از دروس خود بیاموزید، به دنبال دلیلی بگردید که در موعد مقرر بتوانید راجع به آن توضیح دهید. هر چه در مورد این دلیل بیش‌تر بدانید، وقتی راجع به آن از شما سؤال می‌شود، بهترمی توانید توضیح بدهید.
6- حالا پیرامون یک از ویژگی‌های خود فکر کنید که نسبت به آن احساس خوبی دارید. آن را بنویسد. این می‌تواند یک ویژگی شخصی و یا چیزی باشد که به آن افتخار می‌کنید. پس از اینکه آن را نوشتید به بند 7 در پایین مراجعه کنید و ما بیش‌تر به آن می‌پردازیم.
7- ضمن فکر کردن راجع به چیزی که نسبت به آن احساس خوبی دارید، ‌با چند کلمه توضیح دهید که «از کجا می‌دانید» که می‌توانید نسبت به آن چیز احساس خوبی داشته باشید دلیل شما برای تأیید این احساس چیست؟
8- رایج ترین پاسخ به بند «7»، "دیگران" است؛ به عنوان مثال، "از دیگران می‌شنوم"، "از طریق واکنش دیگران"، و غیره. اهمیت دارد که از نتیجه ای که از درس خوانی به دست می‌آورید، در خود احساس خوبی ایجاد شود- و دیگران می‌توانند یک عامل کلیدی در ایجاد اعتماد به نفس و رضایت خاطری باشند که با مطالعات موفقیت آمیز به دست می‌آید.
9- با اندیشه پیشی گرفتن در دروس، طوری برنامه بریزید که دروس را به صورت علمی بیاموزید و در مردم بازخورد مستمری به آموخته‌هایتان دریافت کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا به طرز مؤثری دروس خود را بیاموزید و در مورد شیوه ی آموزشی خود احساس مثبتی داشته باشید.
10- در مورد سؤالات و ایده‌های فوق با سایرین صحبت کنید. برای این کار می‌توانید از هم کلاسی‌ها، دوستان، آشنایان و تقریباً هرکس دیگری استفاده کنید. برای مطالعه ی مؤثر، سعی کنید دیگران را در برنامه‌های خود درگیر کنید- و شما هم با حمایت کردن از آن‌ها در برنامه‌هایشان، به آن‌ها کمک کنید.
منبع: براون، سالی و همکاران، ( 1387)، مهارتهای مهم تعلیم و تعلم، سعید خاکسار، تهران، نشر موزون، چاپ دوم.