نوسان های اقتصادی یا دورهای تجاری به زبان ساده به کاهش و افزایش دوره ای سطح تولید کالاها و خدمات در اقتصاد کشور اطلاق می شود.
اقتصاد کشورهای ختلف مخصوصاً غربی که بر مبنای سیستم اقتصاد بازار بنا نهاده شده اند، تغییرات متوالی را در سطح تولید کالاها و خدمات (تولید ناخالص ملی GNP) تجربه کرده اند.
هر دور تجاری دارای چهار مرحله بهبود، رونق، سقوط و رکود می باشد. دورهای تجاری با گذشت زمان تکرار می شوند. روند تغییرات دورهای تجاری در درازمدت ممکن است به صورت صعودی (همانطوری که در شکل 1 دیده می شود) یا به صورت نزولی باشد.
شکل زیر مراحل مختلف هر دوره نوسان اقتصادی و رون سطح تولیدات را در دراز مدت به طور فرضی نشان می دهد.
هر کدام از مراحل مختلف نوسان های اقتصادی دارای مسائل خاص خود می باشد. به طوری که در شکل ملاحظه می شود، مراحل رونق و رکود، دو مرحله ای هستند که دارای شرایط متضاد می باشند. مراحل سقوط و بهبود نیز هر کدام مسائل متفاوتی را به وجود می آورند.
در مرحله سقوط، بیکاری افزایش پیدا می کند چون برای تولید کمتر، نیروی کار کمتری نیز مورد نیاز است. کشورها در این مرحله از نوسان اقتصادی (دور تجاری) به سوی نقطه ای در زیر منحنی امکانات تولید خود به صورتی که در فصول پیشین گفته شد حرکت خواهند کرد. در این موقعیت نه تنها نیروی کار بلکه در رابطه با سایر عوامل تولید نیز عدم اشتغال کامل به وجود می آید.
از طرف دیگر در مرحل بهبود، قیمت ها و مزدها رو به افزایش خواهند گذاشت به طوری که با گذشت زمان موجب افزایش سطح تورم (سطح عمومی قیمت ها) خواهند شد. تولید کنندگان و کارگران هر کدام برای افزایش قیمت کالا و مزد به رقابت بر می خیزند. زمانی که فعالیت های اقتصادی رونق دارد، سطح اشتغال و هم چنین تولیدات به سرعت افزایش پیدا می کند. در حالی که فعالیت های اقتصادی در زان رکود، شاهد روند معکوسی خواهند بود یعنی سطح اشتغال و سطح تولیدات به شدت کاهش خواهد یافت. ولی اغلب این نوسانات در محدوده زمانی درازتر موجب افزایش سطح تولید شده است. شکل زیر روند افزایش سطح تولیدات (GNP) برای کشور آمریکا در محدوده زمانی بین سال های 1930 تا 1980 را نشان می دهد.
توجه کنید که این گونه نوسان های اقتصادی (کاهش و افزایش سطح تولیدات) به طور نامنظم و ناهمگون تحقق پیدا کرده است.
به طوری که در شکل ملاحظه می شود هر نوسان اقتصادی دارای چهار مرحله مشخص می باشد. این چهار مرحله را «رونق»، «سقوط»، «رکود» و «بهبود» گویند.
رونق، نشان دهنده بالاترین سطح تولید در یک دوره زمانی یا در یک دوره نوسان اقتصادی است.
سقوط، بیان کننده مرحله ای از نوسان اقتصادی است که سطح تولیدات رو به کاهش خواهد گذارد. بدیهی است در این مرحله بیکاری افزایش می یابد.
رکود، به دنبال سقوط خواهد آمد. رکود مرحله ای از نوسان اقتصادی را نشان می دهد که سطح تولیدات در آن مرحله به پائین ترین مقدار خود می رسد. بیکاری در این مرحله رقم بالایی را نشان می دهد.
بهبود، آخرین مرحله از یک نوسان اقتصادی است. در این مرحله سطح تولیدات رو به گسترش و افزایش خواهد بود و بیکاری نیز در حال کم شدن می باشد.
منبع مقاله :
محتشم دولتشاهی طهماسب (1390) مبانی علم اقتصاد: اقصاد خرد، اقتصاد کلان تهران: چاپ سی و یکم، ویراست ششم (1390).